Եվրոպական հարևանության քաղաքականության Հայաստանի վերաբերյալ Եւրոմիության զեկույցը

 ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ
ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԲԱՐՁՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ
Բրյուսել, 25.3.2015թ
SWD (2015) 63 վերջնական
Աշխատակազմի համատեղ աշխատանքային փաստաթուղթ
Հայաստանում Եվրոպական հարևանության քաղաքականության իրականացում
2014 թ․ ընթացքում գրանցած առաջընթացը և առաջարկություններ գործողությունների համար

Փաստաթուղթը ուղեկցում է
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԻՆ, ԽՈՐՀՐԴԻՆ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐԻ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԿՈՄԻՏԵՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՀԱՄԱՏԵՂ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
Եվրոպական Հարևանության Քաղաքականության իրականացումը 2014թ.
1․ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ և ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՄԱՐ
Սույն փաստաթուղթը զեկուցում է 2014թ․ հունվարի 1-ից դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում ԵՄ-Հայաստան Եվրոպական հարևանության քաղաքականության (ԵՀՔ) գործողությունների ծրագրի իրականացման ընթացքում արձանագրված առաջընթացի մասին։ Այս շրջանից դուրս կատարված զարգացումները հաշվի են առնվել ըստ կարևորության։ Տվյալ փաստաթուղթը Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական իրավիճակի գնահատականը չէ։ Արևելյան գործընկերության (ԱԳ) իրականացման զեկույցում ներկայացված է Տարածաշրջանային և բազմակողմ հատվածի խնդիրների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։
2014թ․ հոկտեմբերին Հայաստանը ստորագրել է Եվրազիական տնտեսական միությանն անդամակցելու մասին պայմանագիրը։ Պայմանագրի ստորագրման նախապատրաստման փուլում, որն ուժի մեջ է մտել 2015թ․ հունվարի 2-ին, Հայաստանը կառավարության քաղաքականության 20 տարածքներում իրականացրել է վարչական և իրավական միջոցառումների ճանապարհային քարտեզը։ Չնայած 2013թ․ սեպտեմբերին կայացրած որոշմանը չնախաստորագրել ԵՄ-ի հետ բանակցված Ասոցացման համաձայնագիրը, այդ թվում Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը (ԱՀ/ԽՀԱԱՀ), Հայաստանը և ԵՄ-ը 2014թ-ին շարունակել են իրենց քաղաքական և տնտեսական երկխոսությունն այն ոլորտների շուրջ, որոնք համահունչ են Հայաստանի նոր միջազգային ԵՏՄ պարտավրություններին։ Այս առումով, 2014թ․ նոյեմբերին, ԵՄ-ը և Հայաստանը մեկնարկեցին հետագա հարաբերությունների համար համագործակցության հնարավոր ոլորտների սահմանման վարժությունները։
Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական Միության միջև մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման շուրջ համաձայնագրերն ուժի մեջ են մտել 2014 թ. հունվարին։ Մարտին ուժի մեջ է մտել Համաձայնագիրը, որը թույլ է տալիս Հայաստանին մասնակցել ԵՄ ծրագրերում և գործակալություններում։
Հայաստանում սահմանափակ առաջընթաց է արձանագրվել խորը և կայուն ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների ոլորտներում։ 2014 թ-ի ապրիլին Խորհրդարանական բարեփոխումների հատուկ հանձնաժողովը ներկայացրել է իր հայեցակարգի նախագիծը,
որտեղ առաջարկել է նախագահական համակարգից անցում կատարել դեպի խորհրդարանական համակարգ, ապահովել ուժերի հավասարակշռությունը և մարդու իրավունքների առավել պաշտպանությունը։ Սակայն, այս բարեփոխումների վերաբերյալ առաջարկները չեն ընդունվել հասարակության և ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների կողմից:
2014թ․ փետրվարին ընդունվել է մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը, որը կարևոր քայլ է համարվում այդ ոլորտում առաջընթաց գրանցելու ուղղությամբ: Սակայն, այն չի ներառում առաջնային ոլորտներ՝ մասնավորապես, Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիային համապատսախանությունը։ Ընդհանուր առմամբ հավաքույթների ազատության իրավունքը պահպանվում էր։ Միևնույն ժամանակ բացակայում է խտրականության դեմ համապարփակ օրենսդրությւնը՝ չնայած ձեռնարկված որոշ իրավական միջոցառումների։ Որպես նախագիծ է մնում նաև խտրականության դեմ ռազմավարությունը, որը կօգներ առավել հետևողական իրավական քայլերը իրականացնել: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել նար մարդու իրավունքների և հիմնարար հիմունքների վերաբերյալ օրենսդրության իրականացման և հարկադիր կիրառման հարցում: Որոշ բարեփոխումներ մնացել են մշակման փուլում: Վերջիններիս իրավական ուժ տալու համար անհարժեշտ է ընդհամենը մի քանի քայլ։ Նախկին զեկույցներում նշված բացերը դեռևս մնում են անփոփոխ: Մասնավորապես դրանք վերաբերում են դատական համակարգում վստահության բացակայությանը և կոռուպցիայի դեմ պայքարին։
Հայաստանում փոքր առաջընթաց է գրանցվել անվճար իրավական օգնության իրավունքի մասով և դատական մարմիններում դատավորների անկախության ուղղությամբ։ Առավել թափանցիկ է դարձել դատավորների նշանակման գործընթացը, սակայն հասարակությունը շարունակում է չվստահել դատական համակարգին։ 2014թ. Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլի կոռուպցիայի համաշխարհային բարոմետրի տվյալներով՝ Հայաստանը զբաղեցնում է 94 տեղը 175 երկրների ցանկում։
Հայաստանը շարունակում է հիմնավորված մակրոտնտեսական քաղաքականություններ իրականացնել։ Առաջընաց է գրանցվել հատկապես Գործողությունների ծրագրի նպատակների իրականացման հարցում մակրոտնտեսական քաղաքականության, աղքատության նվազեցման և սոցիալական համախմբվածության ոլորտներում։ 2014թ-ի ընթացքում տնտեսական ակտիվությունը դանդաղել էր, ինչը պայմանավորած էր Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական անկմամբ և ԵՄ-ի թույլ պահանջարկով: Հարկային վարչարարության բարեփոխումները շարունակվում էին: Տնտեսության վերափոխման ուղղությամբ բավարար գործողություններ չէին իրականացվում, քանի որ շեշտը դրվում էր, մասնավորապես, գյուղատնետսության և հանքարդյունաբերության վրա: Վերափոխման միջոցով Հայաստանը կարող էր ավելի քիչ կախում ունենալ արտաքին ցնումներից, օրինակ՝Ռուսաստանի Դաշնությունից:
Հայաստանը մեծապես կախված է հիմնական էներգիայի ներմուծված աղբյուրներից: Երկրի ներսում արտադրվող էներգիայի հիմնական աղբյուրներն են ՀԷԿ-երը և Մեծամորի ատոմային կայանը: Մեծամորի ատոմային կայանի վաղաժամ փակումը և շահագործումից դուրս բերելը մնում է ԵՄ-ի հիմնական նպատակը և գտնվում է ԵՀՔ Գործողությունների Ծրագրի շրջանակներում: Ատոմակայանը չի համապատասխանում ներկայիս ընդունված ատոմային անվտանգության միջազգային չափանիշներին, և այն պետք է հնարավորինս
արագ դուրս բերվի շահագործումից: Նոր կայանը պետք է համապատասխանի միջազգային անվտանգության վերջին չափանիշներին: Սակայն, ՀՀ Կառավարությունը հայտարարել է մինչև 2016թ Մեծամորի ատոմային կայանի կյանքի երկարաձգման մասին՝ հաշվի առնելով, որ այն կստուգվի գործընկերների կողմից 2015թ-ի ընթացքում: Դա համահունչ է քաղաքականության այս ոլորտի ԵՄ նպատակների հետ, ինչը ատոմային անվտանգության ամենաբարձր չափանիշների և անվտանգության մշակույթի խթանումն է ամբողջ աշխարհում:
Անցյալ տարի լրացավ ստորագրված ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հրադադարի մասին համաձայնագրի 20-ամյակը: Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները մի շարք հանդիպումներ են ունեցել Սոչի քաղաքում, Նյուպորտում կայացած ՆԱՏՈ-ի գագաթաժողովին և Փարիզում, որոնց ընթացքում վերահաստատել են հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիներ փնտրելու վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը: Մտահոգության լուրջ խնդիր է շարունակում մնալ երկրում անվտանգության պահպանումը, քանի որ հրադադարի դեպքերը և միջադեպերը հասել են ռեկորդային մակարդակի, շարունակվում է հակամարտութան շուրջ ռազմատենչ հռետորաբանությունը և սպառազինության ավելացման մրցավազքը: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել է ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբրի համանախագահների ջանքերին և խաղաղաստեղծ գործողություններին: Արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով Բարձր ներկայացուցիչը/ Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահի տեղակալը աջակցում է խաղաղաստեղծ ջանքերին, այդ թվում Հարավային Կովկասի և Վրաստանի հակամարտության ԵՄ-ի նոր հատուկ ներկայացուցիչ՝ Հերբերտ Սալբերի միջոցով: Նա կանոնավոր կերպով այցելում էր տարածաշրջան` բարձրաստիճան հանդիպումներին մասնակցելու նպատակով և հաճախակի շփումներ պահպանում տեղական բնակչության հետ:
Չնայած 2014թ. օգոստոսին կայացած նախագահի երդմնակալության արարողությանը մասնակցելու Թուրքիայի նախագահի հրավերքին, Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերություններում իրական առաջընթաց չի գրանցվել: 2015թ-ին Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակին նվիրված միջոցառումները նոր փորձություն կդառնան երկկողմանի հարաբերությունների համար: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալիզացմանը և խրախուսում է երկու երկրներին հավատարիմ մնալ առանց նախապայմանների կարգավորման գործընթացին:
Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանը սահմանափակ առաջընթաց է գրանցել ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի իրականացման ուղղությամբ՝ որոշ ջանքեր գործադրելով խորը և կայուն ժողովրդավարության հաստատման հարցում և ներդնելով ողջամիտ մակրոտնտեսական քաղաքականություններն ու կառուցվածքային բարեփոխումները: Մինչ Հայաստանը որոշ ռազմավարական քայլեր է ձեռնարկել սահմանադրական բարեփոխումների ուղղությամբ՝ առաջարկվել իրականացնել և հարկադիր կիրառկել ավելի կոնկրետ օրենսդրական միջոցառումներ: Ողջունելի կլինեին նաև մարդու
իրավունքների և հասարակության առջև Հայաստանի պարտավորությունների վերաբերյալ իրազեկման բարձրացումը: Եվրազիական մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցությունից հետո ԵՄ-Հայաստան առևտրային հարաբերությունները վերասահմանման կարիք ունեն:
2014 թ-ի ընթացքում ԵՀՔ-ի իրականացման ուղղությամբ կատարված առաջընթացի գնահատման հիման վրա, Հայաստանն առաջիկա տարվա ընթացքում պետք է ջանքերը կենտրոնացնի հետևյալի շուրջ՝
• Կատարել փոփոխություններ ընտրական օրենսդրության մեջ՝ համաձայն ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի արված առաջարկությունների մինչև 2017թ-ի խորհրդարանական ընտրությունները;
• Ընդունել և իրականացնել կոռուպցիայի դեմ համապարփակ օրենքը; իրականացնել և հսկել կանանց և տղամարդկանց համար հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքի իրականացումը, հետագա քայեր ձեռնարկել այս ոլորտի օրենսդրության և ԵՄ օրենսդրության մոտարկման ուղղությամբ; ընդունել ընտանեկան բռնության մասին օրենքը;
• Հետաքննել մարդու իրավունքների պաշտպանների վրա հարձակման և ահաբեկման դեպքերը, ապահովել օրենքի արդյունավետ կիրառկումը, այդ թվում 2008թ. մարտի 1-ի բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի վերաբերյալ, ոստիկանական կալանքի տակ գտնվողների հանդեպ կոշտ վերաբերմունքի մասին պնդումների և պատշաճ իրավական գործընթացի խախտմաների վերաբերյալ;
• Ավարտի հասցնել խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքի նախագիծը;
• Արագացնել դատական և հարկադիր մարմինների բարեփոխումները և իրականացնել ՀՀ իշխանությունների բարեփոխմանն առնչվող օրակարգը, օրինակ, դատական մարմինները դարձնել ավելի անկախ, բարելավել դատավորների վերապատրաստումը, վերանայել Քրեական ընթացակարգի մասին օրենսգիրքը և համահունչ դարձնել բռնության մասին օրենսդրությունը Բռնության դեմ կոնվենցիայի 1-ին Հոդվածին հետ; ստեղծել կոնտակտային կետ Եվրոջասթ-ում ավելի սերտ դատական համագործակցությունը դյուրացնելու նպատակով:
• Շարունակել պետական կառավարման բարեփոխման գործընթացը՝ ավելի շատ միջոցառումներ ձեռնարկելով կոռուպցիան խոչընդոտելու և դրա դեմ պայքարելու նպատակով;
• Նպաստել տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջև համագործակցությանը և հզորացնել տեղական ինքնակառավարման խորհուրդների կարողությունները, ապահովել տեղական իշխանությունների կարողությունները և ավելացնել տեղական իշխանությունների կողմից տնօրինվող ռեսուրսները; առավել արդյունավետ դարձնել տեղական ինքնակառավարման հարկային մեխանիզմը և վերանայել ֆինանսական հավասարեցման մեխանիզմը;
• Խրախուսել միջնաժամկետ աճը՝ բարելավելով գործարար մթնոլորտը և գրավիչ դարձնելով ներդրումային դաշտը, ուժեղացնել երկրի արտաքին դիրքը, շարունակել բարիդրացիական ճանապարհով մոբիլիզացնել հարկային եկամուտների աճը;
• Դիվերսիֆիկացնել ավելացրած արժեքի հարկով հայկական ապրանքների արտահանումը, հետագա կարգավորիչ քայլեր ձեռնարկել միջազգային առևտրային օրենքներին և չափանիշներին մոտարկման ուղղությամբ;
• Ավելացնել ջանքերը միջազգային կոնվենցիաների իրականացման ուղղությամբ, որոնք առնչվում են ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգին (ԱԸՀ); միջոցառումներ ձեռնարկել Մեծամորի ատոմային կայանի շուտափույթ փակման ուղղությամբ և ընդունել շահագործումից դուրս բերելու մանրամասն պլանը՝ հաշվի առնելով սթրեսային փորձարկումների արդյունքները, միևնույն ժամանակ բարձրացնելով ատոմային կայանի անվտանգության չափանիշները;
• Նպաստել ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ խաղաղ լուծմանն ուղղված ջանքերին՝ հավատարիմ մնալով Մինսկի խմբում ստանձնած պարտավորություններին; խուսափել իրավիճակը լարող և խաղաղ գործըթացը խաթարող գործողություններից և հայտարարություններից; ձևավորել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը նպաստող միջավայր և աջակցել խաղաղաստեղծ գործողություններին; ապահովել հակամարտության կարգավորմանն աջակցող ԵՄ ներկայացուցիչների անարգել մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածաշրջաններ:
2. ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ և ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄ
Խորը և կայուն ժողովրդավարություն
Կառավարությունը դեռևս չի ձեռնարկել ընտրական օրենսգրի բարեփոխումների գործընթացն ընտրություննրեից առնվազն մեկ տարի առաջ, ինչպես դա առաջարկվել էր ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի կողմից: Հաջորդ խորհրդարանական ընտրությունները տեղի կունենան 2017թ. փետրվարին: Կանայք դեռևս բավարար չափով չեն ներկայացվում քաղաքական պաշտոններում: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել կանանց մասնակցությանը տեղական որոշումներ կայացնելու գործընթացներում:
2014թ. ապրիլին Սահմանադրական բարեփոխումների հարցերով հանձնաժողովը հրապարակել է համապարփակ սահմանադրական բարեփոխումների վերաբերյալ հայեցակարգը, որը նաև ներառում է անցում դեպի խորհրդարանական կառավարման համակարգ, ընտրական համակարգում այլ փոփոխություններ, իշխանությունների ավելի լավ հավասարակշռություն և ավելի մեծ հարգանք մարդու իրավունքների հանդեպ: 2014թ. հոկտեմբերին Եվրոպայի Խորհրդի Վենետիկյան Հանձնաժողովը եզրակացություն է ընդունել տվյալ փաստաթղթի փաստաթղթի վերաբերյալ և առաջարկել նպատակներ՝
ձեռնպահ մնալով կառավարման համակարգի ընտրության վերաբերյալ առաջարկություններից:
Կառավարությունը հարգանքով է վերաբերվել միավորումների ազատությանը: Սեպտեմբերին այն ընդունել է “Քաղաքական հասարակության կազմակերպությունների ինստիտուցիոնալ և իրավական բարեփոխուների վերաբերյալ հայեցակարգը”: Այնտեղ նշվել է, որ Արդարադատության նախարարությունը պետք է ներկայացնի հասարակական կազմակերպությունների մասին օրենքի նոր նախագիծը: Համաձայն օրենքի նախագծի, թույլատրվում է հասարակական կազմակերպությունների ճկուն կանոնակարգումը և այդ կազմակերպությունների կանոնակարգերի դերի բարձրացումը: Հասարակական կազմակերպությունների ֆինանսական կայունությունը ներկայացված է գործիքների ավելացման միջոցով, որոնք գոյություն չունեն ներկայիս օրենսդրության շրջանակում: Մասնավորապես խոսքը գնում է հասարակական կազմակերպությունների ուղղակի բիզնես գործունեության, առավել թափանցիկ պետական ֆինանսավորման և նոր գործիքների համար հնարավորությունների մասին, օրինակ նվիրատվություն: Դրանք առավել կայուն, անկախ, ինքնակարգավորված, զարգացած և ինստիտուցիոնալ առումով ուժեղ են դարձնում հասարակական կազմկերպությունները: Օրենքը մշակել է քաղաքացիական հասարակության կազամկերպություններից և Արդարադատության նախարարության աշխատակազմից կազմված աշխատանքային խումբը: Երկու փաստաթղթերը լայնորեն քննարկվել են քաղաքացիական հասարակության բազմաթիվ կազմակերպությունների հետ հասարակական միջոցառումների, կլոր սեղանների ընթացքում և աշխատանքային խմբերում:
Հավաքների ազատության մասին ներկայիս օրենքը համահունչ է ԵՄ-ի և այլ միջազգային չափանիշների հետ: Սակայն, դրա իրականացումը ձախողվեց գրանցված 17 միջադեպով և ձեռբակալված 72 ակտիվիստներով: Տարբեր տեխնիկական պատճառներով իշխանությունների կողմից արգելված հավաքների թիվը նվազել է: Մի շարք դեպքերում ոստիկանությունը, համաձայն որոշ տեղեկությունների, ուժ է կիրառել և սահմանափակել հավաքները՝ նշելով, որ դրանք “արտոնված չեն”:
Ազատ արտահայտման իրավունքի և մամուլի հանդեպ որևէ լուրջ զարգացում չի գրանցվել: Չնայած կառավարության և պետական ծառայողների նկատմամբ քննադատությունները հիմնականում հանդուրժվում էին և համացանցի օգտագործման վերաբերյալ սահմանափակումներ չէին գրանցվել, մի շարք հարցեր դեռևս արգելված են: Մարդու իրավունքների պաշտպանները, լրագրողները, փոքրամասնության կարծիքը կիսող անձինք, այնպիսի հարցերում, ինչպիսին է գենդերային հավասարությունը կամ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը, շարունակվում են ենթարկվել ոտնձգությունների, սպառնալիքների և բռնության: Մամուլի անկախության մակարդակը դեռևս անբավարար է, նաև չկա առաջընթաց էլէկտրոնային ԶԼՄ-ներում բազմակարծություն ապահովելու ուղղությամբ:
Ինչ վերաբերում է դատական համակարգի անկախությանը, ապա այս ոլորտում շարունակվում է 2012-2016թթ. դատական բարեփոխումների ռազմավարության իրականացումը: Դատական Օրենսգրքում օրենսդրական փոփոխություններն ինքնակառավարման կառուցվածքների սահմանման միջոցով ուժեղացրել են դատավորների անկախությունը, բարելավել են դատավորների գնահատման և առաջխաղացման չափորոշիչները և ավելի թափանցիկ են դարձրել դատավորների նշանակման գորընթացը: Սակայն, փոփոխությունները պաշտոնապես հաստատել են Նախագահի դերը դատավորների վերջնական նշանակման գործընթացում: Բարձր է մնում համակարգի և դրա ազնվության հանդեպ հասարակական անվստահությունը: Ինչ վերաբերում է անպատժելիությանը, ապա 2008թ. մարտին կայացած նախագահական ընտրություններին հաջորդող բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի հետաքննության հարցում շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել դատական համակարգի անկախության և բարձր մակարդակի հզորացմանը, այդ թվում բյուջետային հատկացումների տեսքով:
Առաջխաղացում կա անվճար իրավական օգնության իրավունքի հարցում: Հասարակական պաշտպանների թիվն ավելացել է, իսկ օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով անվճար իրավական օգնության իրավունք ունեցող բնակչության խմբերը շատացել են: Սակայն, անվճար իրավական օգնության մասին տեղեկատվության բացակայությունը շարունակում է թուլացնել արդարադատության մատչելիությունը:
Էական առաջընթաց չի գրանցվել նաև արդար դատաքննության իրավունքի նկատմամբ: Դատավորներին ըստ իրենց մասնագիտացման պատահական գործեր հանձնարարելու վերաբերյալ չափանիշների սահմանման մասին քնարկումները կոնկրետ արդյունք չեն տվել: Դատարանները դեռևս կախված են գլխավոր դատախազությունից, և իրենց անկախությունն և ազնվությունը լիարժեք երաշխավորված չէ: Վճռաբեկ դատարանը շարունակում է ազդել այլ դատական մարմինների վրա: Քրեական դատավարության նոր օրենսգիրքի հիմքում ընկած է անմեղության կանխավարկածը և պաշտպանության ու մեղադրող կողմերի միջև իրավահավասարությունը: Հայաստանը նույնպես սկսել է մշակել Քրեական նոր օրենսգիրքը: ՀՀ իշխանությունները նպատակ են հայտնել ամբողջովին համապատասխանել Եվրոպայի Խորհրդի չափանիշներին խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի հարցերում: Սակայն, 2014թ-ին մինչդատական հետաքննությունների ընթացքում խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի մասին արված հայտարարություններն անտեսվել են կամ պատշաճ կերպով չեն հետաքննվել: Մինչդատական կալանքի սահմանման կամ երկարացման վեաբերյալ որոշումները դատարանների կողմից լավ չեն հիմնավորվել:
Ապրիլին Հայաստանը հաստատել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի հայեցակարգը, որն ուղղված է կրթության, պետական եկամուտների, ոստիկանության և առողջապահության ոլորտներում երևույթի վերացմանը: Արդյունքում մշակվել է ռազվարության և գործողությունների ծրագրի նախագիծ, որը հոկտեմբերին ներկայացվել է ազգային և
միջազգային գործընկերներին: Նախագծով նախատեսված է քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը: Դեռևս կարիք կա հզորացնելու Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց Էթիկայի հանձնաժողովի մանդատը և գործառույթները: ՍԻԳՄԱ (Կառավարման բարելավման աջակցություն) միջազգային կազմակերպությունը շարունակում է համապատասխան քաղաքականության աջակցություն տրամարդել: 2014թ. կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհուրդը չէր ստեղծվել:
2013թ-ին այլընտրանքային զինվորական ծառայության մասին օրենքում փոփոխություններն ընդունելուց հետո անվտանգության և օրենքի հարկադիր կատարման ոլորտներում դրական զարգացումներ են գրանցվել: Հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ, զինվորական ծառայությունից հրաժարվող անձանց կողմից տեղափոխման համար ներկայացված դիմումները բավարարվել են: 74 դիմորդ անցնում են իրենց ծառայությունը ծերանոցներում, հոգեբուժական հաստատություններում և մանկատներում, կամ կանաչապատման/բարեկարգման գործակալություններում:
Հայաստանը շարունակում է հարգել ԵԱՀԿ Վարքի կանոնակարգի միջազգային հանձնառությունները զինված ուժերի նկատմամբ ժողովրդավարական վերահսկման և անվտանգության վերաբերյալ: Սակայն, մտահոգություններ են առաջացնում զինված ուժերում ոչ մարտական պայմաններում արձանագրված կասկածելի մահվան դեպքերը, ինչպես նաեւ ծաղրուծանակի եւ զինակոչիկների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի դեպքերը: Մարդու իրավունքների պաշտպանը տեղակալ է նշանակել զինվորական ծառայողների իրավունքներով զբաղվելու նպատակով:
Այլ մարդու իրավունքներ և հիմնարար ազատություններ
Մարդու իրավունքների միջազգային գործիքների և Հայաստանի մարդու իրավունքների պարտականությունների մասին իրազեկումը ցածր է մնում ազգային կառույցների, այդ թվում դատական և օրենքի պարտադիր կիրառման մարմինների շրջանում: Կառավարությունը պատրաստել է Համընդհանուր պարբերական դիտարկման վերաբերյալ երկրորդ ազգային զեկույցը (զեկույցի վերանայումը կայանալու է 2015թ-ի սկզբին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդում): Հայաստանը ստորագրել է մարդու իրավունքների ավելի քան 50 միջազգային կոնվենցիա, այդ թվում բոլոր հիմնարար կոնվենցիաները: Սակայն, այն դեռ չի վավերացրել Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի կամընտիր արձանագրությունը և Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությունը: Կառավարությունն ընդունել է Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի երկրորդ կամընտիր արձանագրությունն ուղղված մահապատժի վերացմանը, բայց դեռևս չի վավերացրել այն: Աշխատավոր միգրանտների և նրանց ընտանիքների անդամների
իրավունքների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի վավերացումը նույնպես անավարտ է:
2014թ-ի հունիսի դրությամբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում քննվում էր Հայաստանին առնչվող շուրջ 1022 դեպք: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացրած ընդհանուր առմամբ 47 խախտման մասին դատավճիռներից 42-ի կատարումը ավարտված չէ: Արդարադատության նախարարությունը ստեղծել է առանձին վարչություն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի դեպքերի ուսումնասիրության նպատակով:
Մարտին Կառավարությունը հաստատել է Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության հիման վրա մշակված Մարդու իրավունքների գործողությունների ազգային ծրագիրը: Դա պետական հաստատությունների համաձայնեցված գործողությունների ճանապարհային քարտեզն է Հայաստանի միջազգային պարտավորությունների կատարելու համար և կարող է դիտվել որպես քայլ առաջ: Կառավարության ներկայացուցիչների խոսքերով, ծրագիրը պետք է վերանայվի և կանոնավոր կերպով փոփոխվի: Թեև ռազմավարության և գործողությունների ծրագրի ընդունումը կարևոր քայլ է, այդուհանդերձ այն չի ներառում որոշ առաջնային ոլորտներ, այդ թվում Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, ընտրական իրավունքները և կանանց իրավունքների հանդեպ ավելի մեծ հարգանքի ապահովումը: ԵՄ-ը շարունակում է իր երկխոսությունը Հայաստանի հետ մարդու իրավունքների վերաբերյալ: ԵՄ-ի նոր ծրագրի միջոցով կավելանա մարդու իրավունքների ոլորտում աջակցությունը, մասնավորապես ընտրությունների, խոշտանգումների կանխարգելման, գենդերային հավասարության և երեխաների պաշտպանության ուղղությամբ: Կառավարությունը հաստատել է, որ այն կընդգրկի ԵՄ ծրագրի պայմանները Հայաստանի Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում:
ՀՀ օրենսդրությամբ արգելվում են խոշտանգումները, դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքը: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել խոշտանգումների քրեականացման վերաբերյալ ազգային օրենսդրության Խոշտանգումների դեմ կոնվենցիայի 1-ին հոդվածին մոտարկման առումով: Սա նաև ներկայացված չէ Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում: Խոշտանգումների ներկայիս սահմանումը չի ընդգրկում պետական ծառայողների կողմից կատարված հանցագործությունները:
Ոստիկանական կալանքում կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի վերաբերայլ զգալի արդյունքներ ևս չեն գրանցվել: Մտահոգություններ են առաջացնում բռնի ուժով ստացված խոստովանությունների օգտագործումը դատական քննությունների ընթացքում և մեղադրյալների հայտարարությունները հետաքննելու ձախողումներն առ այն, որ խոստովանությունները ստացվել են խոշտանգումների կիրառման միջոցով: Մոնիտորինգ
անցկացնող խմբերը հաստատել են, որ կոշտ վերաբերմունքը և ոստիկանության կողմից բռնությունները շարունակում են տեղ գտնել կալանավորման ընթացքում և պատշաճ կերպով չեն ներկայացվում դատարաններում:
Արմավիրի քրեակատարողական հաստատության առաջին շինության բացման արդյունքում սահմանափակ առաջընթաց է գրանցվել քրեակատարողական համակարգի բարեփոխման ոլորտում: Նոր շենքը կոչված է նվազեցնելու գերբնակեցումը քրեակատարոական հաստատություններում: Քրեակատարողական հաստատություններում անմարդկային վերաբերմունքի դեպքերը դեռևս մտահոգություն են առաջացնում: Կալանավորման պայմանների բարելավումը և քրեակատարողական հաստատությունների գերբնակեցման նվազեցումը ողջունելի առաջխաղացում կլինի դեպի ԵՄ-ի և միջազգային չափանիշներին համապատսխանություն: Չնայած այն հանգամանքին, որ իրավաբանորեն թույլատրելի է, սակայն գործնականում դատավորները դեռևս չեն կարողանում այլընտանիք առաջարկել քրեակատարողական հաստատությանը: Քրեակատարողական բարեփոխումների գործողությունների ծրագիրը մշակվել է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ըստ ներկայացված առաջարկությունների: Փորձաշրջանի ծառայության ներդրման մասին օրենքի նախագիծը քննարկվել է գործընկերների և քաղաքացիական հասարակության հետ, սակայ դեռ չի ընդունվել: ԵՄ-ի աջակցությամբ շարունակվում է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի չափանիշներին Քրեակատարողական հաստատությունների պայմանների համապատասխանության գործընթացը:
Չնայած որոշ առաջընթաց է գրանցվել կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքների ուղղությամբ (մասնավորապես, Յեհովայի վկաների համար զինվորական ծառայության այլընտրանքների հարցում), հասարակությունը դեռևս չի ընդունում կրոնական փոքրամասնություններին: Խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Աշխատանքային վայրերում և մամուլում շարունակվում է խտրականությունը կրոնական փոքրամասնությունների խմբերի նկատմամբ:
Կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքը դեռ լիարժեք չի իրականացվում: Անհավասարության մասին բողոքելու միջոցներ չկան: Մտահագություն է առաջացնում կանանց և տղամարդկանց դերի վերաբերյալ խորը արմատացած նահապետական վերաբերմունքը և կարծրատիպերը, ինչը զուգորդվում է կանանց դեմ բռնության կայուն բարձր մակարդակի հետ: Ընտանեկան բռնության ամսին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Նախատեսված էր, որ Քրեական և վարչական օրենսգրքերի բարեփոխումները պետք է ավարտվեն մինչև 2016թ-ի վերջը և պարզ չէ, թե ինչպես է կիրառվելու խղճի հանգամանքը: Չնայած աճող մարտահրավերների, կանանց իրավունքների պաշտպանների տեսանելիությունն ավելացել է շնորհիվ համացանցի և սոցիալական մեդիայի: Այդ ամենի կողմնակի ազդեցությունը կանանց իրավունքների
կազմակերպությունների դեմ սպառնալիքների և թշնամական արտահայտությունների աճն է, որոնք պատշաճ կերպով չեն հետաքննվում ոստիկանության կողմից:
Գենդերային ընտրության պրակտիկան դեռ գոյատևում է: Սեռի հիման վրա ընտրության արգելման մասին օրենքը մշակվել է և շրջանառության մեջ է դրվել կառավարության և քաղքացիական հասարակության շրջանում:
Աջակցություն է ցուցաբերվել, որպեսզի երեխաները դառնան խնամքի համակարգի բարեփոխումների անբաժանելի մասը, և նրանց կտրամադրվեն բնակության տարածքից դուրս ծառայություները: Երկու հաստատություններ փակվել են և ստեղծվել են այլընտրանքային ծառայություններ: Երեխաների խնամքի հաստատությունների մոնիտորինգը բռնության և վատ վերաբերմունքի նոր դեպքեր է հայտնաբերել:
Երեխաները նույնպես մնում են հասարակության ամենաաղքատ խումբը (36.2%): Աղքատության բարձր ռիսկ է գրանցվում հաշմանդամ երեխաների, փոքր երեխաների, բազմանդամ ընտանիքների և միայնակ մայրերի ընտանքիների շրջանում: Չկա օրենքով պարտադրված խնդիրների հստակ բաշխում սոցիալական պաշտպանության և երեխաների խնամքի ծառայությունների միջև:
Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը ճանաչում է խոցելի խմբերի իրավունքների պաշտպանության հզորացման անհրաժեշտությունը: Այդ ամենը հաշվի առնելով՝ Կառավարությունը Խորհրդարան է ներկայացրել սոցիալական աջակցության մասին օրենքի նախագիծը, որն ուղղված է մի շարք խոցելի խմբերին տարբեր եղանակներով աջակցության տրամադրմանը:
Հունվարին Կառավարությունը հաստատել է Հաշմանդամություն սահմանելու մասին հայեցակարգը, որը հիմնված է բազմակողմ գնահատման վրա Առողջապահության համաշխարհային կամզկաերպության դասակարգումների հետ համահունչ:
Գործադուլի իրավունքի, ինչպես նաև որոշ խմբերի համար (օրինակ, հարկադիր ծառայողների) արհմիություններին միանալու որոշ սահմանափակումները դեռ գործում են:
Հայաստանը դեռևս չունի խտրականության դեմ համապարփակ իրավական շրջանակ: Մարդու իրավունքների գոծողությունների ծրագրում միայն առաջակվում է գնահատել ՀՀ համապատասխան օրենսդրության համատեղելիությունը միջազգային օրենսդրությանը և կշռադատել խտրականության դեմ օրենսդրության ընդունման արժանիքները: Ոչ մի միջոցառում չի ձեռնարկվել ԼԳԲՏ անձանց իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ, թեև խտրականությունը և թշնամությունը շարունակվում են լինել հիմնական խնդիրները: Համատարած խտրականության արտահայտումներ են դիտվում նաև հաշմանդամների նկատմամաբ իրենց տնտեսական, սոիալական և մշակութային իրավունքների առումով: Հաշմանդամները նույնպես սոցիալապես անջատված են բոլոր ոլորտներում:
Կառավարությունը չի կիրառել սեփականության իրավունքների վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի որոշումները և Հայաստանում գույքը որպես պետական գերակա շահ պարտադրվում է օտարման:
Հունվարին, Եվրոպայի Խորհրդի փորձագետների հանձնաժողովը հաստատել է, որ Հայաստանը մշակել է փոքրամասնության լեզուների պաշտպանության և խրախուսման իրավական և ինստիտուցիոնալ շրջանակը: Դրա իրականացումը դեռ չի ավարտվել մի շարք ոլորտներում: Փոքրամասնության լեզուները քիչ են օգտագործվել վարչական իշխանությունների հետ աշխատանքների ընթացքում (այդ թցում այն ոլորտներում, որտեղ ներկա էին փոքրամասնությունները):
Կառավարմանն առնչվող այլ խնդիրներ
Պետական կառավարման բարեփոխումները շարունակաբար դանդաղում են: Խրախուսվել է, որպեսզի Կառավարությունը շարունակի իրականացնել քաղաքացիական ծառայության բարեփոխումները ՍԻԳՄԱ-ի կոմղից մշակված նախագծի հիման վրա, և քաղծառայողների համար վերապատրաստման համակարգի բարելավման գործընթացը:
Շարունակվել են տարածաշրջանային և տեղական ինքնակառավարման մարմինների բարելավումները: Մարտին Եվրոպայի Խորհրդի Տեղական ինքնակառավարման մարմինների պալատը հայտարարել է, որ պետության և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից տրամադրվող տեղական ծառայությունների մեծ մասն ունի ծառայությունների տրամադրման սահմանափակ կարողություն: Տեղական ինքնակառավարման մարմինները սահմանափակ դեր են խաղում, քանի որ չունեն ամբողջական և բացառիկ իրավունքներ: ՀՀ իշխանությունները դեռ չեն սահմանել տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները և կարողություններ փոխանցելու եղանակները:
Կառավարության և քաղաքացիական հասարակության միջև կառուցաղական երկխոսության անհրաժեշտություն է կա: միևնույն ժամանակ նշվում է, որ քաղաքացիական հասարակությունում բացակայում են քաղաքականության մոնիտորինգը և կառավարության հետ երկխոսություն վարելու բավարար կարողությունները: Ի պատասխան այս իրավիճակին, ԵՄ-ը շարունակում է կանոնավոր խորհրդատվություններ անցկացնել քաղաքացիական հասարակության հետ, և նոր ծրագիր է մեկնարկել սոցիալական ձեռներեցության միջոցով կարողությունների զարգացման և կայունության խթանման վերաբերյալ:
Արտաքին և անվտանգության քաղաքականության վերաբերյալ համագործակցություն, տարածքաշրջանային և միջազգային խնդիրներ, հակամարտության կանխարգելում և ճգնաժամի կառավարում
Հայաստանը շարունակում է առանձին դեպքերով համահունչ լինել Ընդհանուր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության (Common Foreign and Security Policy, CFSP) հայտարարություներին: Հայաստանը համաձայնեցրել է ստորագրելու համար 48 հայտարարություններից 15-ը (19-ը հայտարարություն 32-ից 2013թ-ին):
Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Մինսկի գործընթացում ձգձգվող բանակցությունների համատեքստում Սոչիում, Ուելսում և Փարիզում անցկացրած հանդիպումները վերանորոգել են կողմերի միջև խաղաղ կարգավորմանն ուղղված շփումներն ու փոխանակումներն ամենաբարձր մակարդակով: 2014թ-ի ամառվա ընթացքում շփման գծում և միջազգային սահմանին բռնությունների ալիքը , ինչպես նաև նոյեմբերի 12-ին ուղղաթիռի խոցումն աննախադեպ էին 1994 թ-ին հրադադարի մասին համաձայնագրի ստորագրվելուց հետո: ԵԱՀԿ-ի կողմից զեկուցված երկու կողմերի դեպքերի թիվը 2014թ-ին կտրուկ աճել է՝ հասնելով սպանված 57 զինծառայողի և 1 քաղաքացու, ի տարբերություն 2013-ին 14 սպանված զինծառայողների, 32 վիրավոր զինծառայողի և 5 քաղաքացու: Հակամարտության հռետորաբանությունը, սպառազինության շարունակական մրցավազքը, ինչեպս նաև մարդասիրական խնդիրներն իրենց ազդեցությունն են թողել հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա: Առաջընթացի բացակայությունը շարունակում է լուրջ ազդեցություն թողնել հակամարտության արդյունքում տարաբնակեցված բնակչության վրա:
ԵՄ-ը կոչ է արել կողմերին զերծ մնալ գործողություններից և հայտարարություններից, որոնք կարող են թեժացնել իրավիճակը և բացասական ազդեցություն ունենալ խաղաղ գործընթացի վրա, խթանել հակամարտության կարգավորմանը նպաստող մթնոլորտը՝ խրախուսելով և աջակցելով խաղաղաստեղծ գորրծողություններին: ԵՄ-ը շարունակում է ամբողջական աջակցություն ցուցաբերել ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահներին: Բարձր ներկայացուցիչը/նախագահի տեղակալը աջակցում է շարունակական ջանքերին խաղաղության ուղղությամբ: Հարավային Կովկասի և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ նոր հատուկ ներկայացուցիչ Հերբերտ Սալբերը կանոնավոր այցելություններ է կատարում տարածաշրջան՝ մասնակցելու բարձրաստիճան հանդիպումների և կապ է պաշտպանում համապատասխան գործընկերների հետ: ԵՄ-ը շարունակում է ֆինանսապես աջակցել «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման համար եվրոպական գործընկերություն» ծրագրին` համախմբելով հակամարտության շահագրգիռ կողմերին խաղաղաստեղծ գործողություններում: ԵՄ-ը շարունակում է կոչ անել ապահովել ԵՄ ներկայացուցիչների անխափան մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածքներ, որպես հակամարտության կարգավորման կարևոր միջոց և Մինսկի խմբի ջանքերի փոխլրացում: ա
ԵՄ-ը պահպանում է իր աջակցությունը այն գործողություններին, որոնք խրախուսում են վստահությունը և տարբեր երկրների առանձին անձանց միջև շփումը, խթանում են մշակութային և կրթական գործողությունները և
դյուրացնում են Հայաստանում և Ադրբեջանում հավասարակշռված տեղեկատվության տարածքումը:
3. Տնտեսական բարեփոխում և սոցիալական բարեփոխում և զարգացում
Հայաստանի իշխանությունները 2014 թ-ին լուրջ մակրոտնտեսական քաղաքականություններ են իրականացրել: Սակայն, Ռուսաստանի դաշնությունում էական տնտեսական անկումը և ԵՄ-ում համեմատաբար ցածր պարանջարկի աճն ազդել են տնտեսության վրա: ՀՆԱ-ն ավելացել է 2.6%-ով1 2013 թ-ի 3.5%-ի համեմատ: 2013 թ-ին միջին սղաճը նվազել է 5.8%-ից մինչև 2.2% 2014 թ-ին, որպես Ռուսաստանից գազի ցածր գների արդյունք: Գնահատվել է, որ 2014 թ-ին ֆինանսական պակասուրդը ավելացել է ՀՆԱ-ի 2.3%-ի 2013թ-ի ՀՆԱ-ի 1% հետ համեմատած: Պետական պարտքը (որի 85% արտարժույթով է) գնահատվել է ՀՆԱ-ի 49.7% 2014թ-ի վերջում, ինչի վրա ազդել է 2014 թ-ի վերջի ՀՀ դրամի կտրում արժեզրկումը: Ընթացիկ հաշվի կոնսոլիդացման աշխատանքները առաջխաղացում չեն ունեցել 2014 թ-ին: Ընթացիկ հաշիվը գրանցել է ՀՆԱ-ի 8.1% պակասուրդ 2014 թ-ին (2013թ-ի 8%-ից և 2012թ-ի 12.1%-ից) որպես արտահանումների թվի և 2014թ-ի երկրորդ կեսի փոխանցումների թվի նվազման արդյունք (մասնավորապես Ռուսաստան):
Գործազրկության մակարդակը գնահատվում է մոտ 17.2%, երիտասարդների շրջանում, գործազրկությունը կազմում է 24%: Երիտասարդների հատուկ մտահոգություններն են աշխատանքային շուկա առաջին մուտքը և բարձրագույն կրթության բացակայությունը: Կանանց մոտ 50% տնտեսապես ակտիվ չեն: Ոչ պաշտոնական գործազրկության մակարդակը դեռևս շատ բարձր: Համաձայն Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության, բնակչության ավելի քան 30%-ն ապրում է աղքատության մեջ:
Հայաստանը շարունակում է բարեփոխումներ իրականանել սոցիալական ծառայությունների ինտեգրման ուղղությամբ: Բացվել են 19 ինտեգրված սոցիալական ծառայության կենտրոններ (պլանավորված 57-ից): Կենտրոնները գործում են «մեկ պատուհան» սկզբունքով: Առաջնությունների շարքում են սոցիալական ավելի սերտ համախմբվազությունը, ավելի լավ սոցիալական ծառայությունները և հետևողական իրականացումն ու մոնիտորինգը: Հայաստանը նաև օրենսդրություն է մշակել սոցիալական ծառայությունների համակարգման և սոցիալական աջակցության համար: Կենսաթոշակային բարեփոխումները հետաձգվել է Սահմանադրական դատարանի կողմից ապրիլին կայացրած որոշումից հետո:
1 Աղբյուրների և մանրամասն ցուցանիշների համար, տես զեկույցներին կից Վիճակագրական հավելվածներ: Առանց աղբյուրների թվերը կանխատեսվել են Հանձնածողովի ծառայությունների կողմից:
Հաստատվել է Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը (2014-25թթ), որը փոխարինել է կայուն զարգացման նախկին ծրագրին: Հիմնական առաջնություններն են զբաղվածությունը, մարդկային կապիտալի զարգացումը, սոցիալական պաշտպանության համակարգի բարելավումը և պետական կառավարման և վարչարարության ինստիտուցիոնալ մոդերնիզացումը: Ռազմավարությունում սահմանվել են տնտեսության վրա ազդող հաչաձև հատվող խնդիրները, ընդգծվել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհրաժեշտությունը և գործարար մթնոլորտի բարելավումը:
Գյուղատնտեսության և գյուղական զարգացման ոլորտում իրականացվել է կայուն գյուղատնտեսական զարգացման ռազմավարության միջնաժամկետ վերանայումը՝ քաղաքացիական զարգացման զգալի ներդրումով:
Մարտ ամսին Կառավարությունը որոշում է կայացրել, որ 2015թ-ի հունվարի դրությամբ Հայկական սոցիալական նեդրումային հիմնադրամը կազմելու է Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի ինստիտուցիոնալ մասը: Տարաշրջանային զարգացման համապարփակ ռազմավարությունը և Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի մոդելը մշակվել են ԵՄ-ի աջակցությամբ:
4. ԱՌԵՎՏՐԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ԽՆԴԻՐՆԵՐ, ՇՈՒԿԱՅԱԿԱՆ ԵՎ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐ
2014 թ. ԵՄ-Հայաստան երկկողմ առևտրի ծավալը կազմել է 992 միլիոն եվրո (ԵՄ ներմուծումը՝ 276 միլիոն եվրո, ԵՄ արտահանումը՝ 716 միլոն եվրո, ԵՄ-ի հետ առևտրի հաշվեկշիռը՝ 440 միլիոն եվրո): ԵՄ-ն մնացել է Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը:
Համաձայն բարեփոխված ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգի (ԱԸՀ/GSP)՝ Հայաստանն իրավունք է ստացել օգտվել կայուն զարգացման և լավ կառավարման համար հատուկ խրախուսական դրույթներից` GSP+/ ԸՆՀ +-ից՝ առաջարկելով ավելի շահեկան արտոնյալ մուտք դեպի ԵՄ շուկա:
Մայիսին Ազգային ժողովը փոփոխություն է կատարել գործող Մաքսային օրենսգրքում՝ Եվրամիության ընթացիկ Թվինինգ ծրագրի առաջարկություններին համահունչ: Պետական եկամուտների կոմիտեն միացվել է Ֆինանսների նախարարությանը: Հաստատվել են ապրանքներ տեղափոխող անձանց ռիսկերի գնահատման կանոնները և մաքսային հայտարարագրերում փոփոխություն կատարելու վերաբերյալ կարգը: Հայաստանը միացել է մաքսային ընթացակարգերի պարզեցման և ներդաշնակեցման վերաբերյալ Կիոտոյի վերանայված կոնվենցիային: Չնայած ԵՏՄ-ի ստեղծմամբ ակնկալվում էր, որ այն կունենա էական ազդեցություն տեխնիկական կանոնակարգերի և ապրանքների ազատ տեղաշարժի
վրա, սակայն մինչ օրս տեխնիկական խոչընդոտների որևէ խոշոր փոփոխություն չի արձանագրվել:
2014 թ. փետրվարին հաստատվել է «Բույսերի կարգավորվող վնասակար օրգանիզմների անվանացանկը վարելու ուղեցույցը»: ՀՀ կառավարությունը 2015 թ. համար նաև մշակել է ձկան, մեղրի և մսի մեջ մնացորդային նյութերի հսկողության ծրագրեր: Եվրամիության Թվինինգ ծրագրի շրջանակներում տրամադրվել է աջակցություն օրենսդրության մշակման, ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման և սանիտարական ու բուսասանիտարական խնդիրների և սննդամթերքի անվտանգության մասին հասարակության իրազեկությունը բարձրացնելու ոլորտներում:
Հայաստանի արտաքին ուղղակի ներդրումները նվազել են երկրորդ տարին անընդմեջ՝ պակասելով տարեցտարի ավելի քան 35% -ով՝ ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության: ԵՄ-ն շարունակել է մնալ արտադրական ոլորտում արտաքին ուղղակի ներդրումների հիմնական աղբյուրը:
Ինչ վերաբերում է ֆինանսական ծառայություններին, Կենտրոնական բանկը հաստատել է բանկերի կապիտալի ձևավորման և կառուցվածքի վերաբերյալ փոփոխությունները՝ Բազել III-ի պահանջներին համահունչ:
Ուժի մեջ են մտել հարկային օրենքների՝ մարդկանց իրենց եկամուտը հայտարարագրելու հարցում խրախուսելու վերաբերյալ փոփոխությունները: Հոկտեմբերին ուժի մեջ է մտել «Շրջանառության հարկի մասին» նոր օրենքը, որով տոկոսադրույքը նվազեցվել է 3.5% -ից մինչև 1%:
2014 թ. փետրվարին Հայաստանի վիճակագրական համակարգի փորձագիտական գնահատումը հաստատել է, որ Ազգային վիճակագրական ծառայությունն օժտված է բարձր մակարդակի մասնագիտական անկախությամբ և պրոֆեսիոնալիզմով: Հոկտեմբերին անցկացվել է Հայաստանում առաջին գյուղատնտեսական ցուցակագրումը, որը կապահովի էական տեղեկատվություն ապագա պլանավորման և քաղաքականության մշակման համար:
Մրցակցության մասին օրենքի փոփոխությունները ներկայացվել են խորհրդարան, սակայն չեն ընդունվել: Ոչ էլ որևէ առաջընթաց է կատարվել պետական օժանդակության վերահսկման վերաբերյալ օրենսդրություն ընդունելու ոլորտում: Ապրիլին Մարդու իրավունքների պաշտպանը հրապարակավ քննադատել է Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովին մենաշնորհները հետաքննելու հարցում թերանալու համար:
Ավարտվել է մտավոր սեփականության իրավունքների (ՄՍԻ) մասին իրազեկությունը բարձրացնելուն և դրանց կիրառման հարցում աջակցելուն ուղղված Եվրամիության
Թվինինգ ծրագիրը, որի արդյունքում մշակվել է ՄՍԻ կիրառման մասին օրենքի նախագիծ (մշակված Մտավոր սեփականության իրավունքների կիրառման մասին ԵՄ դիրեկտիվի հիման վրա): Օրենքի ընդունումը դեռ ընթացքի մեջ է:
---
Եղել են էական բարելավումներ պետական գնումների ընթացակարգերում, այդ թվում` ոչ մրցակցային պարզեցված ընթացակարգերի օգտագործման զգալի կրճատում: Շրջանակային համաձայնագրերով գնումների թիվն աճել է` հասնելով 50%-ի , իսկ բաց մրցույթների թիվը` 22%-ի: Մեկնարկել է էլեկտրոնային գնումների համակարգը: Ֆինանսների նախարարությունը մեկնարկել է կարողությունների զարգացման գործընթաց ձեռներեցների համար՝ կապված ԱՀԿ-ի Պետական գնումների համաձայնագրից բխող գնումների ընթացակարգերի և թարմեցված պահանջների հետ: Գնումների կոդավորման համակարգն սկսել է գործել դեռևս տարվա սկզբին, և կատարելագործվել է մշտադիտարկման համակարգը: Գնումների աջակցման կենտրոնը նաև իրականացրել է ողջ պետական հատվածում գնումների գործունեության պատահական մշտադիտարկման մի ծրագիր:
Օգոստոսին սկսվել է պետական ներքին ֆինանսական հսկողության վերաբերյալ Եվրամիության Թվինինգ ծրագիրը՝ խթանելու հանրային ոլորտի կառավարման և կատարողականի բարեփոխումները:
ՀՀ կառավարությունը սկսել է մշակել նոր ՓՄՁ ռազմավարություն՝ Հայաստանում ՓՄՁ-ների զարգացմանն աջակցությունը մեծացնելու նպատակով: Ակնկալվում է, որ այն մասամբ հիմնված կլինի Եվրոպայի փոքր ձեռնարկությունների մասին ակտի (ՓՁԱ) մեջ ամրագրված10 սկզբունքների վրա: Հայաստանը մասնակցել է «Աջակցություն ՓՄՁ մրցունակությանը Արևելյան գործընկեր երկրներում» ծրագրին, որի նպատակն է իրականացնել Արևելյալ գործընկեր երկրներում անցկացված` ՓՁԱ-ի կատարման առաջընթացի առաջին գնահատման արդյունքում արված առաջարկությունները: Հայաստանը նաև պաշտոնապես դիմել է մասնակցելու Ձեռնարկությունների և ՓՄՁ-ների մրցունակության ծրագրին:
Ուժի մեջ են մտել շուկայի վերահսկողության և ոչ պարենային արտադրանքի ընդհանուր անվտանգության մասին օրենքները՝ ուղղված սպառողների պաշտպանությանը:
5. ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ, ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ
Հայաստանը հունվարին սկսել է թողարկել կենսաչափական անձնագրեր, այդ թվում՝ 18 տարեկանից ցածր անձանց համար, որոնց դեպքում կենսաչափական անձնագրերը պարտադիր չեն:
ԵՄ-Հայաստան մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման համաձայնագրերի իրականացումն սկսվել է սեպտեմբերին: Շարունակվել է ԵՄ-Հայաստան Շարժունակության շուրջ գործընկերության շրջանակում և 2012-16 թթ. ազգային գործողությունների ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականացումը: Մարտին Եվրամիության աջակցությամբ ստեղծվել է վերադարձող միգրանտների վերաինտեգրման ուղղորդման կենտրոն, և գործարկվել է առցանց տեղեկատվական մի կայք վերադարձող միգրանտների համար: Հուլիսին Հայաստանը հաստատել է միգրացիոն օրենսդրությունը միջազգային չափանիշներին (այդ թվում՝ «Եվրոպական միությունում և Միասնական տնտեսական տարածությունում ընդունված մոտեցումներին ու սկզբունքներին») մոտարկելու մասին 2014-16 թթ. գործողությունների ծրագիրը: Միգրացիոն պետական ծառայության կազմում ստեղծվել է ինտեգրման համար պատասխանատու մի նոր վարչություն՝ երկարաժամկետ միգրանտների համար քաղաքականություն մշակելու նպատակով:
«Փախստականների և ապաստանի մասին» օրենքի փոփոխություններն ընթացքի մեջ են Ազգային ժողովում: Քրեական օրենսգրքի փոփոխություններն ուժի մեջ են մտել այս տարվա օգոստոսին՝ ՀՀ օրենսդրությունն ավելի համապատասխանեցնելով 1951 թ. Փախստականների մասին կոնվենցիայի 31-րդ հոդվածին՝ պաշտպանելով փախստականներին և ապաստան հայցողներին ապօրինի սահմանահատման համար պատժի ենթարկվելուց: «Քաղաքացիության մասին» օրենքի փոփոխությունները, որոնք նախատեսում են դրույթներ ապաքաղաքացիությունը կանխելու և կրճատելու մասին, ներկայացվել են Ազգային ժողովի քննարկմանը աշնանը:
ԵՄ աջակցությամբ ապաստանի հարցով իրավասու մարմիններն իրականացրել են որակի ապահովման մի շարք միջոցառումներ և շարունակել են վերապատրաստել, մարզել և մենթորություն անել ապաստանի ոլորտի աշխատակիցներին: Մինչև հունիսի վերջը 3177 ճանաչված փախստականներ են ժամանել Հայաստան Ադրբեջանից, Իրաքից, Սիրիայից, Իրանից, Լիբանանից, Վրաստանից և աֆրիկյան տարբեր երկրներից: Զեկույցները նշել են, որ Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի սկզբից ի վեր Սիրիայից Հայաստան է ժամանել մոտ 16000 մարդ` գրեթե բոլորը էթնիկ հայեր, որոնցից 12000-ն է մնացել Հայաստանում: Քիչ թվով տեղահանվածներ ժամանել են Ուկրաինայից և հյուսիսային Իրաքից:
---
Հայաստանը և Չեխիայի Հանրապետությունը համաձայնագիր են ստորագրել կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում համագործակցության մասին: ԵՄ-ի աջակցությամբ տեղի են ունեցել ուսուցողական սեմինարներ իրավակիրառման, այդ թվում՝ հանցագործության վերլուծության, քննչական հմտությունների և կասկածյալների հարցաքննության թեմաներով: 2014 թ. առաջին կիսամյակում Ֆինանսական դիտարկումների կենտրոնի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության աշխատակիցների հետ
կազմակերպվել են ուսումնական միջոցառումներ փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման վերաբերյալ:
Հայաստանն սկսել է իրականացնել թմրամոլության և թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի 2014 թ. ծրագիրը: Քայլեր են ձեռնարկվել Թմրամիջոցների և թմրամոլության Եվրոպական մոնիտորինգի կենտրոնի հետ համագործակցության վերաբերյալ փոխըմբռնման հուշագիրն ստորագրելու ուղղությամբ:
Սեպտեմբերին Ազգային ժողովին է ներկայացվել տվյալների պաշտպանության մասին նոր օրինագիծը: Օրենքի նպատակն է, որ Հայաստանը կատարի Եվրոպայի խորհրդի «Անձնական տվյալների ավտոմատացված մշակման դեպքում անհատների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (կոնվենցիա 108) և դրա արձանագրության պահանջները: Օրենքը նախատեսում է ստեղծել տվյալների պաշտպանության անկախ մարմին:
6. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, ԷՆԵՐԳԻԱ, ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐ, ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ, ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՄՆԵՐ ՈՒ ՆՈՐԱՐԱՐՈւԹՅՈւՆ
Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության (ՔԱԳՎ) որոշ գործառույթներ փոխանցվել են Էկոնոմիկայի նախարարությանը, ՔԱԳՎ-ն պահպանել է տեխնիկական, ապահովության և անվտանգության գործառույթները: Շարունակվել է հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի շինարարությունը, իսկ ԵՄ-ն համաձայնել է աջակցել միջանցքի հետագա հատվածների կառուցմանը Հարևանության ներդրումային գործիքի միջոցով:
Արևելյան Եվրոպայի հետ էներգետիկ արդյունավետության և շրջակա միջավայրի ոլորտում գործընկերության ծրագրին միանալուց հետո Հայաստանը քայլեր է ձեռնարկել ներդրումային պայմանագիրն ավարտին հասցնելու և ծրագրեր նախապատրաստելու ուղղությամբ: Հուլիսին Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովն ավելացրել է էլեկտրաէներգիայի սակագները միջինը 10%-ով: ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարությունը հայտարարել է արևային կայանների կառուցման նոր ներդրումային ծրագրի մասին: ԵՄ Հարևանության ներդրումային գործիքը (ՀՆԳ) կօժանդակի Վրաստանի և Հայաստանի միջև էլեկտրահաղորդման գծի կառուցմանը: Ինչ վերաբերում է միջուկային էներգիային, Մեծամորի ատոմակայանի պատեհաժամ փակումը և շահագործումից հանումը մնում է ԵՄ-ի և ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի առանցքային նպատակը:
2014 թ. իրականացվել է ԵՄ-ի կողմից ֆինանսավորվող տարածաշրջանային կլիմայի փոփոխության ծրագիրը՝ աջակցելով կլիմայի փոփոխությանը հարմարվողականության և դրա մեղմման ազգային ռազմավարության մշակմանը: Իրականացվել է նաև մի
փորձնական ծրագիր Գեղարքունիքի մարզում: Վեց քաղաքներ (Արթիկ, Դիլիջան, Գյումրի, Սպիտակ, Վայք և Երևան) միացել են ԵՄ Քաղաքապետերի դաշնագիր նախաձեռնությանը:
ԵՄ շրջակա միջավայրի Թվինինգ ծրագիրն օգնել է Բնապահպանության նախարարությանը` նախապատրաստելու աղտոտման համալիր կանխարգելման և հսկման համակարգի ներդրման նոր քաղաքականություն ու օրենսդրություն: Հայաստանը նաև ընդունել է թափոնների կառավարման ազգային ռազմավարություն և օրենք շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման (ՇՄԱԳ) մասին, սակայն ՇՄԱԳ օրենքը հետագա բարելավման կարիք ունի:
---
Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական հասարակությանը, Հայաստանն սահմանել է էլեկտրոնային հաղորդակցության ութ շուկաները ԵՄ-ի առաջարկություններին համահունչ, բջջային հեռախոսի համարի փոխանցման ծառայությունները դարձրել պարտադիր բջջային օպերատորների համար և արտոնագիր տվել չորրորդ բջջային օպերատորին: ՀՀ կառավարությունն ընդունել է էլեկտրոնային կառավարման ռազմավարական ծրագիրը և 2014-15 թթ. էլեկտրոնային կառավարման ճանապարհային քարտեզը: Եթե համարյա բոլոր քաղաքային բնակավայրերն արդեն միացած են ինտերնետին, ապա գյուղական վայրերում ջանքեր են գործադրվել ինտերնետի հասանելիությունը շարունակաբար ընդլայնելու համար: Էլեկտրոնային կառավարման գործիքները մեծապես բարելավվել են Եվրամիության աջակցությամբ՝ քաղաքացիական կացության ակտերի մասին օրենքում կատարված փոփոխությունների միջոցով` ներդնելով էլեկտրոնային գրանցման համակարգ: Հայաստանը հյուրընկալել է Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության ՏՀՏ աշխատանքային խմբի 2014 թ. հանդիպումը: Անալոգայինից թվային հեռարձակման անցնելու և մարզային հեռուստաալիքներին անալոգային շահագործման լիցենզիաներ տրամադրելու նախատեսված ժամկետը երկարացվել է մինչև 2015 թ. կեսերը:
Ինչ վերաբերում է գիտահետազոտական աշխատանքներին և նորարարությանը, Հայաստանը պաշտոնապես խնդրել է «Հորիզոն 2020» ծրագրին միանալու համար: Պաշտոնական բանակցությունները մեկնարկել են ավելի ուշ` 2015 թվականի սկզբին:
7. ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊԵՐ, ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը կարևորում է կրթության ոլորտի կարևոր նշանակությունը երկրի կայուն զարգացման համար: Ազգային ժողով է ներկայացվել մի օրենք, որով անվճար պարտադիր կրթությունը երկարացվում է իննից 12 տարի՝ սկսած 2015-16 ուսումնական տարվանից: Օրենքը նպատակ ունի հակազդել աշակերտների՝ մինչև միջնակարգ կրթությունն ավարտելը դպրոցը թողնելու ձգտումը: Հայաստանն ակտիվորեն ներգրավված է եղել բարձրագույն կրթության բարեփոխումներում՝ հյուրընկալելով Բոլոնիայի քարտուղարությանը և Բոլոնիայի հետամուտ խմբի քարտուղարությանը և 2015թ. Բոլոնիայի նախարարական գագաթաժողովը: ԵՄ աջակցությամբ այն շարունակել է
բարեփոխել որակավորումների ազգային շրջանակը և կազմակերպել անցումը դեպի որակի ապահովման անկախ համակարգի:
Մասնագիտական կրթություն և ուսուցում (ՄԿՈՒ) բարեփոխումը նույնպես շարունակվել է՝ ավելի մոտեցնելով այն աշխատաշուկայի կարիքներին: ԵՄ աջակցությունը կենտրոնացած է եղել բարձրորակ կրթության հավասար հասանելիության և հատուկ կարիքներ ունեցող երիտասարդների կրթության համար պայմանների ստեղծման վրա: Որակավորումների վերանայումն առաջընթաց է գրանցել 2014-15 ուսումնական տարվա ընթացքում փորձնական վարկային համակարգի ՄԿՈՒ թեստով: Աշակերտների թիվը, ովքեր ստանում են անվճար մասնագիտական կրթություն, աճել է 50% -ով: Պարտադիր կրթության վերաբերյալ առաջարկվող փոփոխությունները կնշանակեն 100% անվճար մասնագիտական կրթություն ինը տարվա հիմնական կրթությամբ աշակերտների համար: 2014 թ. սկսել է գործել կառավարման տեղեկատվական մի համակարգ, որն ընդգրկում է ամբողջ ՄԿՈՒ համակարգը և բարձրագույն կրթությունը:
Հայաստանը մասնակցել է Տեմպուս ծրագրին 29 նախագծերով, որոնցից 8-ը համակարգվում են Հայաստանի մի որևէ բարձրագույն ուսումնական հաստատության կողմից: 246 ուսանողներ և աշխատակիցներ ընտրվել են 2014 թ. Էրազմուս Մունդուսի աջակցությամբ իրականացվող շարժունակության համար համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, և հինգ ուսանողներ ընտրվել են համատեղ մագիստրոսի աստիճան տվող ծրագրի համար: Երեք դիմումներ ընտրվել են ֆինանսավորման համար Մարի Սկլոդովսկա-Կյուրի գործողությունների (ՄՍԿԳ) շրջանակում «Հորիզոն 2020»-ի ներքո: Հայաստանը 23 դպրոցներով մասնակցել է նաև Իթվինինգ պլյուս ծրագրին: Երիտասարդները և երիտասարդական կազմակերպություններն օգտվում են Էրազմուս +ից՝ 1 443 մասնակցով շարժունակության ծրագրերում և 123-ով երիտասարդների ու որոշում կայացնողների համար ծրագրում: Հայաստանը ներգրավված է եղել որպես ղեկավար կամ գործընկեր Արևելյան գործընկերության մշակութային ծրագրի 13 տարածաշրջանային նախագծերում:
---
2014-17 թթ. ժամանակահատվածում քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատելու ԵՄ-Հայաստան ճանապարհային քարտեզի առաջին նախնական տարբերակը կազմվել է ԵՄ անդամ պետությունների և քաղաքացիական հասարակության հետ ծավալուն խորհրդակցությունների ու քննարկումների հիման վրա: Քաղաքացիական հասարակության ավելի քան 100 ներկայացուցիչներ եղել են խորհրդատվության գործընթացի մի մասը, որը ներառել է հանդիպումներ և օնլայն խորհրդակցություններ:ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ
ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԲԱՐՁՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ
Բրյուսել, 25.3.2015թ
SWD (2015) 63 վերջնական
Աշխատակազմի համատեղ աշխատանքային փաստաթուղթ
Հայաստանում Եվրոպական հարևանության քաղաքականության իրականացում
2014 թ․ ընթացքում գրանցած առաջընթացը և առաջարկություններ գործողությունների համար
Փաստաթուղթը ուղեկցում է
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԻՆ, ԽՈՐՀՐԴԻՆ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐԻ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԿՈՄԻՏԵՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՀԱՄԱՏԵՂ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
Եվրոպական Հարևանության Քաղաքականության իրականացումը 2014թ.
1․ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ և ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՄԱՐ
Սույն փաստաթուղթը զեկուցում է 2014թ․ հունվարի 1-ից դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում ԵՄ-Հայաստան Եվրոպական հարևանության քաղաքականության (ԵՀՔ) գործողությունների ծրագրի իրականացման ընթացքում արձանագրված առաջընթացի մասին։ Այս շրջանից դուրս կատարված զարգացումները հաշվի են առնվել ըստ կարևորության։ Տվյալ փաստաթուղթը Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական իրավիճակի գնահատականը չէ։ Արևելյան գործընկերության (ԱԳ) իրականացման զեկույցում ներկայացված է Տարածաշրջանային և բազմակողմ հատվածի խնդիրների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։
2014թ․ հոկտեմբերին Հայաստանը ստորագրել է Եվրազիական տնտեսական միությանն անդամակցելու մասին պայմանագիրը։ Պայմանագրի ստորագրման նախապատրաստման փուլում, որն ուժի մեջ է մտել 2015թ․ հունվարի 2-ին, Հայաստանը կառավարության քաղաքականության 20 տարածքներում իրականացրել է վարչական և իրավական միջոցառումների ճանապարհային քարտեզը։ Չնայած 2013թ․ սեպտեմբերին կայացրած որոշմանը չնախաստորագրել ԵՄ-ի հետ բանակցված Ասոցացման համաձայնագիրը, այդ թվում Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը (ԱՀ/ԽՀԱԱՀ), Հայաստանը և ԵՄ-ը 2014թ-ին շարունակել են իրենց քաղաքական և տնտեսական երկխոսությունն այն ոլորտների շուրջ, որոնք համահունչ են Հայաստանի նոր միջազգային ԵՏՄ պարտավրություններին։ Այս առումով, 2014թ․ նոյեմբերին, ԵՄ-ը և Հայաստանը մեկնարկեցին հետագա հարաբերությունների համար համագործակցության հնարավոր ոլորտների սահմանման վարժությունները։
Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական Միության միջև մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման շուրջ համաձայնագրերն ուժի մեջ են մտել 2014 թ. հունվարին։ Մարտին ուժի մեջ է մտել Համաձայնագիրը, որը թույլ է տալիս Հայաստանին մասնակցել ԵՄ ծրագրերում և գործակալություններում։
Հայաստանում սահմանափակ առաջընթաց է արձանագրվել խորը և կայուն ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների ոլորտներում։ 2014 թ-ի ապրիլին Խորհրդարանական բարեփոխումների հատուկ հանձնաժողովը ներկայացրել է իր հայեցակարգի նախագիծը, որտեղ առաջարկել է նախագահական համակարգից անցում կատարել դեպի խորհրդարանական համակարգ,
ապահովել ուժերի հավասարակշռությունը և մարդու իրավունքների առավել պաշտպանությունը։ Սակայն, այս բարեփոխումների վերաբերյալ առաջարկները չեն ընդունվել հասարակության և ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների կողմից:
2014թ․ փետրվարին ընդունվել է մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը, որը կարևոր քայլ է համարվում այդ ոլորտում առաջընթաց գրանցելու ուղղությամբ: Սակայն, այն չի ներառում առաջնային ոլորտներ՝ մասնավորապես, Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիային համապատսախանությունը։ Ընդհանուր առմամբ հավաքույթների ազատության իրավունքը պահպանվում էր։ Միևնույն ժամանակ բացակայում է խտրականության դեմ համապարփակ օրենսդրությւնը՝ չնայած ձեռնարկված որոշ իրավական միջոցառումների։ Որպես նախագիծ է մնում նաև խտրականության դեմ ռազմավարությունը, որը կօգներ առավել հետևողական իրավական քայլերը իրականացնել: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել նար մարդու իրավունքների և հիմնարար հիմունքների վերաբերյալ օրենսդրության իրականացման և հարկադիր կիրառման հարցում: Որոշ բարեփոխումներ մնացել են մշակման փուլում: Վերջիններիս իրավական ուժ տալու համար անհարժեշտ է ընդհամենը մի քանի քայլ։ Նախկին զեկույցներում նշված բացերը դեռևս մնում են անփոփոխ: Մասնավորապես դրանք վերաբերում են դատական համակարգում վստահության բացակայությանը և կոռուպցիայի դեմ պայքարին։
Հայաստանում փոքր առաջընթաց է գրանցվել անվճար իրավական օգնության իրավունքի մասով և դատական մարմիններում դատավորների անկախության ուղղությամբ։ Առավել թափանցիկ է դարձել դատավորների նշանակման գործընթացը, սակայն հասարակությունը շարունակում է չվստահել դատական համակարգին։ 2014թ. Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլի կոռուպցիայի համաշխարհային բարոմետրի տվյալներով՝ Հայաստանը զբաղեցնում է 94 տեղը 175 երկրների ցանկում։
Հայաստանը շարունակում է հիմնավորված մակրոտնտեսական քաղաքականություններ իրականացնել։ Առաջընաց է գրանցվել հատկապես Գործողությունների ծրագրի նպատակների իրականացման հարցում մակրոտնտեսական քաղաքականության, աղքատության նվազեցման և սոցիալական համախմբվածության ոլորտներում։ 2014թ-ի ընթացքում տնտեսական ակտիվությունը դանդաղել էր, ինչը պայմանավորած էր Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական անկմամբ և ԵՄ-ի թույլ պահանջարկով: Հարկային վարչարարության բարեփոխումները շարունակվում էին: Տնտեսության վերափոխման ուղղությամբ բավարար գործողություններ չէին իրականացվում, քանի որ շեշտը դրվում էր, մասնավորապես, գյուղատնետսության և հանքարդյունաբերության վրա: Վերափոխման միջոցով Հայաստանը կարող էր ավելի քիչ կախում ունենալ արտաքին ցնումներից, օրինակ՝Ռուսաստանի Դաշնությունից:
Հայաստանը մեծապես կախված է հիմնական էներգիայի ներմուծված աղբյուրներից: Երկրի ներսում արտադրվող էներգիայի հիմնական աղբյուրներն են ՀԷԿ-երը և Մեծամորի ատոմային կայանը: Մեծամորի ատոմային կայանի վաղաժամ փակումը և շահագործումից դուրս բերելը մնում է ԵՄ-ի հիմնական նպատակը և գտնվում է ԵՀՔ Գործողությունների Ծրագրի շրջանակներում: Ատոմակայանը չի համապատասխանում ներկայիս ընդունված ատոմային անվտանգության միջազգային չափանիշներին, և այն պետք է հնարավորինս
արագ դուրս բերվի շահագործումից: Նոր կայանը պետք է համապատասխանի միջազգային անվտանգության վերջին չափանիշներին: Սակայն, ՀՀ Կառավարությունը հայտարարել է մինչև 2016թ Մեծամորի ատոմային կայանի կյանքի երկարաձգման մասին՝ հաշվի առնելով, որ այն կստուգվի գործընկերների կողմից 2015թ-ի ընթացքում: Դա համահունչ է քաղաքականության այս ոլորտի ԵՄ նպատակների հետ, ինչը ատոմային անվտանգության ամենաբարձր չափանիշների և անվտանգության մշակույթի խթանումն է ամբողջ աշխարհում:
Անցյալ տարի լրացավ ստորագրված ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հրադադարի մասին համաձայնագրի 20-ամյակը: Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները մի շարք հանդիպումներ են ունեցել Սոչի քաղաքում, Նյուպորտում կայացած ՆԱՏՈ-ի գագաթաժողովին և Փարիզում, որոնց ընթացքում վերահաստատել են հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիներ փնտրելու վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը: Մտահոգության լուրջ խնդիր է շարունակում մնալ երկրում անվտանգության պահպանումը, քանի որ հրադադարի դեպքերը և միջադեպերը հասել են ռեկորդային մակարդակի, շարունակվում է հակամարտութան շուրջ ռազմատենչ հռետորաբանությունը և սպառազինության ավելացման մրցավազքը: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել է ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբրի համանախագահների ջանքերին և խաղաղաստեղծ գործողություններին: Արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով Բարձր ներկայացուցիչը/ Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահի տեղակալը աջակցում է խաղաղաստեղծ ջանքերին, այդ թվում Հարավային Կովկասի և Վրաստանի հակամարտության ԵՄ-ի նոր հատուկ ներկայացուցիչ՝ Հերբերտ Սալբերի միջոցով: Նա կանոնավոր կերպով այցելում էր տարածաշրջան` բարձրաստիճան հանդիպումներին մասնակցելու նպատակով և հաճախակի շփումներ պահպանում տեղական բնակչության հետ:
Չնայած 2014թ. օգոստոսին կայացած նախագահի երդմնակալության արարողությանը մասնակցելու Թուրքիայի նախագահի հրավերքին, Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերություններում իրական առաջընթաց չի գրանցվել: 2015թ-ին Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակին նվիրված միջոցառումները նոր փորձություն կդառնան երկկողմանի հարաբերությունների համար: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալիզացմանը և խրախուսում է երկու երկրներին հավատարիմ մնալ առանց նախապայմանների կարգավորման գործընթացին:
Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանը սահմանափակ առաջընթաց է գրանցել ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի իրականացման ուղղությամբ՝ որոշ ջանքեր գործադրելով խորը և կայուն ժողովրդավարության հաստատման հարցում և ներդնելով ողջամիտ մակրոտնտեսական քաղաքականություններն ու կառուցվածքային բարեփոխումները: Մինչ Հայաստանը որոշ ռազմավարական քայլեր է ձեռնարկել սահմանադրական բարեփոխումների ուղղությամբ՝ առաջարկվել իրականացնել և հարկադիր կիրառկել ավելի կոնկրետ օրենսդրական միջոցառումներ: Ողջունելի կլինեին նաև մարդու
իրավունքների և հասարակության առջև Հայաստանի պարտավորությունների վերաբերյալ իրազեկման բարձրացումը: Եվրազիական մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցությունից հետո ԵՄ-Հայաստան առևտրային հարաբերությունները վերասահմանման կարիք ունեն:
2014 թ-ի ընթացքում ԵՀՔ-ի իրականացման ուղղությամբ կատարված առաջընթացի գնահատման հիման վրա, Հայաստանն առաջիկա տարվա ընթացքում պետք է ջանքերը կենտրոնացնի հետևյալի շուրջ՝
• Կատարել փոփոխություններ ընտրական օրենսդրության մեջ՝ համաձայն ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի արված առաջարկությունների մինչև 2017թ-ի խորհրդարանական ընտրությունները;
• Ընդունել և իրականացնել կոռուպցիայի դեմ համապարփակ օրենքը; իրականացնել և հսկել կանանց և տղամարդկանց համար հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքի իրականացումը, հետագա քայեր ձեռնարկել այս ոլորտի օրենսդրության և ԵՄ օրենսդրության մոտարկման ուղղությամբ; ընդունել ընտանեկան բռնության մասին օրենքը;
• Հետաքննել մարդու իրավունքների պաշտպանների վրա հարձակման և ահաբեկման դեպքերը, ապահովել օրենքի արդյունավետ կիրառկումը, այդ թվում 2008թ. մարտի 1-ի բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի վերաբերյալ, ոստիկանական կալանքի տակ գտնվողների հանդեպ կոշտ վերաբերմունքի մասին պնդումների և պատշաճ իրավական գործընթացի խախտմաների վերաբերյալ;
• Ավարտի հասցնել խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքի նախագիծը;
• Արագացնել դատական և հարկադիր մարմինների բարեփոխումները և իրականացնել ՀՀ իշխանությունների բարեփոխմանն առնչվող օրակարգը, օրինակ, դատական մարմինները դարձնել ավելի անկախ, բարելավել դատավորների վերապատրաստումը, վերանայել Քրեական ընթացակարգի մասին օրենսգիրքը և համահունչ դարձնել բռնության մասին օրենսդրությունը Բռնության դեմ կոնվենցիայի 1-ին Հոդվածին հետ; ստեղծել կոնտակտային կետ Եվրոջասթ-ում ավելի սերտ դատական համագործակցությունը դյուրացնելու նպատակով:
• Շարունակել պետական կառավարման բարեփոխման գործընթացը՝ ավելի շատ միջոցառումներ ձեռնարկելով կոռուպցիան խոչընդոտելու և դրա դեմ պայքարելու նպատակով;
• Նպաստել տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջև համագործակցությանը և հզորացնել տեղական ինքնակառավարման խորհուրդների կարողությունները, ապահովել տեղական իշխանությունների կարողությունները և ավելացնել տեղական իշխանությունների կողմից տնօրինվող ռեսուրսները; առավել արդյունավետ դարձնել տեղական ինքնակառավարման հարկային մեխանիզմը և վերանայել ֆինանսական հավասարեցման մեխանիզմը;
• Խրախուսել միջնաժամկետ աճը՝ բարելավելով գործարար մթնոլորտը և գրավիչ դարձնելով ներդրումային դաշտը, ուժեղացնել երկրի արտաքին դիրքը, շարունակել բարիդրացիական ճանապարհով մոբիլիզացնել հարկային եկամուտների աճը;
• Դիվերսիֆիկացնել ավելացրած արժեքի հարկով հայկական ապրանքների արտահանումը, հետագա կարգավորիչ քայլեր ձեռնարկել միջազգային առևտրային օրենքներին և չափանիշներին մոտարկման ուղղությամբ;
• Ավելացնել ջանքերը միջազգային կոնվենցիաների իրականացման ուղղությամբ, որոնք առնչվում են ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգին (ԱԸՀ); միջոցառումներ ձեռնարկել Մեծամորի ատոմային կայանի շուտափույթ փակման ուղղությամբ և ընդունել շահագործումից դուրս բերելու մանրամասն պլանը՝ հաշվի առնելով սթրեսային փորձարկումների արդյունքները, միևնույն ժամանակ բարձրացնելով ատոմային կայանի անվտանգության չափանիշները;
• Նպաստել ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ խաղաղ լուծմանն ուղղված ջանքերին՝ հավատարիմ մնալով Մինսկի խմբում ստանձնած պարտավորություններին; խուսափել իրավիճակը լարող և խաղաղ գործըթացը խաթարող գործողություններից և հայտարարություններից; ձևավորել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը նպաստող միջավայր և աջակցել խաղաղաստեղծ գործողություններին; ապահովել հակամարտության կարգավորմանն աջակցող ԵՄ ներկայացուցիչների անարգել մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածաշրջաններ:
2. ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ և ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄ
Խորը և կայուն ժողովրդավարություն
Կառավարությունը դեռևս չի ձեռնարկել ընտրական օրենսգրի բարեփոխումների գործընթացն ընտրություննրեից առնվազն մեկ տարի առաջ, ինչպես դա առաջարկվել էր ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի կողմից: Հաջորդ խորհրդարանական ընտրությունները տեղի կունենան 2017թ. փետրվարին: Կանայք դեռևս բավարար չափով չեն ներկայացվում քաղաքական պաշտոններում: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել կանանց մասնակցությանը տեղական որոշումներ կայացնելու գործընթացներում:
2014թ. ապրիլին Սահմանադրական բարեփոխումների հարցերով հանձնաժողովը հրապարակել է համապարփակ սահմանադրական բարեփոխումների վերաբերյալ հայեցակարգը, որը նաև ներառում է անցում դեպի խորհրդարանական կառավարման համակարգ, ընտրական համակարգում այլ փոփոխություններ, իշխանությունների ավելի լավ հավասարակշռություն և ավելի մեծ հարգանք մարդու իրավունքների հանդեպ: 2014թ. հոկտեմբերին Եվրոպայի Խորհրդի Վենետիկյան Հանձնաժողովը եզրակացություն է ընդունել տվյալ փաստաթղթի փաստաթղթի վերաբերյալ և առաջարկել նպատակներ՝
ձեռնպահ մնալով կառավարման համակարգի ընտրության վերաբերյալ առաջարկություններից:
Կառավարությունը հարգանքով է վերաբերվել միավորումների ազատությանը: Սեպտեմբերին այն ընդունել է “Քաղաքական հասարակության կազմակերպությունների ինստիտուցիոնալ և իրավական բարեփոխուների վերաբերյալ հայեցակարգը”: Այնտեղ նշվել է, որ Արդարադատության նախարարությունը պետք է ներկայացնի հասարակական կազմակերպությունների մասին օրենքի նոր նախագիծը: Համաձայն օրենքի նախագծի, թույլատրվում է հասարակական կազմակերպությունների ճկուն կանոնակարգումը և այդ կազմակերպությունների կանոնակարգերի դերի բարձրացումը: Հասարակական կազմակերպությունների ֆինանսական կայունությունը ներկայացված է գործիքների ավելացման միջոցով, որոնք գոյություն չունեն ներկայիս օրենսդրության շրջանակում: Մասնավորապես խոսքը գնում է հասարակական կազմակերպությունների ուղղակի բիզնես գործունեության, առավել թափանցիկ պետական ֆինանսավորման և նոր գործիքների համար հնարավորությունների մասին, օրինակ նվիրատվություն: Դրանք առավել կայուն, անկախ, ինքնակարգավորված, զարգացած և ինստիտուցիոնալ առումով ուժեղ են դարձնում հասարակական կազմկերպությունները: Օրենքը մշակել է քաղաքացիական հասարակության կազամկերպություններից և Արդարադատության նախարարության աշխատակազմից կազմված աշխատանքային խումբը: Երկու փաստաթղթերը լայնորեն քննարկվել են քաղաքացիական հասարակության բազմաթիվ կազմակերպությունների հետ հասարակական միջոցառումների, կլոր սեղանների ընթացքում և աշխատանքային խմբերում:
Հավաքների ազատության մասին ներկայիս օրենքը համահունչ է ԵՄ-ի և այլ միջազգային չափանիշների հետ: Սակայն, դրա իրականացումը ձախողվեց գրանցված 17 միջադեպով և ձեռբակալված 72 ակտիվիստներով: Տարբեր տեխնիկական պատճառներով իշխանությունների կողմից արգելված հավաքների թիվը նվազել է: Մի շարք դեպքերում ոստիկանությունը, համաձայն որոշ տեղեկությունների, ուժ է կիրառել և սահմանափակել հավաքները՝ նշելով, որ դրանք “արտոնված չեն”:
Ազատ արտահայտման իրավունքի և մամուլի հանդեպ որևէ լուրջ զարգացում չի գրանցվել: Չնայած կառավարության և պետական ծառայողների նկատմամբ քննադատությունները հիմնականում հանդուրժվում էին և համացանցի օգտագործման վերաբերյալ սահմանափակումներ չէին գրանցվել, մի շարք հարցեր դեռևս արգելված են: Մարդու իրավունքների պաշտպանները, լրագրողները, փոքրամասնության կարծիքը կիսող անձինք, այնպիսի հարցերում, ինչպիսին է գենդերային հավասարությունը կամ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը, շարունակվում են ենթարկվել ոտնձգությունների, սպառնալիքների և բռնության: Մամուլի անկախության մակարդակը դեռևս անբավարար է, նաև չկա առաջընթաց էլէկտրոնային ԶԼՄ-ներում բազմակարծություն ապահովելու ուղղությամբ:
Ինչ վերաբերում է դատական համակարգի անկախությանը, ապա այս ոլորտում շարունակվում է 2012-2016թթ. դատական բարեփոխումների ռազմավարության իրականացումը: Դատական Օրենսգրքում օրենսդրական փոփոխություններն ինքնակառավարման կառուցվածքների սահմանման միջոցով ուժեղացրել են դատավորների անկախությունը, բարելավել են դատավորների գնահատման և առաջխաղացման չափորոշիչները և ավելի թափանցիկ են դարձրել դատավորների նշանակման գորընթացը: Սակայն, փոփոխությունները պաշտոնապես հաստատել են Նախագահի դերը դատավորների վերջնական նշանակման գործընթացում: Բարձր է մնում համակարգի և դրա ազնվության հանդեպ հասարակական անվստահությունը: Ինչ վերաբերում է անպատժելիությանը, ապա 2008թ. մարտին կայացած նախագահական ընտրություններին հաջորդող բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի հետաքննության հարցում շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել դատական համակարգի անկախության և բարձր մակարդակի հզորացմանը, այդ թվում բյուջետային հատկացումների տեսքով:
Առաջխաղացում կա անվճար իրավական օգնության իրավունքի հարցում: Հասարակական պաշտպանների թիվն ավելացել է, իսկ օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով անվճար իրավական օգնության իրավունք ունեցող բնակչության խմբերը շատացել են: Սակայն, անվճար իրավական օգնության մասին տեղեկատվության բացակայությունը շարունակում է թուլացնել արդարադատության մատչելիությունը:
Էական առաջընթաց չի գրանցվել նաև արդար դատաքննության իրավունքի նկատմամբ: Դատավորներին ըստ իրենց մասնագիտացման պատահական գործեր հանձնարարելու վերաբերյալ չափանիշների սահմանման մասին քնարկումները կոնկրետ արդյունք չեն տվել: Դատարանները դեռևս կախված են գլխավոր դատախազությունից, և իրենց անկախությունն և ազնվությունը լիարժեք երաշխավորված չէ: Վճռաբեկ դատարանը շարունակում է ազդել այլ դատական մարմինների վրա: Քրեական դատավարության նոր օրենսգիրքի հիմքում ընկած է անմեղության կանխավարկածը և պաշտպանության ու մեղադրող կողմերի միջև իրավահավասարությունը: Հայաստանը նույնպես սկսել է մշակել Քրեական նոր օրենսգիրքը: ՀՀ իշխանությունները նպատակ են հայտնել ամբողջովին համապատասխանել Եվրոպայի Խորհրդի չափանիշներին խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի հարցերում: Սակայն, 2014թ-ին մինչդատական հետաքննությունների ընթացքում խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի մասին արված հայտարարություններն անտեսվել են կամ պատշաճ կերպով չեն հետաքննվել: Մինչդատական կալանքի սահմանման կամ երկարացման վեաբերյալ որոշումները դատարանների կողմից լավ չեն հիմնավորվել:
Ապրիլին Հայաստանը հաստատել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի հայեցակարգը, որն ուղղված է կրթության, պետական եկամուտների, ոստիկանության և առողջապահության ոլորտներում երևույթի վերացմանը: Արդյունքում մշակվել է ռազվարության և գործողությունների ծրագրի նախագիծ, որը հոկտեմբերին ներկայացվել է ազգային և
միջազգային գործընկերներին: Նախագծով նախատեսված է քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը: Դեռևս կարիք կա հզորացնելու Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց Էթիկայի հանձնաժողովի մանդատը և գործառույթները: ՍԻԳՄԱ (Կառավարման բարելավման աջակցություն) միջազգային կազմակերպությունը շարունակում է համապատասխան քաղաքականության աջակցություն տրամարդել: 2014թ. կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհուրդը չէր ստեղծվել:
2013թ-ին այլընտրանքային զինվորական ծառայության մասին օրենքում փոփոխություններն ընդունելուց հետո անվտանգության և օրենքի հարկադիր կատարման ոլորտներում դրական զարգացումներ են գրանցվել: Հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ, զինվորական ծառայությունից հրաժարվող անձանց կողմից տեղափոխման համար ներկայացված դիմումները բավարարվել են: 74 դիմորդ անցնում են իրենց ծառայությունը ծերանոցներում, հոգեբուժական հաստատություններում և մանկատներում, կամ կանաչապատման/բարեկարգման գործակալություններում:
Հայաստանը շարունակում է հարգել ԵԱՀԿ Վարքի կանոնակարգի միջազգային հանձնառությունները զինված ուժերի նկատմամբ ժողովրդավարական վերահսկման և անվտանգության վերաբերյալ: Սակայն, մտահոգություններ են առաջացնում զինված ուժերում ոչ մարտական պայմաններում արձանագրված կասկածելի մահվան դեպքերը, ինչպես նաեւ ծաղրուծանակի եւ զինակոչիկների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի դեպքերը: Մարդու իրավունքների պաշտպանը տեղակալ է նշանակել զինվորական ծառայողների իրավունքներով զբաղվելու նպատակով:
Այլ մարդու իրավունքներ և հիմնարար ազատություններ
Մարդու իրավունքների միջազգային գործիքների և Հայաստանի մարդու իրավունքների պարտականությունների մասին իրազեկումը ցածր է մնում ազգային կառույցների, այդ թվում դատական և օրենքի պարտադիր կիրառման մարմինների շրջանում: Կառավարությունը պատրաստել է Համընդհանուր պարբերական դիտարկման վերաբերյալ երկրորդ ազգային զեկույցը (զեկույցի վերանայումը կայանալու է 2015թ-ի սկզբին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդում): Հայաստանը ստորագրել է մարդու իրավունքների ավելի քան 50 միջազգային կոնվենցիա, այդ թվում բոլոր հիմնարար կոնվենցիաները: Սակայն, այն դեռ չի վավերացրել Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի կամընտիր արձանագրությունը և Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությունը: Կառավարությունն ընդունել է Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի երկրորդ կամընտիր արձանագրությունն ուղղված մահապատժի վերացմանը, բայց դեռևս չի վավերացրել այն: Աշխատավոր միգրանտների և նրանց ընտանիքների անդամների
իրավունքների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի վավերացումը նույնպես անավարտ է:
2014թ-ի հունիսի դրությամբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում քննվում էր Հայաստանին առնչվող շուրջ 1022 դեպք: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացրած ընդհանուր առմամբ 47 խախտման մասին դատավճիռներից 42-ի կատարումը ավարտված չէ: Արդարադատության նախարարությունը ստեղծել է առանձին վարչություն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի դեպքերի ուսումնասիրության նպատակով:
Մարտին Կառավարությունը հաստատել է Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության հիման վրա մշակված Մարդու իրավունքների գործողությունների ազգային ծրագիրը: Դա պետական հաստատությունների համաձայնեցված գործողությունների ճանապարհային քարտեզն է Հայաստանի միջազգային պարտավորությունների կատարելու համար և կարող է դիտվել որպես քայլ առաջ: Կառավարության ներկայացուցիչների խոսքերով, ծրագիրը պետք է վերանայվի և կանոնավոր կերպով փոփոխվի: Թեև ռազմավարության և գործողությունների ծրագրի ընդունումը կարևոր քայլ է, այդուհանդերձ այն չի ներառում որոշ առաջնային ոլորտներ, այդ թվում Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, ընտրական իրավունքները և կանանց իրավունքների հանդեպ ավելի մեծ հարգանքի ապահովումը: ԵՄ-ը շարունակում է իր երկխոսությունը Հայաստանի հետ մարդու իրավունքների վերաբերյալ: ԵՄ-ի նոր ծրագրի միջոցով կավելանա մարդու իրավունքների ոլորտում աջակցությունը, մասնավորապես ընտրությունների, խոշտանգումների կանխարգելման, գենդերային հավասարության և երեխաների պաշտպանության ուղղությամբ: Կառավարությունը հաստատել է, որ այն կընդգրկի ԵՄ ծրագրի պայմանները Հայաստանի Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում:
ՀՀ օրենսդրությամբ արգելվում են խոշտանգումները, դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքը: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել խոշտանգումների քրեականացման վերաբերյալ ազգային օրենսդրության Խոշտանգումների դեմ կոնվենցիայի 1-ին հոդվածին մոտարկման առումով: Սա նաև ներկայացված չէ Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում: Խոշտանգումների ներկայիս սահմանումը չի ընդգրկում պետական ծառայողների կողմից կատարված հանցագործությունները:
Ոստիկանական կալանքում կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի վերաբերայլ զգալի արդյունքներ ևս չեն գրանցվել: Մտահոգություններ են առաջացնում բռնի ուժով ստացված խոստովանությունների օգտագործումը դատական քննությունների ընթացքում և մեղադրյալների հայտարարությունները հետաքննելու ձախողումներն առ այն, որ խոստովանությունները ստացվել են խոշտանգումների կիրառման միջոցով: Մոնիտորինգ
անցկացնող խմբերը հաստատել են, որ կոշտ վերաբերմունքը և ոստիկանության կողմից բռնությունները շարունակում են տեղ գտնել կալանավորման ընթացքում և պատշաճ կերպով չեն ներկայացվում դատարաններում:
Արմավիրի քրեակատարողական հաստատության առաջին շինության բացման արդյունքում սահմանափակ առաջընթաց է գրանցվել քրեակատարողական համակարգի բարեփոխման ոլորտում: Նոր շենքը կոչված է նվազեցնելու գերբնակեցումը քրեակատարոական հաստատություններում: Քրեակատարողական հաստատություններում անմարդկային վերաբերմունքի դեպքերը դեռևս մտահոգություն են առաջացնում: Կալանավորման պայմանների բարելավումը և քրեակատարողական հաստատությունների գերբնակեցման նվազեցումը ողջունելի առաջխաղացում կլինի դեպի ԵՄ-ի և միջազգային չափանիշներին համապատսխանություն: Չնայած այն հանգամանքին, որ իրավաբանորեն թույլատրելի է, սակայն գործնականում դատավորները դեռևս չեն կարողանում այլընտանիք առաջարկել քրեակատարողական հաստատությանը: Քրեակատարողական բարեփոխումների գործողությունների ծրագիրը մշակվել է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ըստ ներկայացված առաջարկությունների: Փորձաշրջանի ծառայության ներդրման մասին օրենքի նախագիծը քննարկվել է գործընկերների և քաղաքացիական հասարակության հետ, սակայ դեռ չի ընդունվել: ԵՄ-ի աջակցությամբ շարունակվում է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի չափանիշներին Քրեակատարողական հաստատությունների պայմանների համապատասխանության գործընթացը:
Չնայած որոշ առաջընթաց է գրանցվել կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքների ուղղությամբ (մասնավորապես, Յեհովայի վկաների համար զինվորական ծառայության այլընտրանքների հարցում), հասարակությունը դեռևս չի ընդունում կրոնական փոքրամասնություններին: Խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Աշխատանքային վայրերում և մամուլում շարունակվում է խտրականությունը կրոնական փոքրամասնությունների խմբերի նկատմամբ:
Կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքը դեռ լիարժեք չի իրականացվում: Անհավասարության մասին բողոքելու միջոցներ չկան: Մտահագություն է առաջացնում կանանց և տղամարդկանց դերի վերաբերյալ խորը արմատացած նահապետական վերաբերմունքը և կարծրատիպերը, ինչը զուգորդվում է կանանց դեմ բռնության կայուն բարձր մակարդակի հետ: Ընտանեկան բռնության ամսին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Նախատեսված էր, որ Քրեական և վարչական օրենսգրքերի բարեփոխումները պետք է ավարտվեն մինչև 2016թ-ի վերջը և պարզ չէ, թե ինչպես է կիրառվելու խղճի հանգամանքը: Չնայած աճող մարտահրավերների, կանանց իրավունքների պաշտպանների տեսանելիությունն ավելացել է շնորհիվ համացանցի և սոցիալական մեդիայի: Այդ ամենի կողմնակի ազդեցությունը կանանց իրավունքների
կազմակերպությունների դեմ սպառնալիքների և թշնամական արտահայտությունների աճն է, որոնք պատշաճ կերպով չեն հետաքննվում ոստիկանության կողմից:
Գենդերային ընտրության պրակտիկան դեռ գոյատևում է: Սեռի հիման վրա ընտրության արգելման մասին օրենքը մշակվել է և շրջանառության մեջ է դրվել կառավարության և քաղքացիական հասարակության շրջանում:
Աջակցություն է ցուցաբերվել, որպեսզի երեխաները դառնան խնամքի համակարգի բարեփոխումների անբաժանելի մասը, և նրանց կտրամադրվեն բնակության տարածքից դուրս ծառայություները: Երկու հաստատություններ փակվել են և ստեղծվել են այլընտրանքային ծառայություններ: Երեխաների խնամքի հաստատությունների մոնիտորինգը բռնության և վատ վերաբերմունքի նոր դեպքեր է հայտնաբերել:
Երեխաները նույնպես մնում են հասարակության ամենաաղքատ խումբը (36.2%): Աղքատության բարձր ռիսկ է գրանցվում հաշմանդամ երեխաների, փոքր երեխաների, բազմանդամ ընտանիքների և միայնակ մայրերի ընտանքիների շրջանում: Չկա օրենքով պարտադրված խնդիրների հստակ բաշխում սոցիալական պաշտպանության և երեխաների խնամքի ծառայությունների միջև:
Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը ճանաչում է խոցելի խմբերի իրավունքների պաշտպանության հզորացման անհրաժեշտությունը: Այդ ամենը հաշվի առնելով՝ Կառավարությունը Խորհրդարան է ներկայացրել սոցիալական աջակցության մասին օրենքի նախագիծը, որն ուղղված է մի շարք խոցելի խմբերին տարբեր եղանակներով աջակցության տրամադրմանը:
Հունվարին Կառավարությունը հաստատել է Հաշմանդամություն սահմանելու մասին հայեցակարգը, որը հիմնված է բազմակողմ գնահատման վրա Առողջապահության համաշխարհային կամզկաերպության դասակարգումների հետ համահունչ:
Գործադուլի իրավունքի, ինչպես նաև որոշ խմբերի համար (օրինակ, հարկադիր ծառայողների) արհմիություններին միանալու որոշ սահմանափակումները դեռ գործում են:
Հայաստանը դեռևս չունի խտրականության դեմ համապարփակ իրավական շրջանակ: Մարդու իրավունքների գոծողությունների ծրագրում միայն առաջակվում է գնահատել ՀՀ համապատասխան օրենսդրության համատեղելիությունը միջազգային օրենսդրությանը և կշռադատել խտրականության դեմ օրենսդրության ընդունման արժանիքները: Ոչ մի միջոցառում չի ձեռնարկվել ԼԳԲՏ անձանց իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ, թեև խտրականությունը և թշնամությունը շարունակվում են լինել հիմնական խնդիրները: Համատարած խտրականության արտահայտումներ են դիտվում նաև հաշմանդամների նկատմամաբ իրենց տնտեսական, սոիալական և մշակութային իրավունքների առումով: Հաշմանդամները նույնպես սոցիալապես անջատված են բոլոր ոլորտներում:
Կառավարությունը չի կիրառել սեփականության իրավունքների վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի որոշումները և Հայաստանում գույքը որպես պետական գերակա շահ պարտադրվում է օտարման:
Հունվարին, Եվրոպայի Խորհրդի փորձագետների հանձնաժողովը հաստատել է, որ Հայաստանը մշակել է փոքրամասնության լեզուների պաշտպանության և խրախուսման իրավական և ինստիտուցիոնալ շրջանակը: Դրա իրականացումը դեռ չի ավարտվել մի շարք ոլորտներում: Փոքրամասնության լեզուները քիչ են օգտագործվել վարչական իշխանությունների հետ աշխատանքների ընթացքում (այդ թցում այն ոլորտներում, որտեղ ներկա էին փոքրամասնությունները):
Կառավարմանն առնչվող այլ խնդիրներ
Պետական կառավարման բարեփոխումները շարունակաբար դանդաղում են: Խրախուսվել է, որպեսզի Կառավարությունը շարունակի իրականացնել քաղաքացիական ծառայության բարեփոխումները ՍԻԳՄԱ-ի կոմղից մշակված նախագծի հիման վրա, և քաղծառայողների համար վերապատրաստման համակարգի բարելավման գործընթացը:
Շարունակվել են տարածաշրջանային և տեղական ինքնակառավարման մարմինների բարելավումները: Մարտին Եվրոպայի Խորհրդի Տեղական ինքնակառավարման մարմինների պալատը հայտարարել է, որ պետության և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից տրամադրվող տեղական ծառայությունների մեծ մասն ունի ծառայությունների տրամադրման սահմանափակ կարողություն: Տեղական ինքնակառավարման մարմինները սահմանափակ դեր են խաղում, քանի որ չունեն ամբողջական և բացառիկ իրավունքներ: ՀՀ իշխանությունները դեռ չեն սահմանել տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները և կարողություններ փոխանցելու եղանակները:
Կառավարության և քաղաքացիական հասարակության միջև կառուցաղական երկխոսության անհրաժեշտություն է կա: միևնույն ժամանակ նշվում է, որ քաղաքացիական հասարակությունում բացակայում են քաղաքականության մոնիտորինգը և կառավարության հետ երկխոսություն վարելու բավարար կարողությունները: Ի պատասխան այս իրավիճակին, ԵՄ-ը շարունակում է կանոնավոր խորհրդատվություններ անցկացնել քաղաքացիական հասարակության հետ, և նոր ծրագիր է մեկնարկել սոցիալական ձեռներեցության միջոցով կարողությունների զարգացման և կայունության խթանման վերաբերյալ:
Արտաքին և անվտանգության քաղաքականության վերաբերյալ համագործակցություն, տարածքաշրջանային և միջազգային խնդիրներ, հակամարտության կանխարգելում և ճգնաժամի կառավարում
Հայաստանը շարունակում է առանձին դեպքերով համահունչ լինել Ընդհանուր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության (Common Foreign and Security Policy, CFSP) հայտարարություներին: Հայաստանը համաձայնեցրել է ստորագրելու համար 48 հայտարարություններից 15-ը (19-ը հայտարարություն 32-ից 2013թ-ին):
Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Մինսկի գործընթացում ձգձգվող բանակցությունների համատեքստում Սոչիում, Ուելսում և Փարիզում անցկացրած հանդիպումները վերանորոգել են կողմերի միջև խաղաղ կարգավորմանն ուղղված շփումներն ու փոխանակումներն ամենաբարձր մակարդակով: 2014թ-ի ամառվա ընթացքում շփման գծում և միջազգային սահմանին բռնությունների ալիքը , ինչպես նաև նոյեմբերի 12-ին ուղղաթիռի խոցումն աննախադեպ էին 1994 թ-ին հրադադարի մասին համաձայնագրի ստորագրվելուց հետո: ԵԱՀԿ-ի կողմից զեկուցված երկու կողմերի դեպքերի թիվը 2014թ-ին կտրուկ աճել է՝ հասնելով սպանված 57 զինծառայողի և 1 քաղաքացու, ի տարբերություն 2013-ին 14 սպանված զինծառայողների, 32 վիրավոր զինծառայողի և 5 քաղաքացու: Հակամարտության հռետորաբանությունը, սպառազինության շարունակական մրցավազքը, ինչեպս նաև մարդասիրական խնդիրներն իրենց ազդեցությունն են թողել հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա: Առաջընթացի բացակայությունը շարունակում է լուրջ ազդեցություն թողնել հակամարտության արդյունքում տարաբնակեցված բնակչության վրա:
ԵՄ-ը կոչ է արել կողմերին զերծ մնալ գործողություններից և հայտարարություններից, որոնք կարող են թեժացնել իրավիճակը և բացասական ազդեցություն ունենալ խաղաղ գործընթացի վրա, խթանել հակամարտության կարգավորմանը նպաստող մթնոլորտը՝ խրախուսելով և աջակցելով խաղաղաստեղծ գորրծողություններին: ԵՄ-ը շարունակում է ամբողջական աջակցություն ցուցաբերել ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահներին: Բարձր ներկայացուցիչը/նախագահի տեղակալը աջակցում է շարունակական ջանքերին խաղաղության ուղղությամբ: Հարավային Կովկասի և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ նոր հատուկ ներկայացուցիչ Հերբերտ Սալբերը կանոնավոր այցելություններ է կատարում տարածաշրջան՝ մասնակցելու բարձրաստիճան հանդիպումների և կապ է պաշտպանում համապատասխան գործընկերների հետ: ԵՄ-ը շարունակում է ֆինանսապես աջակցել «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման համար եվրոպական գործընկերություն» ծրագրին` համախմբելով հակամարտության շահագրգիռ կողմերին խաղաղաստեղծ գործողություններում: ԵՄ-ը շարունակում է կոչ անել ապահովել ԵՄ ներկայացուցիչների անխափան մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածքներ, որպես հակամարտության կարգավորման կարևոր միջոց և Մինսկի խմբի ջանքերի փոխլրացում: ա
ԵՄ-ը պահպանում է իր աջակցությունը այն գործողություններին, որոնք խրախուսում են վստահությունը և տարբեր երկրների առանձին անձանց միջև շփումը, խթանում են մշակութային և կրթական գործողությունները և
դյուրացնում են Հայաստանում և Ադրբեջանում հավասարակշռված տեղեկատվության տարածքումը:
3. Տնտեսական բարեփոխում և սոցիալական բարեփոխում և զարգացում
Հայաստանի իշխանությունները 2014 թ-ին լուրջ մակրոտնտեսական քաղաքականություններ են իրականացրել: Սակայն, Ռուսաստանի դաշնությունում էական տնտեսական անկումը և ԵՄ-ում համեմատաբար ցածր պարանջարկի աճն ազդել են տնտեսության վրա: ՀՆԱ-ն ավելացել է 2.6%-ով1 2013 թ-ի 3.5%-ի համեմատ: 2013 թ-ին միջին սղաճը նվազել է 5.8%-ից մինչև 2.2% 2014 թ-ին, որպես Ռուսաստանից գազի ցածր գների արդյունք: Գնահատվել է, որ 2014 թ-ին ֆինանսական պակասուրդը ավելացել է ՀՆԱ-ի 2.3%-ի 2013թ-ի ՀՆԱ-ի 1% հետ համեմատած: Պետական պարտքը (որի 85% արտարժույթով է) գնահատվել է ՀՆԱ-ի 49.7% 2014թ-ի վերջում, ինչի վրա ազդել է 2014 թ-ի վերջի ՀՀ դրամի կտրում արժեզրկումը: Ընթացիկ հաշվի կոնսոլիդացման աշխատանքները առաջխաղացում չեն ունեցել 2014 թ-ին: Ընթացիկ հաշիվը գրանցել է ՀՆԱ-ի 8.1% պակասուրդ 2014 թ-ին (2013թ-ի 8%-ից և 2012թ-ի 12.1%-ից) որպես արտահանումների թվի և 2014թ-ի երկրորդ կեսի փոխանցումների թվի նվազման արդյունք (մասնավորապես Ռուսաստան):
Գործազրկության մակարդակը գնահատվում է մոտ 17.2%, երիտասարդների շրջանում, գործազրկությունը կազմում է 24%: Երիտասարդների հատուկ մտահոգություններն են աշխատանքային շուկա առաջին մուտքը և բարձրագույն կրթության բացակայությունը: Կանանց մոտ 50% տնտեսապես ակտիվ չեն: Ոչ պաշտոնական գործազրկության մակարդակը դեռևս շատ բարձր: Համաձայն Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության, բնակչության ավելի քան 30%-ն ապրում է աղքատության մեջ:
Հայաստանը շարունակում է բարեփոխումներ իրականանել սոցիալական ծառայությունների ինտեգրման ուղղությամբ: Բացվել են 19 ինտեգրված սոցիալական ծառայության կենտրոններ (պլանավորված 57-ից): Կենտրոնները գործում են «մեկ պատուհան» սկզբունքով: Առաջնությունների շարքում են սոցիալական ավելի սերտ համախմբվազությունը, ավելի լավ սոցիալական ծառայությունները և հետևողական իրականացումն ու մոնիտորինգը: Հայաստանը նաև օրենսդրություն է մշակել սոցիալական ծառայությունների համակարգման և սոցիալական աջակցության համար: Կենսաթոշակային բարեփոխումները հետաձգվել է Սահմանադրական դատարանի կողմից ապրիլին կայացրած որոշումից հետո:
1 Աղբյուրների և մանրամասն ցուցանիշների համար, տես զեկույցներին կից Վիճակագրական հավելվածներ: Առանց աղբյուրների թվերը կանխատեսվել են Հանձնածողովի ծառայությունների կողմից:
Հաստատվել է Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը (2014-25թթ), որը փոխարինել է կայուն զարգացման նախկին ծրագրին: Հիմնական առաջնություններն են զբաղվածությունը, մարդկային կապիտալի զարգացումը, սոցիալական պաշտպանության համակարգի բարելավումը և պետական կառավարման և վարչարարության ինստիտուցիոնալ մոդերնիզացումը: Ռազմավարությունում սահմանվել են տնտեսության վրա ազդող հաչաձև հատվող խնդիրները, ընդգծվել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհրաժեշտությունը և գործարար մթնոլորտի բարելավումը:
Գյուղատնտեսության և գյուղական զարգացման ոլորտում իրականացվել է կայուն գյուղատնտեսական զարգացման ռազմավարության միջնաժամկետ վերանայումը՝ քաղաքացիական զարգացման զգալի ներդրումով:
Մարտ ամսին Կառավարությունը որոշում է կայացրել, որ 2015թ-ի հունվարի դրությամբ Հայկական սոցիալական նեդրումային հիմնադրամը կազմելու է Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի ինստիտուցիոնալ մասը: Տարաշրջանային զարգացման համապարփակ ռազմավարությունը և Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի մոդելը մշակվել են ԵՄ-ի աջակցությամբ:
4. ԱՌԵՎՏՐԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ԽՆԴԻՐՆԵՐ, ՇՈՒԿԱՅԱԿԱՆ ԵՎ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐ
2014 թ. ԵՄ-Հայաստան երկկողմ առևտրի ծավալը կազմել է 992 միլիոն եվրո (ԵՄ ներմուծումը՝ 276 միլիոն եվրո, ԵՄ արտահանումը՝ 716 միլոն եվրո, ԵՄ-ի հետ առևտրի հաշվեկշիռը՝ 440 միլիոն եվրո): ԵՄ-ն մնացել է Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը:
Համաձայն բարեփոխված ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգի (ԱԸՀ/GSP)՝ Հայաստանն իրավունք է ստացել օգտվել կայուն զարգացման և լավ կառավարման համար հատուկ խրախուսական դրույթներից` GSP+/ ԸՆՀ +-ից՝ առաջարկելով ավելի շահեկան արտոնյալ մուտք դեպի ԵՄ շուկա:
Մայիսին Ազգային ժողովը փոփոխություն է կատարել գործող Մաքսային օրենսգրքում՝ Եվրամիության ընթացիկ Թվինինգ ծրագրի առաջարկություններին համահունչ: Պետական եկամուտների կոմիտեն միացվել է Ֆինանսների նախարարությանը: Հաստատվել են ապրանքներ տեղափոխող անձանց ռիսկերի գնահատման կանոնները և մաքսային հայտարարագրերում փոփոխություն կատարելու վերաբերյալ կարգը: Հայաստանը միացել է մաքսային ընթացակարգերի պարզեցման և ներդաշնակեցման վերաբերյալ Կիոտոյի վերանայված կոնվենցիային: Չնայած ԵՏՄ-ի ստեղծմամբ ակնկալվում էր, որ այն կունենա էական ազդեցություն տեխնիկական կանոնակարգերի և ապրանքների ազատ տեղաշարժի
վրա, սակայն մինչ օրս տեխնիկական խոչընդոտների որևէ խոշոր փոփոխություն չի արձանագրվել:
2014 թ. փետրվարին հաստատվել է «Բույսերի կարգավորվող վնասակար օրգանիզմների անվանացանկը վարելու ուղեցույցը»: ՀՀ կառավարությունը 2015 թ. համար նաև մշակել է ձկան, մեղրի և մսի մեջ մնացորդային նյութերի հսկողության ծրագրեր: Եվրամիության Թվինինգ ծրագրի շրջանակներում տրամադրվել է աջակցություն օրենսդրության մշակման, ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման և սանիտարական ու բուսասանիտարական խնդիրների և սննդամթերքի անվտանգության մասին հասարակության իրազեկությունը բարձրացնելու ոլորտներում:
Հայաստանի արտաքին ուղղակի ներդրումները նվազել են երկրորդ տարին անընդմեջ՝ պակասելով տարեցտարի ավելի քան 35% -ով՝ ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության: ԵՄ-ն շարունակել է մնալ արտադրական ոլորտում արտաքին ուղղակի ներդրումների հիմնական աղբյուրը:
Ինչ վերաբերում է ֆինանսական ծառայություններին, Կենտրոնական բանկը հաստատել է բանկերի կապիտալի ձևավորման և կառուցվածքի վերաբերյալ փոփոխությունները՝ Բազել III-ի պահանջներին համահունչ:
Ուժի մեջ են մտել հարկային օրենքների՝ մարդկանց իրենց եկամուտը հայտարարագրելու հարցում խրախուսելու վերաբերյալ փոփոխությունները: Հոկտեմբերին ուժի մեջ է մտել «Շրջանառության հարկի մասին» նոր օրենքը, որով տոկոսադրույքը նվազեցվել է 3.5% -ից մինչև 1%:
2014 թ. փետրվարին Հայաստանի վիճակագրական համակարգի փորձագիտական գնահատումը հաստատել է, որ Ազգային վիճակագրական ծառայությունն օժտված է բարձր մակարդակի մասնագիտական անկախությամբ և պրոֆեսիոնալիզմով: Հոկտեմբերին անցկացվել է Հայաստանում առաջին գյուղատնտեսական ցուցակագրումը, որը կապահովի էական տեղեկատվություն ապագա պլանավորման և քաղաքականության մշակման համար:
Մրցակցության մասին օրենքի փոփոխությունները ներկայացվել են խորհրդարան, սակայն չեն ընդունվել: Ոչ էլ որևէ առաջընթաց է կատարվել պետական օժանդակության վերահսկման վերաբերյալ օրենսդրություն ընդունելու ոլորտում: Ապրիլին Մարդու իրավունքների պաշտպանը հրապարակավ քննադատել է Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովին մենաշնորհները հետաքննելու հարցում թերանալու համար:
Ավարտվել է մտավոր սեփականության իրավունքների (ՄՍԻ) մասին իրազեկությունը բարձրացնելուն և դրանց կիրառման հարցում աջակցելուն ուղղված Եվրամիության
Թվինինգ ծրագիրը, որի արդյունքում մշակվել է ՄՍԻ կիրառման մասին օրենքի նախագիծ (մշակված Մտավոր սեփականության իրավունքների կիրառման մասին ԵՄ դիրեկտիվի հիման վրա): Օրենքի ընդունումը դեռ ընթացքի մեջ է:
---
Եղել են էական բարելավումներ պետական գնումների ընթացակարգերում, այդ թվում` ոչ մրցակցային պարզեցված ընթացակարգերի օգտագործման զգալի կրճատում: Շրջանակային համաձայնագրերով գնումների թիվն աճել է` հասնելով 50%-ի , իսկ բաց մրցույթների թիվը` 22%-ի: Մեկնարկել է էլեկտրոնային գնումների համակարգը: Ֆինանսների նախարարությունը մեկնարկել է կարողությունների զարգացման գործընթաց ձեռներեցների համար՝ կապված ԱՀԿ-ի Պետական գնումների համաձայնագրից բխող գնումների ընթացակարգերի և թարմեցված պահանջների հետ: Գնումների կոդավորման համակարգն սկսել է գործել դեռևս տարվա սկզբին, և կատարելագործվել է մշտադիտարկման համակարգը: Գնումների աջակցման կենտրոնը նաև իրականացրել է ողջ պետական հատվածում գնումների գործունեության պատահական մշտադիտարկման մի ծրագիր:
Օգոստոսին սկսվել է պետական ներքին ֆինանսական հսկողության վերաբերյալ Եվրամիության Թվինինգ ծրագիրը՝ խթանելու հանրային ոլորտի կառավարման և կատարողականի բարեփոխումները:
ՀՀ կառավարությունը սկսել է մշակել նոր ՓՄՁ ռազմավարություն՝ Հայաստանում ՓՄՁ-ների զարգացմանն աջակցությունը մեծացնելու նպատակով: Ակնկալվում է, որ այն մասամբ հիմնված կլինի Եվրոպայի փոքր ձեռնարկությունների մասին ակտի (ՓՁԱ) մեջ ամրագրված10 սկզբունքների վրա: Հայաստանը մասնակցել է «Աջակցություն ՓՄՁ մրցունակությանը Արևելյան գործընկեր երկրներում» ծրագրին, որի նպատակն է իրականացնել Արևելյալ գործընկեր երկրներում անցկացված` ՓՁԱ-ի կատարման առաջընթացի առաջին գնահատման արդյունքում արված առաջարկությունները: Հայաստանը նաև պաշտոնապես դիմել է մասնակցելու Ձեռնարկությունների և ՓՄՁ-ների մրցունակության ծրագրին:
Ուժի մեջ են մտել շուկայի վերահսկողության և ոչ պարենային արտադրանքի ընդհանուր անվտանգության մասին օրենքները՝ ուղղված սպառողների պաշտպանությանը:
5. ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ, ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ
Հայաստանը հունվարին սկսել է թողարկել կենսաչափական անձնագրեր, այդ թվում՝ 18 տարեկանից ցածր անձանց համար, որոնց դեպքում կենսաչափական անձնագրերը պարտադիր չեն:
ԵՄ-Հայաստան մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման համաձայնագրերի իրականացումն սկսվել է սեպտեմբերին: Շարունակվել է ԵՄ-Հայաստան Շարժունակության շուրջ գործընկերության շրջանակում և 2012-16 թթ. ազգային գործողությունների ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականացումը: Մարտին Եվրամիության աջակցությամբ ստեղծվել է վերադարձող միգրանտների վերաինտեգրման ուղղորդման կենտրոն, և գործարկվել է առցանց տեղեկատվական մի կայք վերադարձող միգրանտների համար: Հուլիսին Հայաստանը հաստատել է միգրացիոն օրենսդրությունը միջազգային չափանիշներին (այդ թվում՝ «Եվրոպական միությունում և Միասնական տնտեսական տարածությունում ընդունված մոտեցումներին ու սկզբունքներին») մոտարկելու մասին 2014-16 թթ. գործողությունների ծրագիրը: Միգրացիոն պետական ծառայության կազմում ստեղծվել է ինտեգրման համար պատասխանատու մի նոր վարչություն՝ երկարաժամկետ միգրանտների համար քաղաքականություն մշակելու նպատակով:
«Փախստականների և ապաստանի մասին» օրենքի փոփոխություններն ընթացքի մեջ են Ազգային ժողովում: Քրեական օրենսգրքի փոփոխություններն ուժի մեջ են մտել այս տարվա օգոստոսին՝ ՀՀ օրենսդրությունն ավելի համապատասխանեցնելով 1951 թ. Փախստականների մասին կոնվենցիայի 31-րդ հոդվածին՝ պաշտպանելով փախստականներին և ապաստան հայցողներին ապօրինի սահմանահատման համար պատժի ենթարկվելուց: «Քաղաքացիության մասին» օրենքի փոփոխությունները, որոնք նախատեսում են դրույթներ ապաքաղաքացիությունը կանխելու և կրճատելու մասին, ներկայացվել են Ազգային ժողովի քննարկմանը աշնանը:
ԵՄ աջակցությամբ ապաստանի հարցով իրավասու մարմիններն իրականացրել են որակի ապահովման մի շարք միջոցառումներ և շարունակել են վերապատրաստել, մարզել և մենթորություն անել ապաստանի ոլորտի աշխատակիցներին: Մինչև հունիսի վերջը 3177 ճանաչված փախստականներ են ժամանել Հայաստան Ադրբեջանից, Իրաքից, Սիրիայից, Իրանից, Լիբանանից, Վրաստանից և աֆրիկյան տարբեր երկրներից: Զեկույցները նշել են, որ Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի սկզբից ի վեր Սիրիայից Հայաստան է ժամանել մոտ 16000 մարդ` գրեթե բոլորը էթնիկ հայեր, որոնցից 12000-ն է մնացել Հայաստանում: Քիչ թվով տեղահանվածներ ժամանել են Ուկրաինայից և հյուսիսային Իրաքից:
---
Հայաստանը և Չեխիայի Հանրապետությունը համաձայնագիր են ստորագրել կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում համագործակցության մասին: ԵՄ-ի աջակցությամբ տեղի են ունեցել ուսուցողական սեմինարներ իրավակիրառման, այդ թվում՝ հանցագործության վերլուծության, քննչական հմտությունների և կասկածյալների հարցաքննության թեմաներով: 2014 թ. առաջին կիսամյակում Ֆինանսական դիտարկումների կենտրոնի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության աշխատակիցների հետ
կազմակերպվել են ուսումնական միջոցառումներ փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման վերաբերյալ:
Հայաստանն սկսել է իրականացնել թմրամոլության և թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի 2014 թ. ծրագիրը: Քայլեր են ձեռնարկվել Թմրամիջոցների և թմրամոլության Եվրոպական մոնիտորինգի կենտրոնի հետ համագործակցության վերաբերյալ փոխըմբռնման հուշագիրն ստորագրելու ուղղությամբ:
Սեպտեմբերին Ազգային ժողովին է ներկայացվել տվյալների պաշտպանության մասին նոր օրինագիծը: Օրենքի նպատակն է, որ Հայաստանը կատարի Եվրոպայի խորհրդի «Անձնական տվյալների ավտոմատացված մշակման դեպքում անհատների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (կոնվենցիա 108) և դրա արձանագրության պահանջները: Օրենքը նախատեսում է ստեղծել տվյալների պաշտպանության անկախ մարմին:
6. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, ԷՆԵՐԳԻԱ, ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐ, ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ, ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՄՆԵՐ ՈՒ ՆՈՐԱՐԱՐՈւԹՅՈւՆ
Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության (ՔԱԳՎ) որոշ գործառույթներ փոխանցվել են Էկոնոմիկայի նախարարությանը, ՔԱԳՎ-ն պահպանել է տեխնիկական, ապահովության և անվտանգության գործառույթները: Շարունակվել է հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի շինարարությունը, իսկ ԵՄ-ն համաձայնել է աջակցել միջանցքի հետագա հատվածների կառուցմանը Հարևանության ներդրումային գործիքի միջոցով:
Արևելյան Եվրոպայի հետ էներգետիկ արդյունավետության և շրջակա միջավայրի ոլորտում գործընկերության ծրագրին միանալուց հետո Հայաստանը քայլեր է ձեռնարկել ներդրումային պայմանագիրն ավարտին հասցնելու և ծրագրեր նախապատրաստելու ուղղությամբ: Հուլիսին Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովն ավելացրել է էլեկտրաէներգիայի սակագները միջինը 10%-ով: ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարությունը հայտարարել է արևային կայանների կառուցման նոր ներդրումային ծրագրի մասին: ԵՄ Հարևանության ներդրումային գործիքը (ՀՆԳ) կօժանդակի Վրաստանի և Հայաստանի միջև էլեկտրահաղորդման գծի կառուցմանը: Ինչ վերաբերում է միջուկային էներգիային, Մեծամորի ատոմակայանի պատեհաժամ փակումը և շահագործումից հանումը մնում է ԵՄ-ի և ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի առանցքային նպատակը:
2014 թ. իրականացվել է ԵՄ-ի կողմից ֆինանսավորվող տարածաշրջանային կլիմայի փոփոխության ծրագիրը՝ աջակցելով կլիմայի փոփոխությանը հարմարվողականության և դրա մեղմման ազգային ռազմավարության մշակմանը: Իրականացվել է նաև մի
փորձնական ծրագիր Գեղարքունիքի մարզում: Վեց քաղաքներ (Արթիկ, Դիլիջան, Գյումրի, Սպիտակ, Վայք և Երևան) միացել են ԵՄ Քաղաքապետերի դաշնագիր նախաձեռնությանը:
ԵՄ շրջակա միջավայրի Թվինինգ ծրագիրն օգնել է Բնապահպանության նախարարությանը` նախապատրաստելու աղտոտման համալիր կանխարգելման և հսկման համակարգի ներդրման նոր քաղաքականություն ու օրենսդրություն: Հայաստանը նաև ընդունել է թափոնների կառավարման ազգային ռազմավարություն և օրենք շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման (ՇՄԱԳ) մասին, սակայն ՇՄԱԳ օրենքը հետագա բարելավման կարիք ունի:
---
Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական հասարակությանը, Հայաստանն սահմանել է էլեկտրոնային հաղորդակցության ութ շուկաները ԵՄ-ի առաջարկություններին համահունչ, բջջային հեռախոսի համարի փոխանցման ծառայությունները դարձրել պարտադիր բջջային օպերատորների համար և արտոնագիր տվել չորրորդ բջջային օպերատորին: ՀՀ կառավարությունն ընդունել է էլեկտրոնային կառավարման ռազմավարական ծրագիրը և 2014-15 թթ. էլեկտրոնային կառավարման ճանապարհային քարտեզը: Եթե համարյա բոլոր քաղաքային բնակավայրերն արդեն միացած են ինտերնետին, ապա գյուղական վայրերում ջանքեր են գործադրվել ինտերնետի հասանելիությունը շարունակաբար ընդլայնելու համար: Էլեկտրոնային կառավարման գործիքները մեծապես բարելավվել են Եվրամիության աջակցությամբ՝ քաղաքացիական կացության ակտերի մասին օրենքում կատարված փոփոխությունների միջոցով` ներդնելով էլեկտրոնային գրանցման համակարգ: Հայաստանը հյուրընկալել է Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության ՏՀՏ աշխատանքային խմբի 2014 թ. հանդիպումը: Անալոգայինից թվային հեռարձակման անցնելու և մարզային հեռուստաալիքներին անալոգային շահագործման լիցենզիաներ տրամադրելու նախատեսված ժամկետը երկարացվել է մինչև 2015 թ. կեսերը:
Ինչ վերաբերում է գիտահետազոտական աշխատանքներին և նորարարությանը, Հայաստանը պաշտոնապես խնդրել է «Հորիզոն 2020» ծրագրին միանալու համար: Պաշտոնական բանակցությունները մեկնարկել են ավելի ուշ` 2015 թվականի սկզբին:
7. ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊԵՐ, ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը կարևորում է կրթության ոլորտի կարևոր նշանակությունը երկրի կայուն զարգացման համար: Ազգային ժողով է ներկայացվել մի օրենք, որով անվճար պարտադիր կրթությունը երկարացվում է իննից 12 տարի՝ սկսած 2015-16 ուսումնական տարվանից: Օրենքը նպատակ ունի հակազդել աշակերտների՝ մինչև միջնակարգ կրթությունն ավարտելը դպրոցը թողնելու ձգտումը: Հայաստանն ակտիվորեն ներգրավված է եղել բարձրագույն կրթության բարեփոխումներում՝ հյուրընկալելով Բոլոնիայի քարտուղարությանը և Բոլոնիայի հետամուտ խմբի քարտուղարությանը և 2015թ. Բոլոնիայի նախարարական գագաթաժողովը: ԵՄ աջակցությամբ այն շարունակել է
բարեփոխել որակավորումների ազգային շրջանակը և կազմակերպել անցումը դեպի որակի ապահովման անկախ համակարգի:
Մասնագիտական կրթություն և ուսուցում (ՄԿՈՒ) բարեփոխումը նույնպես շարունակվել է՝ ավելի մոտեցնելով այն աշխատաշուկայի կարիքներին: ԵՄ աջակցությունը կենտրոնացած է եղել բարձրորակ կրթության հավասար հասանելիության և հատուկ կարիքներ ունեցող երիտասարդների կրթության համար պայմանների ստեղծման վրա: Որակավորումների վերանայումն առաջընթաց է գրանցել 2014-15 ուսումնական տարվա ընթացքում փորձնական վարկային համակարգի ՄԿՈՒ թեստով: Աշակերտների թիվը, ովքեր ստանում են անվճար մասնագիտական կրթություն, աճել է 50% -ով: Պարտադիր կրթության վերաբերյալ առաջարկվող փոփոխությունները կնշանակեն 100% անվճար մասնագիտական կրթություն ինը տարվա հիմնական կրթությամբ աշակերտների համար: 2014 թ. սկսել է գործել կառավարման տեղեկատվական մի համակարգ, որն ընդգրկում է ամբողջ ՄԿՈՒ համակարգը և բարձրագույն կրթությունը:
Հայաստանը մասնակցել է Տեմպուս ծրագրին 29 նախագծերով, որոնցից 8-ը համակարգվում են Հայաստանի մի որևէ բարձրագույն ուսումնական հաստատության կողմից: 246 ուսանողներ և աշխատակիցներ ընտրվել են 2014 թ. Էրազմուս Մունդուսի աջակցությամբ իրականացվող շարժունակության համար համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, և հինգ ուսանողներ ընտրվել են համատեղ մագիստրոսի աստիճան տվող ծրագրի համար: Երեք դիմումներ ընտրվել են ֆինանսավորման համար Մարի Սկլոդովսկա-Կյուրի գործողությունների (ՄՍԿԳ) շրջանակում «Հորիզոն 2020»-ի ներքո: Հայաստանը 23 դպրոցներով մասնակցել է նաև Իթվինինգ պլյուս ծրագրին: Երիտասարդները և երիտասարդական կազմակերպություններն օգտվում են Էրազմուս +ից՝ 1 443 մասնակցով շարժունակության ծրագրերում և 123-ով երիտասարդների ու որոշում կայացնողների համար ծրագրում: Հայաստանը ներգրավված է եղել որպես ղեկավար կամ գործընկեր Արևելյան գործընկերության մշակութային ծրագրի 13 տարածաշրջանային նախագծերում:
---
2014-17 թթ. ժամանակահատվածում քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատելու ԵՄ-Հայաստան ճանապարհային քարտեզի առաջին նախնական տարբերակը կազմվել է ԵՄ անդամ պետությունների և քաղաքացիական հասարակության հետ ծավալուն խորհրդակցությունների ու քննարկումների հիման վրա: Քաղաքացիական հասարակության ավելի քան 100 ներկայացուցիչներ եղել են խորհրդատվության գործընթացի մի մասը, որը ներառել է հանդիպումներ և օնլայն խորհրդակցություններ:ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ
ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԲԱՐՁՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ
Բրյուսել, 25.3.2015թ
SWD (2015) 63 վերջնական
Աշխատակազմի համատեղ աշխատանքային փաստաթուղթ
Հայաստանում Եվրոպական հարևանության քաղաքականության իրականացում
2014 թ․ ընթացքում գրանցած առաջընթացը և առաջարկություններ գործողությունների համար
Փաստաթուղթը ուղեկցում է
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԻՆ, ԽՈՐՀՐԴԻՆ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐԻ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԿՈՄԻՏԵՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՀԱՄԱՏԵՂ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
Եվրոպական Հարևանության Քաղաքականության իրականացումը 2014թ.
1․ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ և ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՄԱՐ
Սույն փաստաթուղթը զեկուցում է 2014թ․ հունվարի 1-ից դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում ԵՄ-Հայաստան Եվրոպական հարևանության քաղաքականության (ԵՀՔ) գործողությունների ծրագրի իրականացման ընթացքում արձանագրված առաջընթացի մասին։ Այս շրջանից դուրս կատարված զարգացումները հաշվի են առնվել ըստ կարևորության։ Տվյալ փաստաթուղթը Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական իրավիճակի գնահատականը չէ։ Արևելյան գործընկերության (ԱԳ) իրականացման զեկույցում ներկայացված է Տարածաշրջանային և բազմակողմ հատվածի խնդիրների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։
2014թ․ հոկտեմբերին Հայաստանը ստորագրել է Եվրազիական տնտեսական միությանն անդամակցելու մասին պայմանագիրը։ Պայմանագրի ստորագրման նախապատրաստման փուլում, որն ուժի մեջ է մտել 2015թ․ հունվարի 2-ին, Հայաստանը կառավարության քաղաքականության 20 տարածքներում իրականացրել է վարչական և իրավական միջոցառումների ճանապարհային քարտեզը։ Չնայած 2013թ․ սեպտեմբերին կայացրած որոշմանը չնախաստորագրել ԵՄ-ի հետ բանակցված Ասոցացման համաձայնագիրը, այդ թվում Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը (ԱՀ/ԽՀԱԱՀ), Հայաստանը և ԵՄ-ը 2014թ-ին շարունակել են իրենց քաղաքական և տնտեսական երկխոսությունն այն ոլորտների շուրջ, որոնք համահունչ են Հայաստանի նոր միջազգային ԵՏՄ պարտավրություններին։ Այս առումով, 2014թ․ նոյեմբերին, ԵՄ-ը և Հայաստանը մեկնարկեցին հետագա հարաբերությունների համար համագործակցության հնարավոր ոլորտների սահմանման վարժությունները։
Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական Միության միջև մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման շուրջ համաձայնագրերն ուժի մեջ են մտել 2014 թ. հունվարին։ Մարտին ուժի մեջ է մտել Համաձայնագիրը, որը թույլ է տալիս Հայաստանին մասնակցել ԵՄ ծրագրերում և գործակալություններում։
Հայաստանում սահմանափակ առաջընթաց է արձանագրվել խորը և կայուն ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների ոլորտներում։ 2014 թ-ի ապրիլին Խորհրդարանական բարեփոխումների հատուկ հանձնաժողովը ներկայացրել է իր հայեցակարգի նախագիծը, որտեղ առաջարկել է նախագահական համակարգից անցում կատարել դեպի խորհրդարանական համակարգ, ապահովել ուժերի հավասարակշռությունը և մարդու իրավունքների առավել պաշտպանությունը։ Սակայն, այս բարեփոխումների վերաբերյալ առաջարկները չեն ընդունվել հասարակության և ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների կողմից:
2014թ․ փետրվարին ընդունվել է մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը, որը կարևոր քայլ է համարվում այդ ոլորտում առաջընթաց գրանցելու ուղղությամբ: Սակայն, այն չի ներառում առաջնային ոլորտներ՝ մասնավորապես, Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիային համապատսախանությունը։ Ընդհանուր առմամբ հավաքույթների ազատության իրավունքը պահպանվում էր։ Միևնույն ժամանակ բացակայում է խտրականության դեմ համապարփակ օրենսդրությւնը՝ չնայած ձեռնարկված որոշ իրավական միջոցառումների։ Որպես նախագիծ է մնում նաև խտրականության դեմ ռազմավարությունը, որը կօգներ առավել հետևողական իրավական քայլերը իրականացնել: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել նար մարդու իրավունքների և հիմնարար հիմունքների վերաբերյալ օրենսդրության իրականացման և հարկադիր կիրառման հարցում: Որոշ բարեփոխումներ մնացել են մշակման փուլում: Վերջիններիս իրավական ուժ տալու համար անհարժեշտ է ընդհամենը մի քանի քայլ։ Նախկին զեկույցներում նշված բացերը դեռևս մնում են անփոփոխ: Մասնավորապես դրանք վերաբերում են դատական համակարգում վստահության բացակայությանը և կոռուպցիայի դեմ պայքարին։
Հայաստանում փոքր առաջընթաց է գրանցվել անվճար իրավական օգնության իրավունքի մասով և դատական մարմիններում դատավորների անկախության ուղղությամբ։ Առավել թափանցիկ է դարձել դատավորների նշանակման գործընթացը, սակայն հասարակությունը շարունակում է չվստահել դատական համակարգին։ 2014թ. Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլի կոռուպցիայի համաշխարհային բարոմետրի տվյալներով՝ Հայաստանը զբաղեցնում է 94 տեղը 175 երկրների ցանկում։
Հայաստանը շարունակում է հիմնավորված մակրոտնտեսական քաղաքականություններ իրականացնել։ Առաջընաց է գրանցվել հատկապես Գործողությունների ծրագրի նպատակների իրականացման հարցում մակրոտնտեսական քաղաքականության, աղքատության նվազեցման և սոցիալական համախմբվածության ոլորտներում։ 2014թ-ի ընթացքում տնտեսական ակտիվությունը դանդաղել էր, ինչը պայմանավորած էր Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական անկմամբ և ԵՄ-ի թույլ պահանջարկով: Հարկային վարչարարության բարեփոխումները շարունակվում էին: Տնտեսության վերափոխման ուղղությամբ բավարար գործողություններ չէին իրականացվում, քանի որ շեշտը դրվում էր, մասնավորապես, գյուղատնետսության և հանքարդյունաբերության վրա: Վերափոխման միջոցով Հայաստանը կարող էր ավելի քիչ կախում ունենալ արտաքին ցնումներից, օրինակ՝Ռուսաստանի Դաշնությունից:
Հայաստանը մեծապես կախված է հիմնական էներգիայի ներմուծված աղբյուրներից: Երկրի ներսում արտադրվող էներգիայի հիմնական աղբյուրներն են ՀԷԿ-երը և Մեծամորի ատոմային կայանը: Մեծամորի ատոմային կայանի վաղաժամ փակումը և շահագործումից դուրս բերելը մնում է ԵՄ-ի հիմնական նպատակը և գտնվում է ԵՀՔ Գործողությունների Ծրագրի շրջանակներում: Ատոմակայանը չի համապատասխանում ներկայիս ընդունված ատոմային անվտանգության միջազգային չափանիշներին, և այն պետք է հնարավորինս
արագ դուրս բերվի շահագործումից: Նոր կայանը պետք է համապատասխանի միջազգային անվտանգության վերջին չափանիշներին: Սակայն, ՀՀ Կառավարությունը հայտարարել է մինչև 2016թ Մեծամորի ատոմային կայանի կյանքի երկարաձգման մասին՝ հաշվի առնելով, որ այն կստուգվի գործընկերների կողմից 2015թ-ի ընթացքում: Դա համահունչ է քաղաքականության այս ոլորտի ԵՄ նպատակների հետ, ինչը ատոմային անվտանգության ամենաբարձր չափանիշների և անվտանգության մշակույթի խթանումն է ամբողջ աշխարհում:
Անցյալ տարի լրացավ ստորագրված ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հրադադարի մասին համաձայնագրի 20-ամյակը: Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները մի շարք հանդիպումներ են ունեցել Սոչի քաղաքում, Նյուպորտում կայացած ՆԱՏՈ-ի գագաթաժողովին և Փարիզում, որոնց ընթացքում վերահաստատել են հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիներ փնտրելու վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը: Մտահոգության լուրջ խնդիր է շարունակում մնալ երկրում անվտանգության պահպանումը, քանի որ հրադադարի դեպքերը և միջադեպերը հասել են ռեկորդային մակարդակի, շարունակվում է հակամարտութան շուրջ ռազմատենչ հռետորաբանությունը և սպառազինության ավելացման մրցավազքը: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել է ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբրի համանախագահների ջանքերին և խաղաղաստեղծ գործողություններին: Արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով Բարձր ներկայացուցիչը/ Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահի տեղակալը աջակցում է խաղաղաստեղծ ջանքերին, այդ թվում Հարավային Կովկասի և Վրաստանի հակամարտության ԵՄ-ի նոր հատուկ ներկայացուցիչ՝ Հերբերտ Սալբերի միջոցով: Նա կանոնավոր կերպով այցելում էր տարածաշրջան` բարձրաստիճան հանդիպումներին մասնակցելու նպատակով և հաճախակի շփումներ պահպանում տեղական բնակչության հետ:
Չնայած 2014թ. օգոստոսին կայացած նախագահի երդմնակալության արարողությանը մասնակցելու Թուրքիայի նախագահի հրավերքին, Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերություններում իրական առաջընթաց չի գրանցվել: 2015թ-ին Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակին նվիրված միջոցառումները նոր փորձություն կդառնան երկկողմանի հարաբերությունների համար: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալիզացմանը և խրախուսում է երկու երկրներին հավատարիմ մնալ առանց նախապայմանների կարգավորման գործընթացին:
Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանը սահմանափակ առաջընթաց է գրանցել ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի իրականացման ուղղությամբ՝ որոշ ջանքեր գործադրելով խորը և կայուն ժողովրդավարության հաստատման հարցում և ներդնելով ողջամիտ մակրոտնտեսական քաղաքականություններն ու կառուցվածքային բարեփոխումները: Մինչ Հայաստանը որոշ ռազմավարական քայլեր է ձեռնարկել սահմանադրական բարեփոխումների ուղղությամբ՝ առաջարկվել իրականացնել և հարկադիր կիրառկել ավելի կոնկրետ օրենսդրական միջոցառումներ: Ողջունելի կլինեին նաև մարդու
իրավունքների և հասարակության առջև Հայաստանի պարտավորությունների վերաբերյալ իրազեկման բարձրացումը: Եվրազիական մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցությունից հետո ԵՄ-Հայաստան առևտրային հարաբերությունները վերասահմանման կարիք ունեն:
2014 թ-ի ընթացքում ԵՀՔ-ի իրականացման ուղղությամբ կատարված առաջընթացի գնահատման հիման վրա, Հայաստանն առաջիկա տարվա ընթացքում պետք է ջանքերը կենտրոնացնի հետևյալի շուրջ՝
• Կատարել փոփոխություններ ընտրական օրենսդրության մեջ՝ համաձայն ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի արված առաջարկությունների մինչև 2017թ-ի խորհրդարանական ընտրությունները;
• Ընդունել և իրականացնել կոռուպցիայի դեմ համապարփակ օրենքը; իրականացնել և հսկել կանանց և տղամարդկանց համար հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքի իրականացումը, հետագա քայեր ձեռնարկել այս ոլորտի օրենսդրության և ԵՄ օրենսդրության մոտարկման ուղղությամբ; ընդունել ընտանեկան բռնության մասին օրենքը;
• Հետաքննել մարդու իրավունքների պաշտպանների վրա հարձակման և ահաբեկման դեպքերը, ապահովել օրենքի արդյունավետ կիրառկումը, այդ թվում 2008թ. մարտի 1-ի բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի վերաբերյալ, ոստիկանական կալանքի տակ գտնվողների հանդեպ կոշտ վերաբերմունքի մասին պնդումների և պատշաճ իրավական գործընթացի խախտմաների վերաբերյալ;
• Ավարտի հասցնել խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքի նախագիծը;
• Արագացնել դատական և հարկադիր մարմինների բարեփոխումները և իրականացնել ՀՀ իշխանությունների բարեփոխմանն առնչվող օրակարգը, օրինակ, դատական մարմինները դարձնել ավելի անկախ, բարելավել դատավորների վերապատրաստումը, վերանայել Քրեական ընթացակարգի մասին օրենսգիրքը և համահունչ դարձնել բռնության մասին օրենսդրությունը Բռնության դեմ կոնվենցիայի 1-ին Հոդվածին հետ; ստեղծել կոնտակտային կետ Եվրոջասթ-ում ավելի սերտ դատական համագործակցությունը դյուրացնելու նպատակով:
• Շարունակել պետական կառավարման բարեփոխման գործընթացը՝ ավելի շատ միջոցառումներ ձեռնարկելով կոռուպցիան խոչընդոտելու և դրա դեմ պայքարելու նպատակով;
• Նպաստել տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջև համագործակցությանը և հզորացնել տեղական ինքնակառավարման խորհուրդների կարողությունները, ապահովել տեղական իշխանությունների կարողությունները և ավելացնել տեղական իշխանությունների կողմից տնօրինվող ռեսուրսները; առավել արդյունավետ դարձնել տեղական ինքնակառավարման հարկային մեխանիզմը և վերանայել ֆինանսական հավասարեցման մեխանիզմը;
• Խրախուսել միջնաժամկետ աճը՝ բարելավելով գործարար մթնոլորտը և գրավիչ դարձնելով ներդրումային դաշտը, ուժեղացնել երկրի արտաքին դիրքը, շարունակել բարիդրացիական ճանապարհով մոբիլիզացնել հարկային եկամուտների աճը;
• Դիվերսիֆիկացնել ավելացրած արժեքի հարկով հայկական ապրանքների արտահանումը, հետագա կարգավորիչ քայլեր ձեռնարկել միջազգային առևտրային օրենքներին և չափանիշներին մոտարկման ուղղությամբ;
• Ավելացնել ջանքերը միջազգային կոնվենցիաների իրականացման ուղղությամբ, որոնք առնչվում են ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգին (ԱԸՀ); միջոցառումներ ձեռնարկել Մեծամորի ատոմային կայանի շուտափույթ փակման ուղղությամբ և ընդունել շահագործումից դուրս բերելու մանրամասն պլանը՝ հաշվի առնելով սթրեսային փորձարկումների արդյունքները, միևնույն ժամանակ բարձրացնելով ատոմային կայանի անվտանգության չափանիշները;
• Նպաստել ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ խաղաղ լուծմանն ուղղված ջանքերին՝ հավատարիմ մնալով Մինսկի խմբում ստանձնած պարտավորություններին; խուսափել իրավիճակը լարող և խաղաղ գործըթացը խաթարող գործողություններից և հայտարարություններից; ձևավորել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը նպաստող միջավայր և աջակցել խաղաղաստեղծ գործողություններին; ապահովել հակամարտության կարգավորմանն աջակցող ԵՄ ներկայացուցիչների անարգել մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածաշրջաններ:
2. ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ և ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄ
Խորը և կայուն ժողովրդավարություն
Կառավարությունը դեռևս չի ձեռնարկել ընտրական օրենսգրի բարեփոխումների գործընթացն ընտրություննրեից առնվազն մեկ տարի առաջ, ինչպես դա առաջարկվել էր ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի կողմից: Հաջորդ խորհրդարանական ընտրությունները տեղի կունենան 2017թ. փետրվարին: Կանայք դեռևս բավարար չափով չեն ներկայացվում քաղաքական պաշտոններում: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել կանանց մասնակցությանը տեղական որոշումներ կայացնելու գործընթացներում:
2014թ. ապրիլին Սահմանադրական բարեփոխումների հարցերով հանձնաժողովը հրապարակել է համապարփակ սահմանադրական բարեփոխումների վերաբերյալ հայեցակարգը, որը նաև ներառում է անցում դեպի խորհրդարանական կառավարման համակարգ, ընտրական համակարգում այլ փոփոխություններ, իշխանությունների ավելի լավ հավասարակշռություն և ավելի մեծ հարգանք մարդու իրավունքների հանդեպ: 2014թ. հոկտեմբերին Եվրոպայի Խորհրդի Վենետիկյան Հանձնաժողովը եզրակացություն է ընդունել տվյալ փաստաթղթի փաստաթղթի վերաբերյալ և առաջարկել նպատակներ՝
ձեռնպահ մնալով կառավարման համակարգի ընտրության վերաբերյալ առաջարկություններից:
Կառավարությունը հարգանքով է վերաբերվել միավորումների ազատությանը: Սեպտեմբերին այն ընդունել է “Քաղաքական հասարակության կազմակերպությունների ինստիտուցիոնալ և իրավական բարեփոխուների վերաբերյալ հայեցակարգը”: Այնտեղ նշվել է, որ Արդարադատության նախարարությունը պետք է ներկայացնի հասարակական կազմակերպությունների մասին օրենքի նոր նախագիծը: Համաձայն օրենքի նախագծի, թույլատրվում է հասարակական կազմակերպությունների ճկուն կանոնակարգումը և այդ կազմակերպությունների կանոնակարգերի դերի բարձրացումը: Հասարակական կազմակերպությունների ֆինանսական կայունությունը ներկայացված է գործիքների ավելացման միջոցով, որոնք գոյություն չունեն ներկայիս օրենսդրության շրջանակում: Մասնավորապես խոսքը գնում է հասարակական կազմակերպությունների ուղղակի բիզնես գործունեության, առավել թափանցիկ պետական ֆինանսավորման և նոր գործիքների համար հնարավորությունների մասին, օրինակ նվիրատվություն: Դրանք առավել կայուն, անկախ, ինքնակարգավորված, զարգացած և ինստիտուցիոնալ առումով ուժեղ են դարձնում հասարակական կազմկերպությունները: Օրենքը մշակել է քաղաքացիական հասարակության կազամկերպություններից և Արդարադատության նախարարության աշխատակազմից կազմված աշխատանքային խումբը: Երկու փաստաթղթերը լայնորեն քննարկվել են քաղաքացիական հասարակության բազմաթիվ կազմակերպությունների հետ հասարակական միջոցառումների, կլոր սեղանների ընթացքում և աշխատանքային խմբերում:
Հավաքների ազատության մասին ներկայիս օրենքը համահունչ է ԵՄ-ի և այլ միջազգային չափանիշների հետ: Սակայն, դրա իրականացումը ձախողվեց գրանցված 17 միջադեպով և ձեռբակալված 72 ակտիվիստներով: Տարբեր տեխնիկական պատճառներով իշխանությունների կողմից արգելված հավաքների թիվը նվազել է: Մի շարք դեպքերում ոստիկանությունը, համաձայն որոշ տեղեկությունների, ուժ է կիրառել և սահմանափակել հավաքները՝ նշելով, որ դրանք “արտոնված չեն”:
Ազատ արտահայտման իրավունքի և մամուլի հանդեպ որևէ լուրջ զարգացում չի գրանցվել: Չնայած կառավարության և պետական ծառայողների նկատմամբ քննադատությունները հիմնականում հանդուրժվում էին և համացանցի օգտագործման վերաբերյալ սահմանափակումներ չէին գրանցվել, մի շարք հարցեր դեռևս արգելված են: Մարդու իրավունքների պաշտպանները, լրագրողները, փոքրամասնության կարծիքը կիսող անձինք, այնպիսի հարցերում, ինչպիսին է գենդերային հավասարությունը կամ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը, շարունակվում են ենթարկվել ոտնձգությունների, սպառնալիքների և բռնության: Մամուլի անկախության մակարդակը դեռևս անբավարար է, նաև չկա առաջընթաց էլէկտրոնային ԶԼՄ-ներում բազմակարծություն ապահովելու ուղղությամբ:
Ինչ վերաբերում է դատական համակարգի անկախությանը, ապա այս ոլորտում շարունակվում է 2012-2016թթ. դատական բարեփոխումների ռազմավարության իրականացումը: Դատական Օրենսգրքում օրենսդրական փոփոխություններն ինքնակառավարման կառուցվածքների սահմանման միջոցով ուժեղացրել են դատավորների անկախությունը, բարելավել են դատավորների գնահատման և առաջխաղացման չափորոշիչները և ավելի թափանցիկ են դարձրել դատավորների նշանակման գորընթացը: Սակայն, փոփոխությունները պաշտոնապես հաստատել են Նախագահի դերը դատավորների վերջնական նշանակման գործընթացում: Բարձր է մնում համակարգի և դրա ազնվության հանդեպ հասարակական անվստահությունը: Ինչ վերաբերում է անպատժելիությանը, ապա 2008թ. մարտին կայացած նախագահական ընտրություններին հաջորդող բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի հետաքննության հարցում շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել դատական համակարգի անկախության և բարձր մակարդակի հզորացմանը, այդ թվում բյուջետային հատկացումների տեսքով:
Առաջխաղացում կա անվճար իրավական օգնության իրավունքի հարցում: Հասարակական պաշտպանների թիվն ավելացել է, իսկ օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով անվճար իրավական օգնության իրավունք ունեցող բնակչության խմբերը շատացել են: Սակայն, անվճար իրավական օգնության մասին տեղեկատվության բացակայությունը շարունակում է թուլացնել արդարադատության մատչելիությունը:
Էական առաջընթաց չի գրանցվել նաև արդար դատաքննության իրավունքի նկատմամբ: Դատավորներին ըստ իրենց մասնագիտացման պատահական գործեր հանձնարարելու վերաբերյալ չափանիշների սահմանման մասին քնարկումները կոնկրետ արդյունք չեն տվել: Դատարանները դեռևս կախված են գլխավոր դատախազությունից, և իրենց անկախությունն և ազնվությունը լիարժեք երաշխավորված չէ: Վճռաբեկ դատարանը շարունակում է ազդել այլ դատական մարմինների վրա: Քրեական դատավարության նոր օրենսգիրքի հիմքում ընկած է անմեղության կանխավարկածը և պաշտպանության ու մեղադրող կողմերի միջև իրավահավասարությունը: Հայաստանը նույնպես սկսել է մշակել Քրեական նոր օրենսգիրքը: ՀՀ իշխանությունները նպատակ են հայտնել ամբողջովին համապատասխանել Եվրոպայի Խորհրդի չափանիշներին խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի հարցերում: Սակայն, 2014թ-ին մինչդատական հետաքննությունների ընթացքում խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի մասին արված հայտարարություններն անտեսվել են կամ պատշաճ կերպով չեն հետաքննվել: Մինչդատական կալանքի սահմանման կամ երկարացման վեաբերյալ որոշումները դատարանների կողմից լավ չեն հիմնավորվել:
Ապրիլին Հայաստանը հաստատել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի հայեցակարգը, որն ուղղված է կրթության, պետական եկամուտների, ոստիկանության և առողջապահության ոլորտներում երևույթի վերացմանը: Արդյունքում մշակվել է ռազվարության և գործողությունների ծրագրի նախագիծ, որը հոկտեմբերին ներկայացվել է ազգային և
միջազգային գործընկերներին: Նախագծով նախատեսված է քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը: Դեռևս կարիք կա հզորացնելու Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց Էթիկայի հանձնաժողովի մանդատը և գործառույթները: ՍԻԳՄԱ (Կառավարման բարելավման աջակցություն) միջազգային կազմակերպությունը շարունակում է համապատասխան քաղաքականության աջակցություն տրամարդել: 2014թ. կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհուրդը չէր ստեղծվել:
2013թ-ին այլընտրանքային զինվորական ծառայության մասին օրենքում փոփոխություններն ընդունելուց հետո անվտանգության և օրենքի հարկադիր կատարման ոլորտներում դրական զարգացումներ են գրանցվել: Հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ, զինվորական ծառայությունից հրաժարվող անձանց կողմից տեղափոխման համար ներկայացված դիմումները բավարարվել են: 74 դիմորդ անցնում են իրենց ծառայությունը ծերանոցներում, հոգեբուժական հաստատություններում և մանկատներում, կամ կանաչապատման/բարեկարգման գործակալություններում:
Հայաստանը շարունակում է հարգել ԵԱՀԿ Վարքի կանոնակարգի միջազգային հանձնառությունները զինված ուժերի նկատմամբ ժողովրդավարական վերահսկման և անվտանգության վերաբերյալ: Սակայն, մտահոգություններ են առաջացնում զինված ուժերում ոչ մարտական պայմաններում արձանագրված կասկածելի մահվան դեպքերը, ինչպես նաեւ ծաղրուծանակի եւ զինակոչիկների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի դեպքերը: Մարդու իրավունքների պաշտպանը տեղակալ է նշանակել զինվորական ծառայողների իրավունքներով զբաղվելու նպատակով:
Այլ մարդու իրավունքներ և հիմնարար ազատություններ
Մարդու իրավունքների միջազգային գործիքների և Հայաստանի մարդու իրավունքների պարտականությունների մասին իրազեկումը ցածր է մնում ազգային կառույցների, այդ թվում դատական և օրենքի պարտադիր կիրառման մարմինների շրջանում: Կառավարությունը պատրաստել է Համընդհանուր պարբերական դիտարկման վերաբերյալ երկրորդ ազգային զեկույցը (զեկույցի վերանայումը կայանալու է 2015թ-ի սկզբին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդում): Հայաստանը ստորագրել է մարդու իրավունքների ավելի քան 50 միջազգային կոնվենցիա, այդ թվում բոլոր հիմնարար կոնվենցիաները: Սակայն, այն դեռ չի վավերացրել Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի կամընտիր արձանագրությունը և Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությունը: Կառավարությունն ընդունել է Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի երկրորդ կամընտիր արձանագրությունն ուղղված մահապատժի վերացմանը, բայց դեռևս չի վավերացրել այն: Աշխատավոր միգրանտների և նրանց ընտանիքների անդամների
իրավունքների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի վավերացումը նույնպես անավարտ է:
2014թ-ի հունիսի դրությամբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում քննվում էր Հայաստանին առնչվող շուրջ 1022 դեպք: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացրած ընդհանուր առմամբ 47 խախտման մասին դատավճիռներից 42-ի կատարումը ավարտված չէ: Արդարադատության նախարարությունը ստեղծել է առանձին վարչություն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի դեպքերի ուսումնասիրության նպատակով:
Մարտին Կառավարությունը հաստատել է Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության հիման վրա մշակված Մարդու իրավունքների գործողությունների ազգային ծրագիրը: Դա պետական հաստատությունների համաձայնեցված գործողությունների ճանապարհային քարտեզն է Հայաստանի միջազգային պարտավորությունների կատարելու համար և կարող է դիտվել որպես քայլ առաջ: Կառավարության ներկայացուցիչների խոսքերով, ծրագիրը պետք է վերանայվի և կանոնավոր կերպով փոփոխվի: Թեև ռազմավարության և գործողությունների ծրագրի ընդունումը կարևոր քայլ է, այդուհանդերձ այն չի ներառում որոշ առաջնային ոլորտներ, այդ թվում Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, ընտրական իրավունքները և կանանց իրավունքների հանդեպ ավելի մեծ հարգանքի ապահովումը: ԵՄ-ը շարունակում է իր երկխոսությունը Հայաստանի հետ մարդու իրավունքների վերաբերյալ: ԵՄ-ի նոր ծրագրի միջոցով կավելանա մարդու իրավունքների ոլորտում աջակցությունը, մասնավորապես ընտրությունների, խոշտանգումների կանխարգելման, գենդերային հավասարության և երեխաների պաշտպանության ուղղությամբ: Կառավարությունը հաստատել է, որ այն կընդգրկի ԵՄ ծրագրի պայմանները Հայաստանի Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում:
ՀՀ օրենսդրությամբ արգելվում են խոշտանգումները, դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքը: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել խոշտանգումների քրեականացման վերաբերյալ ազգային օրենսդրության Խոշտանգումների դեմ կոնվենցիայի 1-ին հոդվածին մոտարկման առումով: Սա նաև ներկայացված չէ Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում: Խոշտանգումների ներկայիս սահմանումը չի ընդգրկում պետական ծառայողների կողմից կատարված հանցագործությունները:
Ոստիկանական կալանքում կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի վերաբերայլ զգալի արդյունքներ ևս չեն գրանցվել: Մտահոգություններ են առաջացնում բռնի ուժով ստացված խոստովանությունների օգտագործումը դատական քննությունների ընթացքում և մեղադրյալների հայտարարությունները հետաքննելու ձախողումներն առ այն, որ խոստովանությունները ստացվել են խոշտանգումների կիրառման միջոցով: Մոնիտորինգ
անցկացնող խմբերը հաստատել են, որ կոշտ վերաբերմունքը և ոստիկանության կողմից բռնությունները շարունակում են տեղ գտնել կալանավորման ընթացքում և պատշաճ կերպով չեն ներկայացվում դատարաններում:
Արմավիրի քրեակատարողական հաստատության առաջին շինության բացման արդյունքում սահմանափակ առաջընթաց է գրանցվել քրեակատարողական համակարգի բարեփոխման ոլորտում: Նոր շենքը կոչված է նվազեցնելու գերբնակեցումը քրեակատարոական հաստատություններում: Քրեակատարողական հաստատություններում անմարդկային վերաբերմունքի դեպքերը դեռևս մտահոգություն են առաջացնում: Կալանավորման պայմանների բարելավումը և քրեակատարողական հաստատությունների գերբնակեցման նվազեցումը ողջունելի առաջխաղացում կլինի դեպի ԵՄ-ի և միջազգային չափանիշներին համապատսխանություն: Չնայած այն հանգամանքին, որ իրավաբանորեն թույլատրելի է, սակայն գործնականում դատավորները դեռևս չեն կարողանում այլընտանիք առաջարկել քրեակատարողական հաստատությանը: Քրեակատարողական բարեփոխումների գործողությունների ծրագիրը մշակվել է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ըստ ներկայացված առաջարկությունների: Փորձաշրջանի ծառայության ներդրման մասին օրենքի նախագիծը քննարկվել է գործընկերների և քաղաքացիական հասարակության հետ, սակայ դեռ չի ընդունվել: ԵՄ-ի աջակցությամբ շարունակվում է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի չափանիշներին Քրեակատարողական հաստատությունների պայմանների համապատասխանության գործընթացը:
Չնայած որոշ առաջընթաց է գրանցվել կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքների ուղղությամբ (մասնավորապես, Յեհովայի վկաների համար զինվորական ծառայության այլընտրանքների հարցում), հասարակությունը դեռևս չի ընդունում կրոնական փոքրամասնություններին: Խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Աշխատանքային վայրերում և մամուլում շարունակվում է խտրականությունը կրոնական փոքրամասնությունների խմբերի նկատմամբ:
Կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքը դեռ լիարժեք չի իրականացվում: Անհավասարության մասին բողոքելու միջոցներ չկան: Մտահագություն է առաջացնում կանանց և տղամարդկանց դերի վերաբերյալ խորը արմատացած նահապետական վերաբերմունքը և կարծրատիպերը, ինչը զուգորդվում է կանանց դեմ բռնության կայուն բարձր մակարդակի հետ: Ընտանեկան բռնության ամսին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Նախատեսված էր, որ Քրեական և վարչական օրենսգրքերի բարեփոխումները պետք է ավարտվեն մինչև 2016թ-ի վերջը և պարզ չէ, թե ինչպես է կիրառվելու խղճի հանգամանքը: Չնայած աճող մարտահրավերների, կանանց իրավունքների պաշտպանների տեսանելիությունն ավելացել է շնորհիվ համացանցի և սոցիալական մեդիայի: Այդ ամենի կողմնակի ազդեցությունը կանանց իրավունքների
կազմակերպությունների դեմ սպառնալիքների և թշնամական արտահայտությունների աճն է, որոնք պատշաճ կերպով չեն հետաքննվում ոստիկանության կողմից:
Գենդերային ընտրության պրակտիկան դեռ գոյատևում է: Սեռի հիման վրա ընտրության արգելման մասին օրենքը մշակվել է և շրջանառության մեջ է դրվել կառավարության և քաղքացիական հասարակության շրջանում:
Աջակցություն է ցուցաբերվել, որպեսզի երեխաները դառնան խնամքի համակարգի բարեփոխումների անբաժանելի մասը, և նրանց կտրամադրվեն բնակության տարածքից դուրս ծառայություները: Երկու հաստատություններ փակվել են և ստեղծվել են այլընտրանքային ծառայություններ: Երեխաների խնամքի հաստատությունների մոնիտորինգը բռնության և վատ վերաբերմունքի նոր դեպքեր է հայտնաբերել:
Երեխաները նույնպես մնում են հասարակության ամենաաղքատ խումբը (36.2%): Աղքատության բարձր ռիսկ է գրանցվում հաշմանդամ երեխաների, փոքր երեխաների, բազմանդամ ընտանիքների և միայնակ մայրերի ընտանքիների շրջանում: Չկա օրենքով պարտադրված խնդիրների հստակ բաշխում սոցիալական պաշտպանության և երեխաների խնամքի ծառայությունների միջև:
Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը ճանաչում է խոցելի խմբերի իրավունքների պաշտպանության հզորացման անհրաժեշտությունը: Այդ ամենը հաշվի առնելով՝ Կառավարությունը Խորհրդարան է ներկայացրել սոցիալական աջակցության մասին օրենքի նախագիծը, որն ուղղված է մի շարք խոցելի խմբերին տարբեր եղանակներով աջակցության տրամադրմանը:
Հունվարին Կառավարությունը հաստատել է Հաշմանդամություն սահմանելու մասին հայեցակարգը, որը հիմնված է բազմակողմ գնահատման վրա Առողջապահության համաշխարհային կամզկաերպության դասակարգումների հետ համահունչ:
Գործադուլի իրավունքի, ինչպես նաև որոշ խմբերի համար (օրինակ, հարկադիր ծառայողների) արհմիություններին միանալու որոշ սահմանափակումները դեռ գործում են:
Հայաստանը դեռևս չունի խտրականության դեմ համապարփակ իրավական շրջանակ: Մարդու իրավունքների գոծողությունների ծրագրում միայն առաջակվում է գնահատել ՀՀ համապատասխան օրենսդրության համատեղելիությունը միջազգային օրենսդրությանը և կշռադատել խտրականության դեմ օրենսդրության ընդունման արժանիքները: Ոչ մի միջոցառում չի ձեռնարկվել ԼԳԲՏ անձանց իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ, թեև խտրականությունը և թշնամությունը շարունակվում են լինել հիմնական խնդիրները: Համատարած խտրականության արտահայտումներ են դիտվում նաև հաշմանդամների նկատմամաբ իրենց տնտեսական, սոիալական և մշակութային իրավունքների առումով: Հաշմանդամները նույնպես սոցիալապես անջատված են բոլոր ոլորտներում:
Կառավարությունը չի կիրառել սեփականության իրավունքների վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի որոշումները և Հայաստանում գույքը որպես պետական գերակա շահ պարտադրվում է օտարման:
Հունվարին, Եվրոպայի Խորհրդի փորձագետների հանձնաժողովը հաստատել է, որ Հայաստանը մշակել է փոքրամասնության լեզուների պաշտպանության և խրախուսման իրավական և ինստիտուցիոնալ շրջանակը: Դրա իրականացումը դեռ չի ավարտվել մի շարք ոլորտներում: Փոքրամասնության լեզուները քիչ են օգտագործվել վարչական իշխանությունների հետ աշխատանքների ընթացքում (այդ թցում այն ոլորտներում, որտեղ ներկա էին փոքրամասնությունները):
Կառավարմանն առնչվող այլ խնդիրներ
Պետական կառավարման բարեփոխումները շարունակաբար դանդաղում են: Խրախուսվել է, որպեսզի Կառավարությունը շարունակի իրականացնել քաղաքացիական ծառայության բարեփոխումները ՍԻԳՄԱ-ի կոմղից մշակված նախագծի հիման վրա, և քաղծառայողների համար վերապատրաստման համակարգի բարելավման գործընթացը:
Շարունակվել են տարածաշրջանային և տեղական ինքնակառավարման մարմինների բարելավումները: Մարտին Եվրոպայի Խորհրդի Տեղական ինքնակառավարման մարմինների պալատը հայտարարել է, որ պետության և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից տրամադրվող տեղական ծառայությունների մեծ մասն ունի ծառայությունների տրամադրման սահմանափակ կարողություն: Տեղական ինքնակառավարման մարմինները սահմանափակ դեր են խաղում, քանի որ չունեն ամբողջական և բացառիկ իրավունքներ: ՀՀ իշխանությունները դեռ չեն սահմանել տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները և կարողություններ փոխանցելու եղանակները:
Կառավարության և քաղաքացիական հասարակության միջև կառուցաղական երկխոսության անհրաժեշտություն է կա: միևնույն ժամանակ նշվում է, որ քաղաքացիական հասարակությունում բացակայում են քաղաքականության մոնիտորինգը և կառավարության հետ երկխոսություն վարելու բավարար կարողությունները: Ի պատասխան այս իրավիճակին, ԵՄ-ը շարունակում է կանոնավոր խորհրդատվություններ անցկացնել քաղաքացիական հասարակության հետ, և նոր ծրագիր է մեկնարկել սոցիալական ձեռներեցության միջոցով կարողությունների զարգացման և կայունության խթանման վերաբերյալ:
Արտաքին և անվտանգության քաղաքականության վերաբերյալ համագործակցություն, տարածքաշրջանային և միջազգային խնդիրներ, հակամարտության կանխարգելում և ճգնաժամի կառավարում
Հայաստանը շարունակում է առանձին դեպքերով համահունչ լինել Ընդհանուր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության (Common Foreign and Security Policy, CFSP) հայտարարություներին: Հայաստանը համաձայնեցրել է ստորագրելու համար 48 հայտարարություններից 15-ը (19-ը հայտարարություն 32-ից 2013թ-ին):
Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Մինսկի գործընթացում ձգձգվող բանակցությունների համատեքստում Սոչիում, Ուելսում և Փարիզում անցկացրած հանդիպումները վերանորոգել են կողմերի միջև խաղաղ կարգավորմանն ուղղված շփումներն ու փոխանակումներն ամենաբարձր մակարդակով: 2014թ-ի ամառվա ընթացքում շփման գծում և միջազգային սահմանին բռնությունների ալիքը , ինչպես նաև նոյեմբերի 12-ին ուղղաթիռի խոցումն աննախադեպ էին 1994 թ-ին հրադադարի մասին համաձայնագրի ստորագրվելուց հետո: ԵԱՀԿ-ի կողմից զեկուցված երկու կողմերի դեպքերի թիվը 2014թ-ին կտրուկ աճել է՝ հասնելով սպանված 57 զինծառայողի և 1 քաղաքացու, ի տարբերություն 2013-ին 14 սպանված զինծառայողների, 32 վիրավոր զինծառայողի և 5 քաղաքացու: Հակամարտության հռետորաբանությունը, սպառազինության շարունակական մրցավազքը, ինչեպս նաև մարդասիրական խնդիրներն իրենց ազդեցությունն են թողել հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա: Առաջընթացի բացակայությունը շարունակում է լուրջ ազդեցություն թողնել հակամարտության արդյունքում տարաբնակեցված բնակչության վրա:
ԵՄ-ը կոչ է արել կողմերին զերծ մնալ գործողություններից և հայտարարություններից, որոնք կարող են թեժացնել իրավիճակը և բացասական ազդեցություն ունենալ խաղաղ գործընթացի վրա, խթանել հակամարտության կարգավորմանը նպաստող մթնոլորտը՝ խրախուսելով և աջակցելով խաղաղաստեղծ գորրծողություններին: ԵՄ-ը շարունակում է ամբողջական աջակցություն ցուցաբերել ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահներին: Բարձր ներկայացուցիչը/նախագահի տեղակալը աջակցում է շարունակական ջանքերին խաղաղության ուղղությամբ: Հարավային Կովկասի և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ նոր հատուկ ներկայացուցիչ Հերբերտ Սալբերը կանոնավոր այցելություններ է կատարում տարածաշրջան՝ մասնակցելու բարձրաստիճան հանդիպումների և կապ է պաշտպանում համապատասխան գործընկերների հետ: ԵՄ-ը շարունակում է ֆինանսապես աջակցել «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման համար եվրոպական գործընկերություն» ծրագրին` համախմբելով հակամարտության շահագրգիռ կողմերին խաղաղաստեղծ գործողություններում: ԵՄ-ը շարունակում է կոչ անել ապահովել ԵՄ ներկայացուցիչների անխափան մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածքներ, որպես հակամարտության կարգավորման կարևոր միջոց և Մինսկի խմբի ջանքերի փոխլրացում: ա
ԵՄ-ը պահպանում է իր աջակցությունը այն գործողություններին, որոնք խրախուսում են վստահությունը և տարբեր երկրների առանձին անձանց միջև շփումը, խթանում են մշակութային և կրթական գործողությունները և
դյուրացնում են Հայաստանում և Ադրբեջանում հավասարակշռված տեղեկատվության տարածքումը:
3. Տնտեսական բարեփոխում և սոցիալական բարեփոխում և զարգացում
Հայաստանի իշխանությունները 2014 թ-ին լուրջ մակրոտնտեսական քաղաքականություններ են իրականացրել: Սակայն, Ռուսաստանի դաշնությունում էական տնտեսական անկումը և ԵՄ-ում համեմատաբար ցածր պարանջարկի աճն ազդել են տնտեսության վրա: ՀՆԱ-ն ավելացել է 2.6%-ով1 2013 թ-ի 3.5%-ի համեմատ: 2013 թ-ին միջին սղաճը նվազել է 5.8%-ից մինչև 2.2% 2014 թ-ին, որպես Ռուսաստանից գազի ցածր գների արդյունք: Գնահատվել է, որ 2014 թ-ին ֆինանսական պակասուրդը ավելացել է ՀՆԱ-ի 2.3%-ի 2013թ-ի ՀՆԱ-ի 1% հետ համեմատած: Պետական պարտքը (որի 85% արտարժույթով է) գնահատվել է ՀՆԱ-ի 49.7% 2014թ-ի վերջում, ինչի վրա ազդել է 2014 թ-ի վերջի ՀՀ դրամի կտրում արժեզրկումը: Ընթացիկ հաշվի կոնսոլիդացման աշխատանքները առաջխաղացում չեն ունեցել 2014 թ-ին: Ընթացիկ հաշիվը գրանցել է ՀՆԱ-ի 8.1% պակասուրդ 2014 թ-ին (2013թ-ի 8%-ից և 2012թ-ի 12.1%-ից) որպես արտահանումների թվի և 2014թ-ի երկրորդ կեսի փոխանցումների թվի նվազման արդյունք (մասնավորապես Ռուսաստան):
Գործազրկության մակարդակը գնահատվում է մոտ 17.2%, երիտասարդների շրջանում, գործազրկությունը կազմում է 24%: Երիտասարդների հատուկ մտահոգություններն են աշխատանքային շուկա առաջին մուտքը և բարձրագույն կրթության բացակայությունը: Կանանց մոտ 50% տնտեսապես ակտիվ չեն: Ոչ պաշտոնական գործազրկության մակարդակը դեռևս շատ բարձր: Համաձայն Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության, բնակչության ավելի քան 30%-ն ապրում է աղքատության մեջ:
Հայաստանը շարունակում է բարեփոխումներ իրականանել սոցիալական ծառայությունների ինտեգրման ուղղությամբ: Բացվել են 19 ինտեգրված սոցիալական ծառայության կենտրոններ (պլանավորված 57-ից): Կենտրոնները գործում են «մեկ պատուհան» սկզբունքով: Առաջնությունների շարքում են սոցիալական ավելի սերտ համախմբվազությունը, ավելի լավ սոցիալական ծառայությունները և հետևողական իրականացումն ու մոնիտորինգը: Հայաստանը նաև օրենսդրություն է մշակել սոցիալական ծառայությունների համակարգման և սոցիալական աջակցության համար: Կենսաթոշակային բարեփոխումները հետաձգվել է Սահմանադրական դատարանի կողմից ապրիլին կայացրած որոշումից հետո:
1 Աղբյուրների և մանրամասն ցուցանիշների համար, տես զեկույցներին կից Վիճակագրական հավելվածներ: Առանց աղբյուրների թվերը կանխատեսվել են Հանձնածողովի ծառայությունների կողմից:
Հաստատվել է Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը (2014-25թթ), որը փոխարինել է կայուն զարգացման նախկին ծրագրին: Հիմնական առաջնություններն են զբաղվածությունը, մարդկային կապիտալի զարգացումը, սոցիալական պաշտպանության համակարգի բարելավումը և պետական կառավարման և վարչարարության ինստիտուցիոնալ մոդերնիզացումը: Ռազմավարությունում սահմանվել են տնտեսության վրա ազդող հաչաձև հատվող խնդիրները, ընդգծվել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհրաժեշտությունը և գործարար մթնոլորտի բարելավումը:
Գյուղատնտեսության և գյուղական զարգացման ոլորտում իրականացվել է կայուն գյուղատնտեսական զարգացման ռազմավարության միջնաժամկետ վերանայումը՝ քաղաքացիական զարգացման զգալի ներդրումով:
Մարտ ամսին Կառավարությունը որոշում է կայացրել, որ 2015թ-ի հունվարի դրությամբ Հայկական սոցիալական նեդրումային հիմնադրամը կազմելու է Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի ինստիտուցիոնալ մասը: Տարաշրջանային զարգացման համապարփակ ռազմավարությունը և Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի մոդելը մշակվել են ԵՄ-ի աջակցությամբ:
4. ԱՌԵՎՏՐԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ԽՆԴԻՐՆԵՐ, ՇՈՒԿԱՅԱԿԱՆ ԵՎ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐ
2014 թ. ԵՄ-Հայաստան երկկողմ առևտրի ծավալը կազմել է 992 միլիոն եվրո (ԵՄ ներմուծումը՝ 276 միլիոն եվրո, ԵՄ արտահանումը՝ 716 միլոն եվրո, ԵՄ-ի հետ առևտրի հաշվեկշիռը՝ 440 միլիոն եվրո): ԵՄ-ն մնացել է Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը:
Համաձայն բարեփոխված ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգի (ԱԸՀ/GSP)՝ Հայաստանն իրավունք է ստացել օգտվել կայուն զարգացման և լավ կառավարման համար հատուկ խրախուսական դրույթներից` GSP+/ ԸՆՀ +-ից՝ առաջարկելով ավելի շահեկան արտոնյալ մուտք դեպի ԵՄ շուկա:
Մայիսին Ազգային ժողովը փոփոխություն է կատարել գործող Մաքսային օրենսգրքում՝ Եվրամիության ընթացիկ Թվինինգ ծրագրի առաջարկություններին համահունչ: Պետական եկամուտների կոմիտեն միացվել է Ֆինանսների նախարարությանը: Հաստատվել են ապրանքներ տեղափոխող անձանց ռիսկերի գնահատման կանոնները և մաքսային հայտարարագրերում փոփոխություն կատարելու վերաբերյալ կարգը: Հայաստանը միացել է մաքսային ընթացակարգերի պարզեցման և ներդաշնակեցման վերաբերյալ Կիոտոյի վերանայված կոնվենցիային: Չնայած ԵՏՄ-ի ստեղծմամբ ակնկալվում էր, որ այն կունենա էական ազդեցություն տեխնիկական կանոնակարգերի և ապրանքների ազատ տեղաշարժի
վրա, սակայն մինչ օրս տեխնիկական խոչընդոտների որևէ խոշոր փոփոխություն չի արձանագրվել:
2014 թ. փետրվարին հաստատվել է «Բույսերի կարգավորվող վնասակար օրգանիզմների անվանացանկը վարելու ուղեցույցը»: ՀՀ կառավարությունը 2015 թ. համար նաև մշակել է ձկան, մեղրի և մսի մեջ մնացորդային նյութերի հսկողության ծրագրեր: Եվրամիության Թվինինգ ծրագրի շրջանակներում տրամադրվել է աջակցություն օրենսդրության մշակման, ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման և սանիտարական ու բուսասանիտարական խնդիրների և սննդամթերքի անվտանգության մասին հասարակության իրազեկությունը բարձրացնելու ոլորտներում:
Հայաստանի արտաքին ուղղակի ներդրումները նվազել են երկրորդ տարին անընդմեջ՝ պակասելով տարեցտարի ավելի քան 35% -ով՝ ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության: ԵՄ-ն շարունակել է մնալ արտադրական ոլորտում արտաքին ուղղակի ներդրումների հիմնական աղբյուրը:
Ինչ վերաբերում է ֆինանսական ծառայություններին, Կենտրոնական բանկը հաստատել է բանկերի կապիտալի ձևավորման և կառուցվածքի վերաբերյալ փոփոխությունները՝ Բազել III-ի պահանջներին համահունչ:
Ուժի մեջ են մտել հարկային օրենքների՝ մարդկանց իրենց եկամուտը հայտարարագրելու հարցում խրախուսելու վերաբերյալ փոփոխությունները: Հոկտեմբերին ուժի մեջ է մտել «Շրջանառության հարկի մասին» նոր օրենքը, որով տոկոսադրույքը նվազեցվել է 3.5% -ից մինչև 1%:
2014 թ. փետրվարին Հայաստանի վիճակագրական համակարգի փորձագիտական գնահատումը հաստատել է, որ Ազգային վիճակագրական ծառայությունն օժտված է բարձր մակարդակի մասնագիտական անկախությամբ և պրոֆեսիոնալիզմով: Հոկտեմբերին անցկացվել է Հայաստանում առաջին գյուղատնտեսական ցուցակագրումը, որը կապահովի էական տեղեկատվություն ապագա պլանավորման և քաղաքականության մշակման համար:
Մրցակցության մասին օրենքի փոփոխությունները ներկայացվել են խորհրդարան, սակայն չեն ընդունվել: Ոչ էլ որևէ առաջընթաց է կատարվել պետական օժանդակության վերահսկման վերաբերյալ օրենսդրություն ընդունելու ոլորտում: Ապրիլին Մարդու իրավունքների պաշտպանը հրապարակավ քննադատել է Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովին մենաշնորհները հետաքննելու հարցում թերանալու համար:
Ավարտվել է մտավոր սեփականության իրավունքների (ՄՍԻ) մասին իրազեկությունը բարձրացնելուն և դրանց կիրառման հարցում աջակցելուն ուղղված Եվրամիության
Թվինինգ ծրագիրը, որի արդյունքում մշակվել է ՄՍԻ կիրառման մասին օրենքի նախագիծ (մշակված Մտավոր սեփականության իրավունքների կիրառման մասին ԵՄ դիրեկտիվի հիման վրա): Օրենքի ընդունումը դեռ ընթացքի մեջ է:
---
Եղել են էական բարելավումներ պետական գնումների ընթացակարգերում, այդ թվում` ոչ մրցակցային պարզեցված ընթացակարգերի օգտագործման զգալի կրճատում: Շրջանակային համաձայնագրերով գնումների թիվն աճել է` հասնելով 50%-ի , իսկ բաց մրցույթների թիվը` 22%-ի: Մեկնարկել է էլեկտրոնային գնումների համակարգը: Ֆինանսների նախարարությունը մեկնարկել է կարողությունների զարգացման գործընթաց ձեռներեցների համար՝ կապված ԱՀԿ-ի Պետական գնումների համաձայնագրից բխող գնումների ընթացակարգերի և թարմեցված պահանջների հետ: Գնումների կոդավորման համակարգն սկսել է գործել դեռևս տարվա սկզբին, և կատարելագործվել է մշտադիտարկման համակարգը: Գնումների աջակցման կենտրոնը նաև իրականացրել է ողջ պետական հատվածում գնումների գործունեության պատահական մշտադիտարկման մի ծրագիր:
Օգոստոսին սկսվել է պետական ներքին ֆինանսական հսկողության վերաբերյալ Եվրամիության Թվինինգ ծրագիրը՝ խթանելու հանրային ոլորտի կառավարման և կատարողականի բարեփոխումները:
ՀՀ կառավարությունը սկսել է մշակել նոր ՓՄՁ ռազմավարություն՝ Հայաստանում ՓՄՁ-ների զարգացմանն աջակցությունը մեծացնելու նպատակով: Ակնկալվում է, որ այն մասամբ հիմնված կլինի Եվրոպայի փոքր ձեռնարկությունների մասին ակտի (ՓՁԱ) մեջ ամրագրված10 սկզբունքների վրա: Հայաստանը մասնակցել է «Աջակցություն ՓՄՁ մրցունակությանը Արևելյան գործընկեր երկրներում» ծրագրին, որի նպատակն է իրականացնել Արևելյալ գործընկեր երկրներում անցկացված` ՓՁԱ-ի կատարման առաջընթացի առաջին գնահատման արդյունքում արված առաջարկությունները: Հայաստանը նաև պաշտոնապես դիմել է մասնակցելու Ձեռնարկությունների և ՓՄՁ-ների մրցունակության ծրագրին:
Ուժի մեջ են մտել շուկայի վերահսկողության և ոչ պարենային արտադրանքի ընդհանուր անվտանգության մասին օրենքները՝ ուղղված սպառողների պաշտպանությանը:
5. ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ, ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ
Հայաստանը հունվարին սկսել է թողարկել կենսաչափական անձնագրեր, այդ թվում՝ 18 տարեկանից ցածր անձանց համար, որոնց դեպքում կենսաչափական անձնագրերը պարտադիր չեն:
ԵՄ-Հայաստան մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման համաձայնագրերի իրականացումն սկսվել է սեպտեմբերին: Շարունակվել է ԵՄ-Հայաստան Շարժունակության շուրջ գործընկերության շրջանակում և 2012-16 թթ. ազգային գործողությունների ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականացումը: Մարտին Եվրամիության աջակցությամբ ստեղծվել է վերադարձող միգրանտների վերաինտեգրման ուղղորդման կենտրոն, և գործարկվել է առցանց տեղեկատվական մի կայք վերադարձող միգրանտների համար: Հուլիսին Հայաստանը հաստատել է միգրացիոն օրենսդրությունը միջազգային չափանիշներին (այդ թվում՝ «Եվրոպական միությունում և Միասնական տնտեսական տարածությունում ընդունված մոտեցումներին ու սկզբունքներին») մոտարկելու մասին 2014-16 թթ. գործողությունների ծրագիրը: Միգրացիոն պետական ծառայության կազմում ստեղծվել է ինտեգրման համար պատասխանատու մի նոր վարչություն՝ երկարաժամկետ միգրանտների համար քաղաքականություն մշակելու նպատակով:
«Փախստականների և ապաստանի մասին» օրենքի փոփոխություններն ընթացքի մեջ են Ազգային ժողովում: Քրեական օրենսգրքի փոփոխություններն ուժի մեջ են մտել այս տարվա օգոստոսին՝ ՀՀ օրենսդրությունն ավելի համապատասխանեցնելով 1951 թ. Փախստականների մասին կոնվենցիայի 31-րդ հոդվածին՝ պաշտպանելով փախստականներին և ապաստան հայցողներին ապօրինի սահմանահատման համար պատժի ենթարկվելուց: «Քաղաքացիության մասին» օրենքի փոփոխությունները, որոնք նախատեսում են դրույթներ ապաքաղաքացիությունը կանխելու և կրճատելու մասին, ներկայացվել են Ազգային ժողովի քննարկմանը աշնանը:
ԵՄ աջակցությամբ ապաստանի հարցով իրավասու մարմիններն իրականացրել են որակի ապահովման մի շարք միջոցառումներ և շարունակել են վերապատրաստել, մարզել և մենթորություն անել ապաստանի ոլորտի աշխատակիցներին: Մինչև հունիսի վերջը 3177 ճանաչված փախստականներ են ժամանել Հայաստան Ադրբեջանից, Իրաքից, Սիրիայից, Իրանից, Լիբանանից, Վրաստանից և աֆրիկյան տարբեր երկրներից: Զեկույցները նշել են, որ Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի սկզբից ի վեր Սիրիայից Հայաստան է ժամանել մոտ 16000 մարդ` գրեթե բոլորը էթնիկ հայեր, որոնցից 12000-ն է մնացել Հայաստանում: Քիչ թվով տեղահանվածներ ժամանել են Ուկրաինայից և հյուսիսային Իրաքից:
---
Հայաստանը և Չեխիայի Հանրապետությունը համաձայնագիր են ստորագրել կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում համագործակցության մասին: ԵՄ-ի աջակցությամբ տեղի են ունեցել ուսուցողական սեմինարներ իրավակիրառման, այդ թվում՝ հանցագործության վերլուծության, քննչական հմտությունների և կասկածյալների հարցաքննության թեմաներով: 2014 թ. առաջին կիսամյակում Ֆինանսական դիտարկումների կենտրոնի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության աշխատակիցների հետ
կազմակերպվել են ուսումնական միջոցառումներ փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման վերաբերյալ:
Հայաստանն սկսել է իրականացնել թմրամոլության և թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի 2014 թ. ծրագիրը: Քայլեր են ձեռնարկվել Թմրամիջոցների և թմրամոլության Եվրոպական մոնիտորինգի կենտրոնի հետ համագործակցության վերաբերյալ փոխըմբռնման հուշագիրն ստորագրելու ուղղությամբ:
Սեպտեմբերին Ազգային ժողովին է ներկայացվել տվյալների պաշտպանության մասին նոր օրինագիծը: Օրենքի նպատակն է, որ Հայաստանը կատարի Եվրոպայի խորհրդի «Անձնական տվյալների ավտոմատացված մշակման դեպքում անհատների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (կոնվենցիա 108) և դրա արձանագրության պահանջները: Օրենքը նախատեսում է ստեղծել տվյալների պաշտպանության անկախ մարմին:
6. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, ԷՆԵՐԳԻԱ, ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐ, ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ, ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՄՆԵՐ ՈՒ ՆՈՐԱՐԱՐՈւԹՅՈւՆ
Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության (ՔԱԳՎ) որոշ գործառույթներ փոխանցվել են Էկոնոմիկայի նախարարությանը, ՔԱԳՎ-ն պահպանել է տեխնիկական, ապահովության և անվտանգության գործառույթները: Շարունակվել է հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի շինարարությունը, իսկ ԵՄ-ն համաձայնել է աջակցել միջանցքի հետագա հատվածների կառուցմանը Հարևանության ներդրումային գործիքի միջոցով:
Արևելյան Եվրոպայի հետ էներգետիկ արդյունավետության և շրջակա միջավայրի ոլորտում գործընկերության ծրագրին միանալուց հետո Հայաստանը քայլեր է ձեռնարկել ներդրումային պայմանագիրն ավարտին հասցնելու և ծրագրեր նախապատրաստելու ուղղությամբ: Հուլիսին Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովն ավելացրել է էլեկտրաէներգիայի սակագները միջինը 10%-ով: ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարությունը հայտարարել է արևային կայանների կառուցման նոր ներդրումային ծրագրի մասին: ԵՄ Հարևանության ներդրումային գործիքը (ՀՆԳ) կօժանդակի Վրաստանի և Հայաստանի միջև էլեկտրահաղորդման գծի կառուցմանը: Ինչ վերաբերում է միջուկային էներգիային, Մեծամորի ատոմակայանի պատեհաժամ փակումը և շահագործումից հանումը մնում է ԵՄ-ի և ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի առանցքային նպատակը:
2014 թ. իրականացվել է ԵՄ-ի կողմից ֆինանսավորվող տարածաշրջանային կլիմայի փոփոխության ծրագիրը՝ աջակցելով կլիմայի փոփոխությանը հարմարվողականության և դրա մեղմման ազգային ռազմավարության մշակմանը: Իրականացվել է նաև մի
փորձնական ծրագիր Գեղարքունիքի մարզում: Վեց քաղաքներ (Արթիկ, Դիլիջան, Գյումրի, Սպիտակ, Վայք և Երևան) միացել են ԵՄ Քաղաքապետերի դաշնագիր նախաձեռնությանը:
ԵՄ շրջակա միջավայրի Թվինինգ ծրագիրն օգնել է Բնապահպանության նախարարությանը` նախապատրաստելու աղտոտման համալիր կանխարգելման և հսկման համակարգի ներդրման նոր քաղաքականություն ու օրենսդրություն: Հայաստանը նաև ընդունել է թափոնների կառավարման ազգային ռազմավարություն և օրենք շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման (ՇՄԱԳ) մասին, սակայն ՇՄԱԳ օրենքը հետագա բարելավման կարիք ունի:
---
Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական հասարակությանը, Հայաստանն սահմանել է էլեկտրոնային հաղորդակցության ութ շուկաները ԵՄ-ի առաջարկություններին համահունչ, բջջային հեռախոսի համարի փոխանցման ծառայությունները դարձրել պարտադիր բջջային օպերատորների համար և արտոնագիր տվել չորրորդ բջջային օպերատորին: ՀՀ կառավարությունն ընդունել է էլեկտրոնային կառավարման ռազմավարական ծրագիրը և 2014-15 թթ. էլեկտրոնային կառավարման ճանապարհային քարտեզը: Եթե համարյա բոլոր քաղաքային բնակավայրերն արդեն միացած են ինտերնետին, ապա գյուղական վայրերում ջանքեր են գործադրվել ինտերնետի հասանելիությունը շարունակաբար ընդլայնելու համար: Էլեկտրոնային կառավարման գործիքները մեծապես բարելավվել են Եվրամիության աջակցությամբ՝ քաղաքացիական կացության ակտերի մասին օրենքում կատարված փոփոխությունների միջոցով` ներդնելով էլեկտրոնային գրանցման համակարգ: Հայաստանը հյուրընկալել է Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության ՏՀՏ աշխատանքային խմբի 2014 թ. հանդիպումը: Անալոգայինից թվային հեռարձակման անցնելու և մարզային հեռուստաալիքներին անալոգային շահագործման լիցենզիաներ տրամադրելու նախատեսված ժամկետը երկարացվել է մինչև 2015 թ. կեսերը:
Ինչ վերաբերում է գիտահետազոտական աշխատանքներին և նորարարությանը, Հայաստանը պաշտոնապես խնդրել է «Հորիզոն 2020» ծրագրին միանալու համար: Պաշտոնական բանակցությունները մեկնարկել են ավելի ուշ` 2015 թվականի սկզբին:
7. ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊԵՐ, ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը կարևորում է կրթության ոլորտի կարևոր նշանակությունը երկրի կայուն զարգացման համար: Ազգային ժողով է ներկայացվել մի օրենք, որով անվճար պարտադիր կրթությունը երկարացվում է իննից 12 տարի՝ սկսած 2015-16 ուսումնական տարվանից: Օրենքը նպատակ ունի հակազդել աշակերտների՝ մինչև միջնակարգ կրթությունն ավարտելը դպրոցը թողնելու ձգտումը: Հայաստանն ակտիվորեն ներգրավված է եղել բարձրագույն կրթության բարեփոխումներում՝ հյուրընկալելով Բոլոնիայի քարտուղարությանը և Բոլոնիայի հետամուտ խմբի քարտուղարությանը և 2015թ. Բոլոնիայի նախարարական գագաթաժողովը: ԵՄ աջակցությամբ այն շարունակել է
բարեփոխել որակավորումների ազգային շրջանակը և կազմակերպել անցումը դեպի որակի ապահովման անկախ համակարգի:
Մասնագիտական կրթություն և ուսուցում (ՄԿՈՒ) բարեփոխումը նույնպես շարունակվել է՝ ավելի մոտեցնելով այն աշխատաշուկայի կարիքներին: ԵՄ աջակցությունը կենտրոնացած է եղել բարձրորակ կրթության հավասար հասանելիության և հատուկ կարիքներ ունեցող երիտասարդների կրթության համար պայմանների ստեղծման վրա: Որակավորումների վերանայումն առաջընթաց է գրանցել 2014-15 ուսումնական տարվա ընթացքում փորձնական վարկային համակարգի ՄԿՈՒ թեստով: Աշակերտների թիվը, ովքեր ստանում են անվճար մասնագիտական կրթություն, աճել է 50% -ով: Պարտադիր կրթության վերաբերյալ առաջարկվող փոփոխությունները կնշանակեն 100% անվճար մասնագիտական կրթություն ինը տարվա հիմնական կրթությամբ աշակերտների համար: 2014 թ. սկսել է գործել կառավարման տեղեկատվական մի համակարգ, որն ընդգրկում է ամբողջ ՄԿՈՒ համակարգը և բարձրագույն կրթությունը:
Հայաստանը մասնակցել է Տեմպուս ծրագրին 29 նախագծերով, որոնցից 8-ը համակարգվում են Հայաստանի մի որևէ բարձրագույն ուսումնական հաստատության կողմից: 246 ուսանողներ և աշխատակիցներ ընտրվել են 2014 թ. Էրազմուս Մունդուսի աջակցությամբ իրականացվող շարժունակության համար համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, և հինգ ուսանողներ ընտրվել են համատեղ մագիստրոսի աստիճան տվող ծրագրի համար: Երեք դիմումներ ընտրվել են ֆինանսավորման համար Մարի Սկլոդովսկա-Կյուրի գործողությունների (ՄՍԿԳ) շրջանակում «Հորիզոն 2020»-ի ներքո: Հայաստանը 23 դպրոցներով մասնակցել է նաև Իթվինինգ պլյուս ծրագրին: Երիտասարդները և երիտասարդական կազմակերպություններն օգտվում են Էրազմուս +ից՝ 1 443 մասնակցով շարժունակության ծրագրերում և 123-ով երիտասարդների ու որոշում կայացնողների համար ծրագրում: Հայաստանը ներգրավված է եղել որպես ղեկավար կամ գործընկեր Արևելյան գործընկերության մշակութային ծրագրի 13 տարածաշրջանային նախագծերում:
---
2014-17 թթ. ժամանակահատվածում քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատելու ԵՄ-Հայաստան ճանապարհային քարտեզի առաջին նախնական տարբերակը կազմվել է ԵՄ անդամ պետությունների և քաղաքացիական հասարակության հետ ծավալուն խորհրդակցությունների ու քննարկումների հիման վրա: Քաղաքացիական հասարակության ավելի քան 100 ներկայացուցիչներ եղել են խորհրդատվության գործընթացի մի մասը, որը ներառել է հանդիպումներ և օնլայն խորհրդակցություններ:ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ
ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԲԱՐՁՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ
Բրյուսել, 25.3.2015թ
SWD (2015) 63 վերջնական
Աշխատակազմի համատեղ աշխատանքային փաստաթուղթ
Հայաստանում Եվրոպական հարևանության քաղաքականության իրականացում
2014 թ․ ընթացքում գրանցած առաջընթացը և առաջարկություններ գործողությունների համար
Փաստաթուղթը ուղեկցում է
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԻՆ, ԽՈՐՀՐԴԻՆ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐԻ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԿՈՄԻՏԵՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՀԱՄԱՏԵՂ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
Եվրոպական Հարևանության Քաղաքականության իրականացումը 2014թ.
1․ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ և ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՄԱՐ
Սույն փաստաթուղթը զեկուցում է 2014թ․ հունվարի 1-ից դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում ԵՄ-Հայաստան Եվրոպական հարևանության քաղաքականության (ԵՀՔ) գործողությունների ծրագրի իրականացման ընթացքում արձանագրված առաջընթացի մասին։ Այս շրջանից դուրս կատարված զարգացումները հաշվի են առնվել ըստ կարևորության։ Տվյալ փաստաթուղթը Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական իրավիճակի գնահատականը չէ։ Արևելյան գործընկերության (ԱԳ) իրականացման զեկույցում ներկայացված է Տարածաշրջանային և բազմակողմ հատվածի խնդիրների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։
2014թ․ հոկտեմբերին Հայաստանը ստորագրել է Եվրազիական տնտեսական միությանն անդամակցելու մասին պայմանագիրը։ Պայմանագրի ստորագրման նախապատրաստման փուլում, որն ուժի մեջ է մտել 2015թ․ հունվարի 2-ին, Հայաստանը կառավարության քաղաքականության 20 տարածքներում իրականացրել է վարչական և իրավական միջոցառումների ճանապարհային քարտեզը։ Չնայած 2013թ․ սեպտեմբերին կայացրած որոշմանը չնախաստորագրել ԵՄ-ի հետ բանակցված Ասոցացման համաձայնագիրը, այդ թվում Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը (ԱՀ/ԽՀԱԱՀ), Հայաստանը և ԵՄ-ը 2014թ-ին շարունակել են իրենց քաղաքական և տնտեսական երկխոսությունն այն ոլորտների շուրջ, որոնք համահունչ են Հայաստանի նոր միջազգային ԵՏՄ պարտավրություններին։ Այս առումով, 2014թ․ նոյեմբերին, ԵՄ-ը և Հայաստանը մեկնարկեցին հետագա հարաբերությունների համար համագործակցության հնարավոր ոլորտների սահմանման վարժությունները։
Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական Միության միջև մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման շուրջ համաձայնագրերն ուժի մեջ են մտել 2014 թ. հունվարին։ Մարտին ուժի մեջ է մտել Համաձայնագիրը, որը թույլ է տալիս Հայաստանին մասնակցել ԵՄ ծրագրերում և գործակալություններում։
Հայաստանում սահմանափակ առաջընթաց է արձանագրվել խորը և կայուն ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների ոլորտներում։ 2014 թ-ի ապրիլին Խորհրդարանական բարեփոխումների հատուկ հանձնաժողովը ներկայացրել է իր հայեցակարգի նախագիծը, որտեղ առաջարկել է նախագահական համակարգից անցում կատարել դեպի խորհրդարանական համակարգ, ապահովել ուժերի հավասարակշռությունը և մարդու իրավունքների առավել պաշտպանությունը։ Սակայն, այս բարեփոխումների վերաբերյալ առաջարկները չեն ընդունվել հասարակության և ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների կողմից:
2014թ․ փետրվարին ընդունվել է մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը, որը կարևոր քայլ է համարվում այդ ոլորտում առաջընթաց գրանցելու ուղղությամբ: Սակայն, այն չի ներառում առաջնային ոլորտներ՝ մասնավորապես, Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիային համապատսախանությունը։ Ընդհանուր առմամբ հավաքույթների ազատության իրավունքը պահպանվում էր։ Միևնույն ժամանակ բացակայում է խտրականության դեմ համապարփակ օրենսդրությւնը՝ չնայած ձեռնարկված որոշ իրավական միջոցառումների։ Որպես նախագիծ է մնում նաև խտրականության դեմ ռազմավարությունը, որը կօգներ առավել հետևողական իրավական քայլերը իրականացնել: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել նար մարդու իրավունքների և հիմնարար հիմունքների վերաբերյալ օրենսդրության իրականացման և հարկադիր կիրառման հարցում: Որոշ բարեփոխումներ մնացել են մշակման փուլում: Վերջիններիս իրավական ուժ տալու համար անհարժեշտ է ընդհամենը մի քանի քայլ։ Նախկին զեկույցներում նշված բացերը դեռևս մնում են անփոփոխ: Մասնավորապես դրանք վերաբերում են դատական համակարգում վստահության բացակայությանը և կոռուպցիայի դեմ պայքարին։
Հայաստանում փոքր առաջընթաց է գրանցվել անվճար իրավական օգնության իրավունքի մասով և դատական մարմիններում դատավորների անկախության ուղղությամբ։ Առավել թափանցիկ է դարձել դատավորների նշանակման գործընթացը, սակայն հասարակությունը շարունակում է չվստահել դատական համակարգին։ 2014թ. Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլի կոռուպցիայի համաշխարհային բարոմետրի տվյալներով՝ Հայաստանը զբաղեցնում է 94 տեղը 175 երկրների ցանկում։
Հայաստանը շարունակում է հիմնավորված մակրոտնտեսական քաղաքականություններ իրականացնել։ Առաջընաց է գրանցվել հատկապես Գործողությունների ծրագրի նպատակների իրականացման հարցում մակրոտնտեսական քաղաքականության, աղքատության նվազեցման և սոցիալական համախմբվածության ոլորտներում։ 2014թ-ի ընթացքում տնտեսական ակտիվությունը դանդաղել էր, ինչը պայմանավորած էր Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական անկմամբ և ԵՄ-ի թույլ պահանջարկով: Հարկային վարչարարության բարեփոխումները շարունակվում էին: Տնտեսության վերափոխման ուղղությամբ բավարար գործողություններ չէին իրականացվում, քանի որ շեշտը դրվում էր, մասնավորապես, գյուղատնետսության և հանքարդյունաբերության վրա: Վերափոխման միջոցով Հայաստանը կարող էր ավելի քիչ կախում ունենալ արտաքին ցնումներից, օրինակ՝Ռուսաստանի Դաշնությունից:
Հայաստանը մեծապես կախված է հիմնական էներգիայի ներմուծված աղբյուրներից: Երկրի ներսում արտադրվող էներգիայի հիմնական աղբյուրներն են ՀԷԿ-երը և Մեծամորի ատոմային կայանը: Մեծամորի ատոմային կայանի վաղաժամ փակումը և շահագործումից դուրս բերելը մնում է ԵՄ-ի հիմնական նպատակը և գտնվում է ԵՀՔ Գործողությունների Ծրագրի շրջանակներում: Ատոմակայանը չի համապատասխանում ներկայիս ընդունված ատոմային անվտանգության միջազգային չափանիշներին, և այն պետք է հնարավորինս
արագ դուրս բերվի շահագործումից: Նոր կայանը պետք է համապատասխանի միջազգային անվտանգության վերջին չափանիշներին: Սակայն, ՀՀ Կառավարությունը հայտարարել է մինչև 2016թ Մեծամորի ատոմային կայանի կյանքի երկարաձգման մասին՝ հաշվի առնելով, որ այն կստուգվի գործընկերների կողմից 2015թ-ի ընթացքում: Դա համահունչ է քաղաքականության այս ոլորտի ԵՄ նպատակների հետ, ինչը ատոմային անվտանգության ամենաբարձր չափանիշների և անվտանգության մշակույթի խթանումն է ամբողջ աշխարհում:
Անցյալ տարի լրացավ ստորագրված ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հրադադարի մասին համաձայնագրի 20-ամյակը: Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները մի շարք հանդիպումներ են ունեցել Սոչի քաղաքում, Նյուպորտում կայացած ՆԱՏՈ-ի գագաթաժողովին և Փարիզում, որոնց ընթացքում վերահաստատել են հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիներ փնտրելու վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը: Մտահոգության լուրջ խնդիր է շարունակում մնալ երկրում անվտանգության պահպանումը, քանի որ հրադադարի դեպքերը և միջադեպերը հասել են ռեկորդային մակարդակի, շարունակվում է հակամարտութան շուրջ ռազմատենչ հռետորաբանությունը և սպառազինության ավելացման մրցավազքը: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել է ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբրի համանախագահների ջանքերին և խաղաղաստեղծ գործողություններին: Արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով Բարձր ներկայացուցիչը/ Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահի տեղակալը աջակցում է խաղաղաստեղծ ջանքերին, այդ թվում Հարավային Կովկասի և Վրաստանի հակամարտության ԵՄ-ի նոր հատուկ ներկայացուցիչ՝ Հերբերտ Սալբերի միջոցով: Նա կանոնավոր կերպով այցելում էր տարածաշրջան` բարձրաստիճան հանդիպումներին մասնակցելու նպատակով և հաճախակի շփումներ պահպանում տեղական բնակչության հետ:
Չնայած 2014թ. օգոստոսին կայացած նախագահի երդմնակալության արարողությանը մասնակցելու Թուրքիայի նախագահի հրավերքին, Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերություններում իրական առաջընթաց չի գրանցվել: 2015թ-ին Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակին նվիրված միջոցառումները նոր փորձություն կդառնան երկկողմանի հարաբերությունների համար: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալիզացմանը և խրախուսում է երկու երկրներին հավատարիմ մնալ առանց նախապայմանների կարգավորման գործընթացին:
Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանը սահմանափակ առաջընթաց է գրանցել ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի իրականացման ուղղությամբ՝ որոշ ջանքեր գործադրելով խորը և կայուն ժողովրդավարության հաստատման հարցում և ներդնելով ողջամիտ մակրոտնտեսական քաղաքականություններն ու կառուցվածքային բարեփոխումները: Մինչ Հայաստանը որոշ ռազմավարական քայլեր է ձեռնարկել սահմանադրական բարեփոխումների ուղղությամբ՝ առաջարկվել իրականացնել և հարկադիր կիրառկել ավելի կոնկրետ օրենսդրական միջոցառումներ: Ողջունելի կլինեին նաև մարդու
իրավունքների և հասարակության առջև Հայաստանի պարտավորությունների վերաբերյալ իրազեկման բարձրացումը: Եվրազիական մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցությունից հետո ԵՄ-Հայաստան առևտրային հարաբերությունները վերասահմանման կարիք ունեն:
2014 թ-ի ընթացքում ԵՀՔ-ի իրականացման ուղղությամբ կատարված առաջընթացի գնահատման հիման վրա, Հայաստանն առաջիկա տարվա ընթացքում պետք է ջանքերը կենտրոնացնի հետևյալի շուրջ՝
• Կատարել փոփոխություններ ընտրական օրենսդրության մեջ՝ համաձայն ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի արված առաջարկությունների մինչև 2017թ-ի խորհրդարանական ընտրությունները;
• Ընդունել և իրականացնել կոռուպցիայի դեմ համապարփակ օրենքը; իրականացնել և հսկել կանանց և տղամարդկանց համար հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքի իրականացումը, հետագա քայեր ձեռնարկել այս ոլորտի օրենսդրության և ԵՄ օրենսդրության մոտարկման ուղղությամբ; ընդունել ընտանեկան բռնության մասին օրենքը;
• Հետաքննել մարդու իրավունքների պաշտպանների վրա հարձակման և ահաբեկման դեպքերը, ապահովել օրենքի արդյունավետ կիրառկումը, այդ թվում 2008թ. մարտի 1-ի բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի վերաբերյալ, ոստիկանական կալանքի տակ գտնվողների հանդեպ կոշտ վերաբերմունքի մասին պնդումների և պատշաճ իրավական գործընթացի խախտմաների վերաբերյալ;
• Ավարտի հասցնել խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքի նախագիծը;
• Արագացնել դատական և հարկադիր մարմինների բարեփոխումները և իրականացնել ՀՀ իշխանությունների բարեփոխմանն առնչվող օրակարգը, օրինակ, դատական մարմինները դարձնել ավելի անկախ, բարելավել դատավորների վերապատրաստումը, վերանայել Քրեական ընթացակարգի մասին օրենսգիրքը և համահունչ դարձնել բռնության մասին օրենսդրությունը Բռնության դեմ կոնվենցիայի 1-ին Հոդվածին հետ; ստեղծել կոնտակտային կետ Եվրոջասթ-ում ավելի սերտ դատական համագործակցությունը դյուրացնելու նպատակով:
• Շարունակել պետական կառավարման բարեփոխման գործընթացը՝ ավելի շատ միջոցառումներ ձեռնարկելով կոռուպցիան խոչընդոտելու և դրա դեմ պայքարելու նպատակով;
• Նպաստել տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջև համագործակցությանը և հզորացնել տեղական ինքնակառավարման խորհուրդների կարողությունները, ապահովել տեղական իշխանությունների կարողությունները և ավելացնել տեղական իշխանությունների կողմից տնօրինվող ռեսուրսները; առավել արդյունավետ դարձնել տեղական ինքնակառավարման հարկային մեխանիզմը և վերանայել ֆինանսական հավասարեցման մեխանիզմը;
• Խրախուսել միջնաժամկետ աճը՝ բարելավելով գործարար մթնոլորտը և գրավիչ դարձնելով ներդրումային դաշտը, ուժեղացնել երկրի արտաքին դիրքը, շարունակել բարիդրացիական ճանապարհով մոբիլիզացնել հարկային եկամուտների աճը;
• Դիվերսիֆիկացնել ավելացրած արժեքի հարկով հայկական ապրանքների արտահանումը, հետագա կարգավորիչ քայլեր ձեռնարկել միջազգային առևտրային օրենքներին և չափանիշներին մոտարկման ուղղությամբ;
• Ավելացնել ջանքերը միջազգային կոնվենցիաների իրականացման ուղղությամբ, որոնք առնչվում են ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգին (ԱԸՀ); միջոցառումներ ձեռնարկել Մեծամորի ատոմային կայանի շուտափույթ փակման ուղղությամբ և ընդունել շահագործումից դուրս բերելու մանրամասն պլանը՝ հաշվի առնելով սթրեսային փորձարկումների արդյունքները, միևնույն ժամանակ բարձրացնելով ատոմային կայանի անվտանգության չափանիշները;
• Նպաստել ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ խաղաղ լուծմանն ուղղված ջանքերին՝ հավատարիմ մնալով Մինսկի խմբում ստանձնած պարտավորություններին; խուսափել իրավիճակը լարող և խաղաղ գործըթացը խաթարող գործողություններից և հայտարարություններից; ձևավորել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը նպաստող միջավայր և աջակցել խաղաղաստեղծ գործողություններին; ապահովել հակամարտության կարգավորմանն աջակցող ԵՄ ներկայացուցիչների անարգել մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածաշրջաններ:
2. ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ և ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄ
Խորը և կայուն ժողովրդավարություն
Կառավարությունը դեռևս չի ձեռնարկել ընտրական օրենսգրի բարեփոխումների գործընթացն ընտրություննրեից առնվազն մեկ տարի առաջ, ինչպես դա առաջարկվել էր ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի կողմից: Հաջորդ խորհրդարանական ընտրությունները տեղի կունենան 2017թ. փետրվարին: Կանայք դեռևս բավարար չափով չեն ներկայացվում քաղաքական պաշտոններում: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել կանանց մասնակցությանը տեղական որոշումներ կայացնելու գործընթացներում:
2014թ. ապրիլին Սահմանադրական բարեփոխումների հարցերով հանձնաժողովը հրապարակել է համապարփակ սահմանադրական բարեփոխումների վերաբերյալ հայեցակարգը, որը նաև ներառում է անցում դեպի խորհրդարանական կառավարման համակարգ, ընտրական համակարգում այլ փոփոխություններ, իշխանությունների ավելի լավ հավասարակշռություն և ավելի մեծ հարգանք մարդու իրավունքների հանդեպ: 2014թ. հոկտեմբերին Եվրոպայի Խորհրդի Վենետիկյան Հանձնաժողովը եզրակացություն է ընդունել տվյալ փաստաթղթի փաստաթղթի վերաբերյալ և առաջարկել նպատակներ՝
ձեռնպահ մնալով կառավարման համակարգի ընտրության վերաբերյալ առաջարկություններից:
Կառավարությունը հարգանքով է վերաբերվել միավորումների ազատությանը: Սեպտեմբերին այն ընդունել է “Քաղաքական հասարակության կազմակերպությունների ինստիտուցիոնալ և իրավական բարեփոխուների վերաբերյալ հայեցակարգը”: Այնտեղ նշվել է, որ Արդարադատության նախարարությունը պետք է ներկայացնի հասարակական կազմակերպությունների մասին օրենքի նոր նախագիծը: Համաձայն օրենքի նախագծի, թույլատրվում է հասարակական կազմակերպությունների ճկուն կանոնակարգումը և այդ կազմակերպությունների կանոնակարգերի դերի բարձրացումը: Հասարակական կազմակերպությունների ֆինանսական կայունությունը ներկայացված է գործիքների ավելացման միջոցով, որոնք գոյություն չունեն ներկայիս օրենսդրության շրջանակում: Մասնավորապես խոսքը գնում է հասարակական կազմակերպությունների ուղղակի բիզնես գործունեության, առավել թափանցիկ պետական ֆինանսավորման և նոր գործիքների համար հնարավորությունների մասին, օրինակ նվիրատվություն: Դրանք առավել կայուն, անկախ, ինքնակարգավորված, զարգացած և ինստիտուցիոնալ առումով ուժեղ են դարձնում հասարակական կազմկերպությունները: Օրենքը մշակել է քաղաքացիական հասարակության կազամկերպություններից և Արդարադատության նախարարության աշխատակազմից կազմված աշխատանքային խումբը: Երկու փաստաթղթերը լայնորեն քննարկվել են քաղաքացիական հասարակության բազմաթիվ կազմակերպությունների հետ հասարակական միջոցառումների, կլոր սեղանների ընթացքում և աշխատանքային խմբերում:
Հավաքների ազատության մասին ներկայիս օրենքը համահունչ է ԵՄ-ի և այլ միջազգային չափանիշների հետ: Սակայն, դրա իրականացումը ձախողվեց գրանցված 17 միջադեպով և ձեռբակալված 72 ակտիվիստներով: Տարբեր տեխնիկական պատճառներով իշխանությունների կողմից արգելված հավաքների թիվը նվազել է: Մի շարք դեպքերում ոստիկանությունը, համաձայն որոշ տեղեկությունների, ուժ է կիրառել և սահմանափակել հավաքները՝ նշելով, որ դրանք “արտոնված չեն”:
Ազատ արտահայտման իրավունքի և մամուլի հանդեպ որևէ լուրջ զարգացում չի գրանցվել: Չնայած կառավարության և պետական ծառայողների նկատմամբ քննադատությունները հիմնականում հանդուրժվում էին և համացանցի օգտագործման վերաբերյալ սահմանափակումներ չէին գրանցվել, մի շարք հարցեր դեռևս արգելված են: Մարդու իրավունքների պաշտպանները, լրագրողները, փոքրամասնության կարծիքը կիսող անձինք, այնպիսի հարցերում, ինչպիսին է գենդերային հավասարությունը կամ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը, շարունակվում են ենթարկվել ոտնձգությունների, սպառնալիքների և բռնության: Մամուլի անկախության մակարդակը դեռևս անբավարար է, նաև չկա առաջընթաց էլէկտրոնային ԶԼՄ-ներում բազմակարծություն ապահովելու ուղղությամբ:
Ինչ վերաբերում է դատական համակարգի անկախությանը, ապա այս ոլորտում շարունակվում է 2012-2016թթ. դատական բարեփոխումների ռազմավարության իրականացումը: Դատական Օրենսգրքում օրենսդրական փոփոխություններն ինքնակառավարման կառուցվածքների սահմանման միջոցով ուժեղացրել են դատավորների անկախությունը, բարելավել են դատավորների գնահատման և առաջխաղացման չափորոշիչները և ավելի թափանցիկ են դարձրել դատավորների նշանակման գորընթացը: Սակայն, փոփոխությունները պաշտոնապես հաստատել են Նախագահի դերը դատավորների վերջնական նշանակման գործընթացում: Բարձր է մնում համակարգի և դրա ազնվության հանդեպ հասարակական անվստահությունը: Ինչ վերաբերում է անպատժելիությանը, ապա 2008թ. մարտին կայացած նախագահական ընտրություններին հաջորդող բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի հետաքննության հարցում շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել դատական համակարգի անկախության և բարձր մակարդակի հզորացմանը, այդ թվում բյուջետային հատկացումների տեսքով:
Առաջխաղացում կա անվճար իրավական օգնության իրավունքի հարցում: Հասարակական պաշտպանների թիվն ավելացել է, իսկ օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով անվճար իրավական օգնության իրավունք ունեցող բնակչության խմբերը շատացել են: Սակայն, անվճար իրավական օգնության մասին տեղեկատվության բացակայությունը շարունակում է թուլացնել արդարադատության մատչելիությունը:
Էական առաջընթաց չի գրանցվել նաև արդար դատաքննության իրավունքի նկատմամբ: Դատավորներին ըստ իրենց մասնագիտացման պատահական գործեր հանձնարարելու վերաբերյալ չափանիշների սահմանման մասին քնարկումները կոնկրետ արդյունք չեն տվել: Դատարանները դեռևս կախված են գլխավոր դատախազությունից, և իրենց անկախությունն և ազնվությունը լիարժեք երաշխավորված չէ: Վճռաբեկ դատարանը շարունակում է ազդել այլ դատական մարմինների վրա: Քրեական դատավարության նոր օրենսգիրքի հիմքում ընկած է անմեղության կանխավարկածը և պաշտպանության ու մեղադրող կողմերի միջև իրավահավասարությունը: Հայաստանը նույնպես սկսել է մշակել Քրեական նոր օրենսգիրքը: ՀՀ իշխանությունները նպատակ են հայտնել ամբողջովին համապատասխանել Եվրոպայի Խորհրդի չափանիշներին խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի հարցերում: Սակայն, 2014թ-ին մինչդատական հետաքննությունների ընթացքում խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի մասին արված հայտարարություններն անտեսվել են կամ պատշաճ կերպով չեն հետաքննվել: Մինչդատական կալանքի սահմանման կամ երկարացման վեաբերյալ որոշումները դատարանների կողմից լավ չեն հիմնավորվել:
Ապրիլին Հայաստանը հաստատել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի հայեցակարգը, որն ուղղված է կրթության, պետական եկամուտների, ոստիկանության և առողջապահության ոլորտներում երևույթի վերացմանը: Արդյունքում մշակվել է ռազվարության և գործողությունների ծրագրի նախագիծ, որը հոկտեմբերին ներկայացվել է ազգային և
միջազգային գործընկերներին: Նախագծով նախատեսված է քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը: Դեռևս կարիք կա հզորացնելու Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց Էթիկայի հանձնաժողովի մանդատը և գործառույթները: ՍԻԳՄԱ (Կառավարման բարելավման աջակցություն) միջազգային կազմակերպությունը շարունակում է համապատասխան քաղաքականության աջակցություն տրամարդել: 2014թ. կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհուրդը չէր ստեղծվել:
2013թ-ին այլընտրանքային զինվորական ծառայության մասին օրենքում փոփոխություններն ընդունելուց հետո անվտանգության և օրենքի հարկադիր կատարման ոլորտներում դրական զարգացումներ են գրանցվել: Հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ, զինվորական ծառայությունից հրաժարվող անձանց կողմից տեղափոխման համար ներկայացված դիմումները բավարարվել են: 74 դիմորդ անցնում են իրենց ծառայությունը ծերանոցներում, հոգեբուժական հաստատություններում և մանկատներում, կամ կանաչապատման/բարեկարգման գործակալություններում:
Հայաստանը շարունակում է հարգել ԵԱՀԿ Վարքի կանոնակարգի միջազգային հանձնառությունները զինված ուժերի նկատմամբ ժողովրդավարական վերահսկման և անվտանգության վերաբերյալ: Սակայն, մտահոգություններ են առաջացնում զինված ուժերում ոչ մարտական պայմաններում արձանագրված կասկածելի մահվան դեպքերը, ինչպես նաեւ ծաղրուծանակի եւ զինակոչիկների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի դեպքերը: Մարդու իրավունքների պաշտպանը տեղակալ է նշանակել զինվորական ծառայողների իրավունքներով զբաղվելու նպատակով:
Այլ մարդու իրավունքներ և հիմնարար ազատություններ
Մարդու իրավունքների միջազգային գործիքների և Հայաստանի մարդու իրավունքների պարտականությունների մասին իրազեկումը ցածր է մնում ազգային կառույցների, այդ թվում դատական և օրենքի պարտադիր կիրառման մարմինների շրջանում: Կառավարությունը պատրաստել է Համընդհանուր պարբերական դիտարկման վերաբերյալ երկրորդ ազգային զեկույցը (զեկույցի վերանայումը կայանալու է 2015թ-ի սկզբին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդում): Հայաստանը ստորագրել է մարդու իրավունքների ավելի քան 50 միջազգային կոնվենցիա, այդ թվում բոլոր հիմնարար կոնվենցիաները: Սակայն, այն դեռ չի վավերացրել Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի կամընտիր արձանագրությունը և Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությունը: Կառավարությունն ընդունել է Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի երկրորդ կամընտիր արձանագրությունն ուղղված մահապատժի վերացմանը, բայց դեռևս չի վավերացրել այն: Աշխատավոր միգրանտների և նրանց ընտանիքների անդամների
իրավունքների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի վավերացումը նույնպես անավարտ է:
2014թ-ի հունիսի դրությամբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում քննվում էր Հայաստանին առնչվող շուրջ 1022 դեպք: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացրած ընդհանուր առմամբ 47 խախտման մասին դատավճիռներից 42-ի կատարումը ավարտված չէ: Արդարադատության նախարարությունը ստեղծել է առանձին վարչություն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի դեպքերի ուսումնասիրության նպատակով:
Մարտին Կառավարությունը հաստատել է Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության հիման վրա մշակված Մարդու իրավունքների գործողությունների ազգային ծրագիրը: Դա պետական հաստատությունների համաձայնեցված գործողությունների ճանապարհային քարտեզն է Հայաստանի միջազգային պարտավորությունների կատարելու համար և կարող է դիտվել որպես քայլ առաջ: Կառավարության ներկայացուցիչների խոսքերով, ծրագիրը պետք է վերանայվի և կանոնավոր կերպով փոփոխվի: Թեև ռազմավարության և գործողությունների ծրագրի ընդունումը կարևոր քայլ է, այդուհանդերձ այն չի ներառում որոշ առաջնային ոլորտներ, այդ թվում Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, ընտրական իրավունքները և կանանց իրավունքների հանդեպ ավելի մեծ հարգանքի ապահովումը: ԵՄ-ը շարունակում է իր երկխոսությունը Հայաստանի հետ մարդու իրավունքների վերաբերյալ: ԵՄ-ի նոր ծրագրի միջոցով կավելանա մարդու իրավունքների ոլորտում աջակցությունը, մասնավորապես ընտրությունների, խոշտանգումների կանխարգելման, գենդերային հավասարության և երեխաների պաշտպանության ուղղությամբ: Կառավարությունը հաստատել է, որ այն կընդգրկի ԵՄ ծրագրի պայմանները Հայաստանի Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում:
ՀՀ օրենսդրությամբ արգելվում են խոշտանգումները, դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքը: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել խոշտանգումների քրեականացման վերաբերյալ ազգային օրենսդրության Խոշտանգումների դեմ կոնվենցիայի 1-ին հոդվածին մոտարկման առումով: Սա նաև ներկայացված չէ Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում: Խոշտանգումների ներկայիս սահմանումը չի ընդգրկում պետական ծառայողների կողմից կատարված հանցագործությունները:
Ոստիկանական կալանքում կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի վերաբերայլ զգալի արդյունքներ ևս չեն գրանցվել: Մտահոգություններ են առաջացնում բռնի ուժով ստացված խոստովանությունների օգտագործումը դատական քննությունների ընթացքում և մեղադրյալների հայտարարությունները հետաքննելու ձախողումներն առ այն, որ խոստովանությունները ստացվել են խոշտանգումների կիրառման միջոցով: Մոնիտորինգ
անցկացնող խմբերը հաստատել են, որ կոշտ վերաբերմունքը և ոստիկանության կողմից բռնությունները շարունակում են տեղ գտնել կալանավորման ընթացքում և պատշաճ կերպով չեն ներկայացվում դատարաններում:
Արմավիրի քրեակատարողական հաստատության առաջին շինության բացման արդյունքում սահմանափակ առաջընթաց է գրանցվել քրեակատարողական համակարգի բարեփոխման ոլորտում: Նոր շենքը կոչված է նվազեցնելու գերբնակեցումը քրեակատարոական հաստատություններում: Քրեակատարողական հաստատություններում անմարդկային վերաբերմունքի դեպքերը դեռևս մտահոգություն են առաջացնում: Կալանավորման պայմանների բարելավումը և քրեակատարողական հաստատությունների գերբնակեցման նվազեցումը ողջունելի առաջխաղացում կլինի դեպի ԵՄ-ի և միջազգային չափանիշներին համապատսխանություն: Չնայած այն հանգամանքին, որ իրավաբանորեն թույլատրելի է, սակայն գործնականում դատավորները դեռևս չեն կարողանում այլընտանիք առաջարկել քրեակատարողական հաստատությանը: Քրեակատարողական բարեփոխումների գործողությունների ծրագիրը մշակվել է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ըստ ներկայացված առաջարկությունների: Փորձաշրջանի ծառայության ներդրման մասին օրենքի նախագիծը քննարկվել է գործընկերների և քաղաքացիական հասարակության հետ, սակայ դեռ չի ընդունվել: ԵՄ-ի աջակցությամբ շարունակվում է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի չափանիշներին Քրեակատարողական հաստատությունների պայմանների համապատասխանության գործընթացը:
Չնայած որոշ առաջընթաց է գրանցվել կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքների ուղղությամբ (մասնավորապես, Յեհովայի վկաների համար զինվորական ծառայության այլընտրանքների հարցում), հասարակությունը դեռևս չի ընդունում կրոնական փոքրամասնություններին: Խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Աշխատանքային վայրերում և մամուլում շարունակվում է խտրականությունը կրոնական փոքրամասնությունների խմբերի նկատմամբ:
Կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքը դեռ լիարժեք չի իրականացվում: Անհավասարության մասին բողոքելու միջոցներ չկան: Մտահագություն է առաջացնում կանանց և տղամարդկանց դերի վերաբերյալ խորը արմատացած նահապետական վերաբերմունքը և կարծրատիպերը, ինչը զուգորդվում է կանանց դեմ բռնության կայուն բարձր մակարդակի հետ: Ընտանեկան բռնության ամսին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Նախատեսված էր, որ Քրեական և վարչական օրենսգրքերի բարեփոխումները պետք է ավարտվեն մինչև 2016թ-ի վերջը և պարզ չէ, թե ինչպես է կիրառվելու խղճի հանգամանքը: Չնայած աճող մարտահրավերների, կանանց իրավունքների պաշտպանների տեսանելիությունն ավելացել է շնորհիվ համացանցի և սոցիալական մեդիայի: Այդ ամենի կողմնակի ազդեցությունը կանանց իրավունքների
կազմակերպությունների դեմ սպառնալիքների և թշնամական արտահայտությունների աճն է, որոնք պատշաճ կերպով չեն հետաքննվում ոստիկանության կողմից:
Գենդերային ընտրության պրակտիկան դեռ գոյատևում է: Սեռի հիման վրա ընտրության արգելման մասին օրենքը մշակվել է և շրջանառության մեջ է դրվել կառավարության և քաղքացիական հասարակության շրջանում:
Աջակցություն է ցուցաբերվել, որպեսզի երեխաները դառնան խնամքի համակարգի բարեփոխումների անբաժանելի մասը, և նրանց կտրամադրվեն բնակության տարածքից դուրս ծառայություները: Երկու հաստատություններ փակվել են և ստեղծվել են այլընտրանքային ծառայություններ: Երեխաների խնամքի հաստատությունների մոնիտորինգը բռնության և վատ վերաբերմունքի նոր դեպքեր է հայտնաբերել:
Երեխաները նույնպես մնում են հասարակության ամենաաղքատ խումբը (36.2%): Աղքատության բարձր ռիսկ է գրանցվում հաշմանդամ երեխաների, փոքր երեխաների, բազմանդամ ընտանիքների և միայնակ մայրերի ընտանքիների շրջանում: Չկա օրենքով պարտադրված խնդիրների հստակ բաշխում սոցիալական պաշտպանության և երեխաների խնամքի ծառայությունների միջև:
Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը ճանաչում է խոցելի խմբերի իրավունքների պաշտպանության հզորացման անհրաժեշտությունը: Այդ ամենը հաշվի առնելով՝ Կառավարությունը Խորհրդարան է ներկայացրել սոցիալական աջակցության մասին օրենքի նախագիծը, որն ուղղված է մի շարք խոցելի խմբերին տարբեր եղանակներով աջակցության տրամադրմանը:
Հունվարին Կառավարությունը հաստատել է Հաշմանդամություն սահմանելու մասին հայեցակարգը, որը հիմնված է բազմակողմ գնահատման վրա Առողջապահության համաշխարհային կամզկաերպության դասակարգումների հետ համահունչ:
Գործադուլի իրավունքի, ինչպես նաև որոշ խմբերի համար (օրինակ, հարկադիր ծառայողների) արհմիություններին միանալու որոշ սահմանափակումները դեռ գործում են:
Հայաստանը դեռևս չունի խտրականության դեմ համապարփակ իրավական շրջանակ: Մարդու իրավունքների գոծողությունների ծրագրում միայն առաջակվում է գնահատել ՀՀ համապատասխան օրենսդրության համատեղելիությունը միջազգային օրենսդրությանը և կշռադատել խտրականության դեմ օրենսդրության ընդունման արժանիքները: Ոչ մի միջոցառում չի ձեռնարկվել ԼԳԲՏ անձանց իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ, թեև խտրականությունը և թշնամությունը շարունակվում են լինել հիմնական խնդիրները: Համատարած խտրականության արտահայտումներ են դիտվում նաև հաշմանդամների նկատմամաբ իրենց տնտեսական, սոիալական և մշակութային իրավունքների առումով: Հաշմանդամները նույնպես սոցիալապես անջատված են բոլոր ոլորտներում:
Կառավարությունը չի կիրառել սեփականության իրավունքների վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի որոշումները և Հայաստանում գույքը որպես պետական գերակա շահ պարտադրվում է օտարման:
Հունվարին, Եվրոպայի Խորհրդի փորձագետների հանձնաժողովը հաստատել է, որ Հայաստանը մշակել է փոքրամասնության լեզուների պաշտպանության և խրախուսման իրավական և ինստիտուցիոնալ շրջանակը: Դրա իրականացումը դեռ չի ավարտվել մի շարք ոլորտներում: Փոքրամասնության լեզուները քիչ են օգտագործվել վարչական իշխանությունների հետ աշխատանքների ընթացքում (այդ թցում այն ոլորտներում, որտեղ ներկա էին փոքրամասնությունները):
Կառավարմանն առնչվող այլ խնդիրներ
Պետական կառավարման բարեփոխումները շարունակաբար դանդաղում են: Խրախուսվել է, որպեսզի Կառավարությունը շարունակի իրականացնել քաղաքացիական ծառայության բարեփոխումները ՍԻԳՄԱ-ի կոմղից մշակված նախագծի հիման վրա, և քաղծառայողների համար վերապատրաստման համակարգի բարելավման գործընթացը:
Շարունակվել են տարածաշրջանային և տեղական ինքնակառավարման մարմինների բարելավումները: Մարտին Եվրոպայի Խորհրդի Տեղական ինքնակառավարման մարմինների պալատը հայտարարել է, որ պետության և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից տրամադրվող տեղական ծառայությունների մեծ մասն ունի ծառայությունների տրամադրման սահմանափակ կարողություն: Տեղական ինքնակառավարման մարմինները սահմանափակ դեր են խաղում, քանի որ չունեն ամբողջական և բացառիկ իրավունքներ: ՀՀ իշխանությունները դեռ չեն սահմանել տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները և կարողություններ փոխանցելու եղանակները:
Կառավարության և քաղաքացիական հասարակության միջև կառուցաղական երկխոսության անհրաժեշտություն է կա: միևնույն ժամանակ նշվում է, որ քաղաքացիական հասարակությունում բացակայում են քաղաքականության մոնիտորինգը և կառավարության հետ երկխոսություն վարելու բավարար կարողությունները: Ի պատասխան այս իրավիճակին, ԵՄ-ը շարունակում է կանոնավոր խորհրդատվություններ անցկացնել քաղաքացիական հասարակության հետ, և նոր ծրագիր է մեկնարկել սոցիալական ձեռներեցության միջոցով կարողությունների զարգացման և կայունության խթանման վերաբերյալ:
Արտաքին և անվտանգության քաղաքականության վերաբերյալ համագործակցություն, տարածքաշրջանային և միջազգային խնդիրներ, հակամարտության կանխարգելում և ճգնաժամի կառավարում
Հայաստանը շարունակում է առանձին դեպքերով համահունչ լինել Ընդհանուր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության (Common Foreign and Security Policy, CFSP) հայտարարություներին: Հայաստանը համաձայնեցրել է ստորագրելու համար 48 հայտարարություններից 15-ը (19-ը հայտարարություն 32-ից 2013թ-ին):
Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Մինսկի գործընթացում ձգձգվող բանակցությունների համատեքստում Սոչիում, Ուելսում և Փարիզում անցկացրած հանդիպումները վերանորոգել են կողմերի միջև խաղաղ կարգավորմանն ուղղված շփումներն ու փոխանակումներն ամենաբարձր մակարդակով: 2014թ-ի ամառվա ընթացքում շփման գծում և միջազգային սահմանին բռնությունների ալիքը , ինչպես նաև նոյեմբերի 12-ին ուղղաթիռի խոցումն աննախադեպ էին 1994 թ-ին հրադադարի մասին համաձայնագրի ստորագրվելուց հետո: ԵԱՀԿ-ի կողմից զեկուցված երկու կողմերի դեպքերի թիվը 2014թ-ին կտրուկ աճել է՝ հասնելով սպանված 57 զինծառայողի և 1 քաղաքացու, ի տարբերություն 2013-ին 14 սպանված զինծառայողների, 32 վիրավոր զինծառայողի և 5 քաղաքացու: Հակամարտության հռետորաբանությունը, սպառազինության շարունակական մրցավազքը, ինչեպս նաև մարդասիրական խնդիրներն իրենց ազդեցությունն են թողել հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա: Առաջընթացի բացակայությունը շարունակում է լուրջ ազդեցություն թողնել հակամարտության արդյունքում տարաբնակեցված բնակչության վրա:
ԵՄ-ը կոչ է արել կողմերին զերծ մնալ գործողություններից և հայտարարություններից, որոնք կարող են թեժացնել իրավիճակը և բացասական ազդեցություն ունենալ խաղաղ գործընթացի վրա, խթանել հակամարտության կարգավորմանը նպաստող մթնոլորտը՝ խրախուսելով և աջակցելով խաղաղաստեղծ գորրծողություններին: ԵՄ-ը շարունակում է ամբողջական աջակցություն ցուցաբերել ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահներին: Բարձր ներկայացուցիչը/նախագահի տեղակալը աջակցում է շարունակական ջանքերին խաղաղության ուղղությամբ: Հարավային Կովկասի և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ նոր հատուկ ներկայացուցիչ Հերբերտ Սալբերը կանոնավոր այցելություններ է կատարում տարածաշրջան՝ մասնակցելու բարձրաստիճան հանդիպումների և կապ է պաշտպանում համապատասխան գործընկերների հետ: ԵՄ-ը շարունակում է ֆինանսապես աջակցել «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման համար եվրոպական գործընկերություն» ծրագրին` համախմբելով հակամարտության շահագրգիռ կողմերին խաղաղաստեղծ գործողություններում: ԵՄ-ը շարունակում է կոչ անել ապահովել ԵՄ ներկայացուցիչների անխափան մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածքներ, որպես հակամարտության կարգավորման կարևոր միջոց և Մինսկի խմբի ջանքերի փոխլրացում: ա
ԵՄ-ը պահպանում է իր աջակցությունը այն գործողություններին, որոնք խրախուսում են վստահությունը և տարբեր երկրների առանձին անձանց միջև շփումը, խթանում են մշակութային և կրթական գործողությունները և
դյուրացնում են Հայաստանում և Ադրբեջանում հավասարակշռված տեղեկատվության տարածքումը:
3. Տնտեսական բարեփոխում և սոցիալական բարեփոխում և զարգացում
Հայաստանի իշխանությունները 2014 թ-ին լուրջ մակրոտնտեսական քաղաքականություններ են իրականացրել: Սակայն, Ռուսաստանի դաշնությունում էական տնտեսական անկումը և ԵՄ-ում համեմատաբար ցածր պարանջարկի աճն ազդել են տնտեսության վրա: ՀՆԱ-ն ավելացել է 2.6%-ով1 2013 թ-ի 3.5%-ի համեմատ: 2013 թ-ին միջին սղաճը նվազել է 5.8%-ից մինչև 2.2% 2014 թ-ին, որպես Ռուսաստանից գազի ցածր գների արդյունք: Գնահատվել է, որ 2014 թ-ին ֆինանսական պակասուրդը ավելացել է ՀՆԱ-ի 2.3%-ի 2013թ-ի ՀՆԱ-ի 1% հետ համեմատած: Պետական պարտքը (որի 85% արտարժույթով է) գնահատվել է ՀՆԱ-ի 49.7% 2014թ-ի վերջում, ինչի վրա ազդել է 2014 թ-ի վերջի ՀՀ դրամի կտրում արժեզրկումը: Ընթացիկ հաշվի կոնսոլիդացման աշխատանքները առաջխաղացում չեն ունեցել 2014 թ-ին: Ընթացիկ հաշիվը գրանցել է ՀՆԱ-ի 8.1% պակասուրդ 2014 թ-ին (2013թ-ի 8%-ից և 2012թ-ի 12.1%-ից) որպես արտահանումների թվի և 2014թ-ի երկրորդ կեսի փոխանցումների թվի նվազման արդյունք (մասնավորապես Ռուսաստան):
Գործազրկության մակարդակը գնահատվում է մոտ 17.2%, երիտասարդների շրջանում, գործազրկությունը կազմում է 24%: Երիտասարդների հատուկ մտահոգություններն են աշխատանքային շուկա առաջին մուտքը և բարձրագույն կրթության բացակայությունը: Կանանց մոտ 50% տնտեսապես ակտիվ չեն: Ոչ պաշտոնական գործազրկության մակարդակը դեռևս շատ բարձր: Համաձայն Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության, բնակչության ավելի քան 30%-ն ապրում է աղքատության մեջ:
Հայաստանը շարունակում է բարեփոխումներ իրականանել սոցիալական ծառայությունների ինտեգրման ուղղությամբ: Բացվել են 19 ինտեգրված սոցիալական ծառայության կենտրոններ (պլանավորված 57-ից): Կենտրոնները գործում են «մեկ պատուհան» սկզբունքով: Առաջնությունների շարքում են սոցիալական ավելի սերտ համախմբվազությունը, ավելի լավ սոցիալական ծառայությունները և հետևողական իրականացումն ու մոնիտորինգը: Հայաստանը նաև օրենսդրություն է մշակել սոցիալական ծառայությունների համակարգման և սոցիալական աջակցության համար: Կենսաթոշակային բարեփոխումները հետաձգվել է Սահմանադրական դատարանի կողմից ապրիլին կայացրած որոշումից հետո:
1 Աղբյուրների և մանրամասն ցուցանիշների համար, տես զեկույցներին կից Վիճակագրական հավելվածներ: Առանց աղբյուրների թվերը կանխատեսվել են Հանձնածողովի ծառայությունների կողմից:
Հաստատվել է Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը (2014-25թթ), որը փոխարինել է կայուն զարգացման նախկին ծրագրին: Հիմնական առաջնություններն են զբաղվածությունը, մարդկային կապիտալի զարգացումը, սոցիալական պաշտպանության համակարգի բարելավումը և պետական կառավարման և վարչարարության ինստիտուցիոնալ մոդերնիզացումը: Ռազմավարությունում սահմանվել են տնտեսության վրա ազդող հաչաձև հատվող խնդիրները, ընդգծվել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհրաժեշտությունը և գործարար մթնոլորտի բարելավումը:
Գյուղատնտեսության և գյուղական զարգացման ոլորտում իրականացվել է կայուն գյուղատնտեսական զարգացման ռազմավարության միջնաժամկետ վերանայումը՝ քաղաքացիական զարգացման զգալի ներդրումով:
Մարտ ամսին Կառավարությունը որոշում է կայացրել, որ 2015թ-ի հունվարի դրությամբ Հայկական սոցիալական նեդրումային հիմնադրամը կազմելու է Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի ինստիտուցիոնալ մասը: Տարաշրջանային զարգացման համապարփակ ռազմավարությունը և Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի մոդելը մշակվել են ԵՄ-ի աջակցությամբ:
4. ԱՌԵՎՏՐԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ԽՆԴԻՐՆԵՐ, ՇՈՒԿԱՅԱԿԱՆ ԵՎ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐ
2014 թ. ԵՄ-Հայաստան երկկողմ առևտրի ծավալը կազմել է 992 միլիոն եվրո (ԵՄ ներմուծումը՝ 276 միլիոն եվրո, ԵՄ արտահանումը՝ 716 միլոն եվրո, ԵՄ-ի հետ առևտրի հաշվեկշիռը՝ 440 միլիոն եվրո): ԵՄ-ն մնացել է Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը:
Համաձայն բարեփոխված ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգի (ԱԸՀ/GSP)՝ Հայաստանն իրավունք է ստացել օգտվել կայուն զարգացման և լավ կառավարման համար հատուկ խրախուսական դրույթներից` GSP+/ ԸՆՀ +-ից՝ առաջարկելով ավելի շահեկան արտոնյալ մուտք դեպի ԵՄ շուկա:
Մայիսին Ազգային ժողովը փոփոխություն է կատարել գործող Մաքսային օրենսգրքում՝ Եվրամիության ընթացիկ Թվինինգ ծրագրի առաջարկություններին համահունչ: Պետական եկամուտների կոմիտեն միացվել է Ֆինանսների նախարարությանը: Հաստատվել են ապրանքներ տեղափոխող անձանց ռիսկերի գնահատման կանոնները և մաքսային հայտարարագրերում փոփոխություն կատարելու վերաբերյալ կարգը: Հայաստանը միացել է մաքսային ընթացակարգերի պարզեցման և ներդաշնակեցման վերաբերյալ Կիոտոյի վերանայված կոնվենցիային: Չնայած ԵՏՄ-ի ստեղծմամբ ակնկալվում էր, որ այն կունենա էական ազդեցություն տեխնիկական կանոնակարգերի և ապրանքների ազատ տեղաշարժի
վրա, սակայն մինչ օրս տեխնիկական խոչընդոտների որևէ խոշոր փոփոխություն չի արձանագրվել:
2014 թ. փետրվարին հաստատվել է «Բույսերի կարգավորվող վնասակար օրգանիզմների անվանացանկը վարելու ուղեցույցը»: ՀՀ կառավարությունը 2015 թ. համար նաև մշակել է ձկան, մեղրի և մսի մեջ մնացորդային նյութերի հսկողության ծրագրեր: Եվրամիության Թվինինգ ծրագրի շրջանակներում տրամադրվել է աջակցություն օրենսդրության մշակման, ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման և սանիտարական ու բուսասանիտարական խնդիրների և սննդամթերքի անվտանգության մասին հասարակության իրազեկությունը բարձրացնելու ոլորտներում:
Հայաստանի արտաքին ուղղակի ներդրումները նվազել են երկրորդ տարին անընդմեջ՝ պակասելով տարեցտարի ավելի քան 35% -ով՝ ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության: ԵՄ-ն շարունակել է մնալ արտադրական ոլորտում արտաքին ուղղակի ներդրումների հիմնական աղբյուրը:
Ինչ վերաբերում է ֆինանսական ծառայություններին, Կենտրոնական բանկը հաստատել է բանկերի կապիտալի ձևավորման և կառուցվածքի վերաբերյալ փոփոխությունները՝ Բազել III-ի պահանջներին համահունչ:
Ուժի մեջ են մտել հարկային օրենքների՝ մարդկանց իրենց եկամուտը հայտարարագրելու հարցում խրախուսելու վերաբերյալ փոփոխությունները: Հոկտեմբերին ուժի մեջ է մտել «Շրջանառության հարկի մասին» նոր օրենքը, որով տոկոսադրույքը նվազեցվել է 3.5% -ից մինչև 1%:
2014 թ. փետրվարին Հայաստանի վիճակագրական համակարգի փորձագիտական գնահատումը հաստատել է, որ Ազգային վիճակագրական ծառայությունն օժտված է բարձր մակարդակի մասնագիտական անկախությամբ և պրոֆեսիոնալիզմով: Հոկտեմբերին անցկացվել է Հայաստանում առաջին գյուղատնտեսական ցուցակագրումը, որը կապահովի էական տեղեկատվություն ապագա պլանավորման և քաղաքականության մշակման համար:
Մրցակցության մասին օրենքի փոփոխությունները ներկայացվել են խորհրդարան, սակայն չեն ընդունվել: Ոչ էլ որևէ առաջընթաց է կատարվել պետական օժանդակության վերահսկման վերաբերյալ օրենսդրություն ընդունելու ոլորտում: Ապրիլին Մարդու իրավունքների պաշտպանը հրապարակավ քննադատել է Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովին մենաշնորհները հետաքննելու հարցում թերանալու համար:
Ավարտվել է մտավոր սեփականության իրավունքների (ՄՍԻ) մասին իրազեկությունը բարձրացնելուն և դրանց կիրառման հարցում աջակցելուն ուղղված Եվրամիության
Թվինինգ ծրագիրը, որի արդյունքում մշակվել է ՄՍԻ կիրառման մասին օրենքի նախագիծ (մշակված Մտավոր սեփականության իրավունքների կիրառման մասին ԵՄ դիրեկտիվի հիման վրա): Օրենքի ընդունումը դեռ ընթացքի մեջ է:
---
Եղել են էական բարելավումներ պետական գնումների ընթացակարգերում, այդ թվում` ոչ մրցակցային պարզեցված ընթացակարգերի օգտագործման զգալի կրճատում: Շրջանակային համաձայնագրերով գնումների թիվն աճել է` հասնելով 50%-ի , իսկ բաց մրցույթների թիվը` 22%-ի: Մեկնարկել է էլեկտրոնային գնումների համակարգը: Ֆինանսների նախարարությունը մեկնարկել է կարողությունների զարգացման գործընթաց ձեռներեցների համար՝ կապված ԱՀԿ-ի Պետական գնումների համաձայնագրից բխող գնումների ընթացակարգերի և թարմեցված պահանջների հետ: Գնումների կոդավորման համակարգն սկսել է գործել դեռևս տարվա սկզբին, և կատարելագործվել է մշտադիտարկման համակարգը: Գնումների աջակցման կենտրոնը նաև իրականացրել է ողջ պետական հատվածում գնումների գործունեության պատահական մշտադիտարկման մի ծրագիր:
Օգոստոսին սկսվել է պետական ներքին ֆինանսական հսկողության վերաբերյալ Եվրամիության Թվինինգ ծրագիրը՝ խթանելու հանրային ոլորտի կառավարման և կատարողականի բարեփոխումները:
ՀՀ կառավարությունը սկսել է մշակել նոր ՓՄՁ ռազմավարություն՝ Հայաստանում ՓՄՁ-ների զարգացմանն աջակցությունը մեծացնելու նպատակով: Ակնկալվում է, որ այն մասամբ հիմնված կլինի Եվրոպայի փոքր ձեռնարկությունների մասին ակտի (ՓՁԱ) մեջ ամրագրված10 սկզբունքների վրա: Հայաստանը մասնակցել է «Աջակցություն ՓՄՁ մրցունակությանը Արևելյան գործընկեր երկրներում» ծրագրին, որի նպատակն է իրականացնել Արևելյալ գործընկեր երկրներում անցկացված` ՓՁԱ-ի կատարման առաջընթացի առաջին գնահատման արդյունքում արված առաջարկությունները: Հայաստանը նաև պաշտոնապես դիմել է մասնակցելու Ձեռնարկությունների և ՓՄՁ-ների մրցունակության ծրագրին:
Ուժի մեջ են մտել շուկայի վերահսկողության և ոչ պարենային արտադրանքի ընդհանուր անվտանգության մասին օրենքները՝ ուղղված սպառողների պաշտպանությանը:
5. ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ, ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ
Հայաստանը հունվարին սկսել է թողարկել կենսաչափական անձնագրեր, այդ թվում՝ 18 տարեկանից ցածր անձանց համար, որոնց դեպքում կենսաչափական անձնագրերը պարտադիր չեն:
ԵՄ-Հայաստան մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման համաձայնագրերի իրականացումն սկսվել է սեպտեմբերին: Շարունակվել է ԵՄ-Հայաստան Շարժունակության շուրջ գործընկերության շրջանակում և 2012-16 թթ. ազգային գործողությունների ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականացումը: Մարտին Եվրամիության աջակցությամբ ստեղծվել է վերադարձող միգրանտների վերաինտեգրման ուղղորդման կենտրոն, և գործարկվել է առցանց տեղեկատվական մի կայք վերադարձող միգրանտների համար: Հուլիսին Հայաստանը հաստատել է միգրացիոն օրենսդրությունը միջազգային չափանիշներին (այդ թվում՝ «Եվրոպական միությունում և Միասնական տնտեսական տարածությունում ընդունված մոտեցումներին ու սկզբունքներին») մոտարկելու մասին 2014-16 թթ. գործողությունների ծրագիրը: Միգրացիոն պետական ծառայության կազմում ստեղծվել է ինտեգրման համար պատասխանատու մի նոր վարչություն՝ երկարաժամկետ միգրանտների համար քաղաքականություն մշակելու նպատակով:
«Փախստականների և ապաստանի մասին» օրենքի փոփոխություններն ընթացքի մեջ են Ազգային ժողովում: Քրեական օրենսգրքի փոփոխություններն ուժի մեջ են մտել այս տարվա օգոստոսին՝ ՀՀ օրենսդրությունն ավելի համապատասխանեցնելով 1951 թ. Փախստականների մասին կոնվենցիայի 31-րդ հոդվածին՝ պաշտպանելով փախստականներին և ապաստան հայցողներին ապօրինի սահմանահատման համար պատժի ենթարկվելուց: «Քաղաքացիության մասին» օրենքի փոփոխությունները, որոնք նախատեսում են դրույթներ ապաքաղաքացիությունը կանխելու և կրճատելու մասին, ներկայացվել են Ազգային ժողովի քննարկմանը աշնանը:
ԵՄ աջակցությամբ ապաստանի հարցով իրավասու մարմիններն իրականացրել են որակի ապահովման մի շարք միջոցառումներ և շարունակել են վերապատրաստել, մարզել և մենթորություն անել ապաստանի ոլորտի աշխատակիցներին: Մինչև հունիսի վերջը 3177 ճանաչված փախստականներ են ժամանել Հայաստան Ադրբեջանից, Իրաքից, Սիրիայից, Իրանից, Լիբանանից, Վրաստանից և աֆրիկյան տարբեր երկրներից: Զեկույցները նշել են, որ Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի սկզբից ի վեր Սիրիայից Հայաստան է ժամանել մոտ 16000 մարդ` գրեթե բոլորը էթնիկ հայեր, որոնցից 12000-ն է մնացել Հայաստանում: Քիչ թվով տեղահանվածներ ժամանել են Ուկրաինայից և հյուսիսային Իրաքից:
---
Հայաստանը և Չեխիայի Հանրապետությունը համաձայնագիր են ստորագրել կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում համագործակցության մասին: ԵՄ-ի աջակցությամբ տեղի են ունեցել ուսուցողական սեմինարներ իրավակիրառման, այդ թվում՝ հանցագործության վերլուծության, քննչական հմտությունների և կասկածյալների հարցաքննության թեմաներով: 2014 թ. առաջին կիսամյակում Ֆինանսական դիտարկումների կենտրոնի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության աշխատակիցների հետ
կազմակերպվել են ուսումնական միջոցառումներ փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման վերաբերյալ:
Հայաստանն սկսել է իրականացնել թմրամոլության և թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի 2014 թ. ծրագիրը: Քայլեր են ձեռնարկվել Թմրամիջոցների և թմրամոլության Եվրոպական մոնիտորինգի կենտրոնի հետ համագործակցության վերաբերյալ փոխըմբռնման հուշագիրն ստորագրելու ուղղությամբ:
Սեպտեմբերին Ազգային ժողովին է ներկայացվել տվյալների պաշտպանության մասին նոր օրինագիծը: Օրենքի նպատակն է, որ Հայաստանը կատարի Եվրոպայի խորհրդի «Անձնական տվյալների ավտոմատացված մշակման դեպքում անհատների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (կոնվենցիա 108) և դրա արձանագրության պահանջները: Օրենքը նախատեսում է ստեղծել տվյալների պաշտպանության անկախ մարմին:
6. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, ԷՆԵՐԳԻԱ, ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐ, ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ, ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՄՆԵՐ ՈՒ ՆՈՐԱՐԱՐՈւԹՅՈւՆ
Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության (ՔԱԳՎ) որոշ գործառույթներ փոխանցվել են Էկոնոմիկայի նախարարությանը, ՔԱԳՎ-ն պահպանել է տեխնիկական, ապահովության և անվտանգության գործառույթները: Շարունակվել է հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի շինարարությունը, իսկ ԵՄ-ն համաձայնել է աջակցել միջանցքի հետագա հատվածների կառուցմանը Հարևանության ներդրումային գործիքի միջոցով:
Արևելյան Եվրոպայի հետ էներգետիկ արդյունավետության և շրջակա միջավայրի ոլորտում գործընկերության ծրագրին միանալուց հետո Հայաստանը քայլեր է ձեռնարկել ներդրումային պայմանագիրն ավարտին հասցնելու և ծրագրեր նախապատրաստելու ուղղությամբ: Հուլիսին Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովն ավելացրել է էլեկտրաէներգիայի սակագները միջինը 10%-ով: ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարությունը հայտարարել է արևային կայանների կառուցման նոր ներդրումային ծրագրի մասին: ԵՄ Հարևանության ներդրումային գործիքը (ՀՆԳ) կօժանդակի Վրաստանի և Հայաստանի միջև էլեկտրահաղորդման գծի կառուցմանը: Ինչ վերաբերում է միջուկային էներգիային, Մեծամորի ատոմակայանի պատեհաժամ փակումը և շահագործումից հանումը մնում է ԵՄ-ի և ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի առանցքային նպատակը:
2014 թ. իրականացվել է ԵՄ-ի կողմից ֆինանսավորվող տարածաշրջանային կլիմայի փոփոխության ծրագիրը՝ աջակցելով կլիմայի փոփոխությանը հարմարվողականության և դրա մեղմման ազգային ռազմավարության մշակմանը: Իրականացվել է նաև մի
փորձնական ծրագիր Գեղարքունիքի մարզում: Վեց քաղաքներ (Արթիկ, Դիլիջան, Գյումրի, Սպիտակ, Վայք և Երևան) միացել են ԵՄ Քաղաքապետերի դաշնագիր նախաձեռնությանը:
ԵՄ շրջակա միջավայրի Թվինինգ ծրագիրն օգնել է Բնապահպանության նախարարությանը` նախապատրաստելու աղտոտման համալիր կանխարգելման և հսկման համակարգի ներդրման նոր քաղաքականություն ու օրենսդրություն: Հայաստանը նաև ընդունել է թափոնների կառավարման ազգային ռազմավարություն և օրենք շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման (ՇՄԱԳ) մասին, սակայն ՇՄԱԳ օրենքը հետագա բարելավման կարիք ունի:
---
Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական հասարակությանը, Հայաստանն սահմանել է էլեկտրոնային հաղորդակցության ութ շուկաները ԵՄ-ի առաջարկություններին համահունչ, բջջային հեռախոսի համարի փոխանցման ծառայությունները դարձրել պարտադիր բջջային օպերատորների համար և արտոնագիր տվել չորրորդ բջջային օպերատորին: ՀՀ կառավարությունն ընդունել է էլեկտրոնային կառավարման ռազմավարական ծրագիրը և 2014-15 թթ. էլեկտրոնային կառավարման ճանապարհային քարտեզը: Եթե համարյա բոլոր քաղաքային բնակավայրերն արդեն միացած են ինտերնետին, ապա գյուղական վայրերում ջանքեր են գործադրվել ինտերնետի հասանելիությունը շարունակաբար ընդլայնելու համար: Էլեկտրոնային կառավարման գործիքները մեծապես բարելավվել են Եվրամիության աջակցությամբ՝ քաղաքացիական կացության ակտերի մասին օրենքում կատարված փոփոխությունների միջոցով` ներդնելով էլեկտրոնային գրանցման համակարգ: Հայաստանը հյուրընկալել է Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության ՏՀՏ աշխատանքային խմբի 2014 թ. հանդիպումը: Անալոգայինից թվային հեռարձակման անցնելու և մարզային հեռուստաալիքներին անալոգային շահագործման լիցենզիաներ տրամադրելու նախատեսված ժամկետը երկարացվել է մինչև 2015 թ. կեսերը:
Ինչ վերաբերում է գիտահետազոտական աշխատանքներին և նորարարությանը, Հայաստանը պաշտոնապես խնդրել է «Հորիզոն 2020» ծրագրին միանալու համար: Պաշտոնական բանակցությունները մեկնարկել են ավելի ուշ` 2015 թվականի սկզբին:
7. ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊԵՐ, ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը կարևորում է կրթության ոլորտի կարևոր նշանակությունը երկրի կայուն զարգացման համար: Ազգային ժողով է ներկայացվել մի օրենք, որով անվճար պարտադիր կրթությունը երկարացվում է իննից 12 տարի՝ սկսած 2015-16 ուսումնական տարվանից: Օրենքը նպատակ ունի հակազդել աշակերտների՝ մինչև միջնակարգ կրթությունն ավարտելը դպրոցը թողնելու ձգտումը: Հայաստանն ակտիվորեն ներգրավված է եղել բարձրագույն կրթության բարեփոխումներում՝ հյուրընկալելով Բոլոնիայի քարտուղարությանը և Բոլոնիայի հետամուտ խմբի քարտուղարությանը և 2015թ. Բոլոնիայի նախարարական գագաթաժողովը: ԵՄ աջակցությամբ այն շարունակել է
բարեփոխել որակավորումների ազգային շրջանակը և կազմակերպել անցումը դեպի որակի ապահովման անկախ համակարգի:
Մասնագիտական կրթություն և ուսուցում (ՄԿՈՒ) բարեփոխումը նույնպես շարունակվել է՝ ավելի մոտեցնելով այն աշխատաշուկայի կարիքներին: ԵՄ աջակցությունը կենտրոնացած է եղել բարձրորակ կրթության հավասար հասանելիության և հատուկ կարիքներ ունեցող երիտասարդների կրթության համար պայմանների ստեղծման վրա: Որակավորումների վերանայումն առաջընթաց է գրանցել 2014-15 ուսումնական տարվա ընթացքում փորձնական վարկային համակարգի ՄԿՈՒ թեստով: Աշակերտների թիվը, ովքեր ստանում են անվճար մասնագիտական կրթություն, աճել է 50% -ով: Պարտադիր կրթության վերաբերյալ առաջարկվող փոփոխությունները կնշանակեն 100% անվճար մասնագիտական կրթություն ինը տարվա հիմնական կրթությամբ աշակերտների համար: 2014 թ. սկսել է գործել կառավարման տեղեկատվական մի համակարգ, որն ընդգրկում է ամբողջ ՄԿՈՒ համակարգը և բարձրագույն կրթությունը:
Հայաստանը մասնակցել է Տեմպուս ծրագրին 29 նախագծերով, որոնցից 8-ը համակարգվում են Հայաստանի մի որևէ բարձրագույն ուսումնական հաստատության կողմից: 246 ուսանողներ և աշխատակիցներ ընտրվել են 2014 թ. Էրազմուս Մունդուսի աջակցությամբ իրականացվող շարժունակության համար համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, և հինգ ուսանողներ ընտրվել են համատեղ մագիստրոսի աստիճան տվող ծրագրի համար: Երեք դիմումներ ընտրվել են ֆինանսավորման համար Մարի Սկլոդովսկա-Կյուրի գործողությունների (ՄՍԿԳ) շրջանակում «Հորիզոն 2020»-ի ներքո: Հայաստանը 23 դպրոցներով մասնակցել է նաև Իթվինինգ պլյուս ծրագրին: Երիտասարդները և երիտասարդական կազմակերպություններն օգտվում են Էրազմուս +ից՝ 1 443 մասնակցով շարժունակության ծրագրերում և 123-ով երիտասարդների ու որոշում կայացնողների համար ծրագրում: Հայաստանը ներգրավված է եղել որպես ղեկավար կամ գործընկեր Արևելյան գործընկերության մշակութային ծրագրի 13 տարածաշրջանային նախագծերում:
---
2014-17 թթ. ժամանակահատվածում քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատելու ԵՄ-Հայաստան ճանապարհային քարտեզի առաջին նախնական տարբերակը կազմվել է ԵՄ անդամ պետությունների և քաղաքացիական հասարակության հետ ծավալուն խորհրդակցությունների ու քննարկումների հիման վրա: Քաղաքացիական հասարակության ավելի քան 100 ներկայացուցիչներ եղել են խորհրդատվության գործընթացի մի մասը, որը ներառել է հանդիպումներ և օնլայն խորհրդակցություններ:ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ
ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԲԱՐՁՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ
Բրյուսել, 25.3.2015թ
SWD (2015) 63 վերջնական
Աշխատակազմի համատեղ աշխատանքային փաստաթուղթ
Հայաստանում Եվրոպական հարևանության քաղաքականության իրականացում
2014 թ․ ընթացքում գրանցած առաջընթացը և առաջարկություններ գործողությունների համար
Փաստաթուղթը ուղեկցում է
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԻՆ, ԽՈՐՀՐԴԻՆ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐԻ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԿՈՄԻՏԵՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՀԱՄԱՏԵՂ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
Եվրոպական Հարևանության Քաղաքականության իրականացումը 2014թ.
1․ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ և ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՄԱՐ
Սույն փաստաթուղթը զեկուցում է 2014թ․ հունվարի 1-ից դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում ԵՄ-Հայաստան Եվրոպական հարևանության քաղաքականության (ԵՀՔ) գործողությունների ծրագրի իրականացման ընթացքում արձանագրված առաջընթացի մասին։ Այս շրջանից դուրս կատարված զարգացումները հաշվի են առնվել ըստ կարևորության։ Տվյալ փաստաթուղթը Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական իրավիճակի գնահատականը չէ։ Արևելյան գործընկերության (ԱԳ) իրականացման զեկույցում ներկայացված է Տարածաշրջանային և բազմակողմ հատվածի խնդիրների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։
2014թ․ հոկտեմբերին Հայաստանը ստորագրել է Եվրազիական տնտեսական միությանն անդամակցելու մասին պայմանագիրը։ Պայմանագրի ստորագրման նախապատրաստման փուլում, որն ուժի մեջ է մտել 2015թ․ հունվարի 2-ին, Հայաստանը կառավարության քաղաքականության 20 տարածքներում իրականացրել է վարչական և իրավական միջոցառումների ճանապարհային քարտեզը։ Չնայած 2013թ․ սեպտեմբերին կայացրած որոշմանը չնախաստորագրել ԵՄ-ի հետ բանակցված Ասոցացման համաձայնագիրը, այդ թվում Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը (ԱՀ/ԽՀԱԱՀ), Հայաստանը և ԵՄ-ը 2014թ-ին շարունակել են իրենց քաղաքական և տնտեսական երկխոսությունն այն ոլորտների շուրջ, որոնք համահունչ են Հայաստանի նոր միջազգային ԵՏՄ պարտավրություններին։ Այս առումով, 2014թ․ նոյեմբերին, ԵՄ-ը և Հայաստանը մեկնարկեցին հետագա հարաբերությունների համար համագործակցության հնարավոր ոլորտների սահմանման վարժությունները։
Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական Միության միջև մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման շուրջ համաձայնագրերն ուժի մեջ են մտել 2014 թ. հունվարին։ Մարտին ուժի մեջ է մտել Համաձայնագիրը, որը թույլ է տալիս Հայաստանին մասնակցել ԵՄ ծրագրերում և գործակալություններում։
Հայաստանում սահմանափակ առաջընթաց է արձանագրվել խորը և կայուն ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների ոլորտներում։ 2014 թ-ի ապրիլին Խորհրդարանական բարեփոխումների հատուկ հանձնաժողովը ներկայացրել է իր հայեցակարգի նախագիծը, որտեղ առաջարկել է նախագահական համակարգից անցում կատարել դեպի խորհրդարանական համակարգ, ապահովել ուժերի հավասարակշռությունը և մարդու իրավունքների առավել պաշտպանությունը։ Սակայն, այս բարեփոխումների վերաբերյալ առաջարկները չեն ընդունվել հասարակության և ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների կողմից:
2014թ․ փետրվարին ընդունվել է մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը, որը կարևոր քայլ է համարվում այդ ոլորտում առաջընթաց գրանցելու ուղղությամբ: Սակայն, այն չի ներառում առաջնային ոլորտներ՝ մասնավորապես, Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիային համապատսախանությունը։ Ընդհանուր առմամբ հավաքույթների ազատության իրավունքը պահպանվում էր։ Միևնույն ժամանակ բացակայում է խտրականության դեմ համապարփակ օրենսդրությւնը՝ չնայած ձեռնարկված որոշ իրավական միջոցառումների։ Որպես նախագիծ է մնում նաև խտրականության դեմ ռազմավարությունը, որը կօգներ առավել հետևողական իրավական քայլերը իրականացնել: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել նար մարդու իրավունքների և հիմնարար հիմունքների վերաբերյալ օրենսդրության իրականացման և հարկադիր կիրառման հարցում: Որոշ բարեփոխումներ մնացել են մշակման փուլում: Վերջիններիս իրավական ուժ տալու համար անհարժեշտ է ընդհամենը մի քանի քայլ։ Նախկին զեկույցներում նշված բացերը դեռևս մնում են անփոփոխ: Մասնավորապես դրանք վերաբերում են դատական համակարգում վստահության բացակայությանը և կոռուպցիայի դեմ պայքարին։
Հայաստանում փոքր առաջընթաց է գրանցվել անվճար իրավական օգնության իրավունքի մասով և դատական մարմիններում դատավորների անկախության ուղղությամբ։ Առավել թափանցիկ է դարձել դատավորների նշանակման գործընթացը, սակայն հասարակությունը շարունակում է չվստահել դատական համակարգին։ 2014թ. Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլի կոռուպցիայի համաշխարհային բարոմետրի տվյալներով՝ Հայաստանը զբաղեցնում է 94 տեղը 175 երկրների ցանկում։
Հայաստանը շարունակում է հիմնավորված մակրոտնտեսական քաղաքականություններ իրականացնել։ Առաջընաց է գրանցվել հատկապես Գործողությունների ծրագրի նպատակների իրականացման հարցում մակրոտնտեսական քաղաքականության, աղքատության նվազեցման և սոցիալական համախմբվածության ոլորտներում։ 2014թ-ի ընթացքում տնտեսական ակտիվությունը դանդաղել էր, ինչը պայմանավորած էր Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական անկմամբ և ԵՄ-ի թույլ պահանջարկով: Հարկային վարչարարության բարեփոխումները շարունակվում էին: Տնտեսության վերափոխման ուղղությամբ բավարար գործողություններ չէին իրականացվում, քանի որ շեշտը դրվում էր, մասնավորապես, գյուղատնետսության և հանքարդյունաբերության վրա: Վերափոխման միջոցով Հայաստանը կարող էր ավելի քիչ կախում ունենալ արտաքին ցնումներից, օրինակ՝Ռուսաստանի Դաշնությունից:
Հայաստանը մեծապես կախված է հիմնական էներգիայի ներմուծված աղբյուրներից: Երկրի ներսում արտադրվող էներգիայի հիմնական աղբյուրներն են ՀԷԿ-երը և Մեծամորի ատոմային կայանը: Մեծամորի ատոմային կայանի վաղաժամ փակումը և շահագործումից դուրս բերելը մնում է ԵՄ-ի հիմնական նպատակը և գտնվում է ԵՀՔ Գործողությունների Ծրագրի շրջանակներում: Ատոմակայանը չի համապատասխանում ներկայիս ընդունված ատոմային անվտանգության միջազգային չափանիշներին, և այն պետք է հնարավորինս
արագ դուրս բերվի շահագործումից: Նոր կայանը պետք է համապատասխանի միջազգային անվտանգության վերջին չափանիշներին: Սակայն, ՀՀ Կառավարությունը հայտարարել է մինչև 2016թ Մեծամորի ատոմային կայանի կյանքի երկարաձգման մասին՝ հաշվի առնելով, որ այն կստուգվի գործընկերների կողմից 2015թ-ի ընթացքում: Դա համահունչ է քաղաքականության այս ոլորտի ԵՄ նպատակների հետ, ինչը ատոմային անվտանգության ամենաբարձր չափանիշների և անվտանգության մշակույթի խթանումն է ամբողջ աշխարհում:
Անցյալ տարի լրացավ ստորագրված ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հրադադարի մասին համաձայնագրի 20-ամյակը: Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները մի շարք հանդիպումներ են ունեցել Սոչի քաղաքում, Նյուպորտում կայացած ՆԱՏՈ-ի գագաթաժողովին և Փարիզում, որոնց ընթացքում վերահաստատել են հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիներ փնտրելու վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը: Մտահոգության լուրջ խնդիր է շարունակում մնալ երկրում անվտանգության պահպանումը, քանի որ հրադադարի դեպքերը և միջադեպերը հասել են ռեկորդային մակարդակի, շարունակվում է հակամարտութան շուրջ ռազմատենչ հռետորաբանությունը և սպառազինության ավելացման մրցավազքը: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել է ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբրի համանախագահների ջանքերին և խաղաղաստեղծ գործողություններին: Արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով Բարձր ներկայացուցիչը/ Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահի տեղակալը աջակցում է խաղաղաստեղծ ջանքերին, այդ թվում Հարավային Կովկասի և Վրաստանի հակամարտության ԵՄ-ի նոր հատուկ ներկայացուցիչ՝ Հերբերտ Սալբերի միջոցով: Նա կանոնավոր կերպով այցելում էր տարածաշրջան` բարձրաստիճան հանդիպումներին մասնակցելու նպատակով և հաճախակի շփումներ պահպանում տեղական բնակչության հետ:
Չնայած 2014թ. օգոստոսին կայացած նախագահի երդմնակալության արարողությանը մասնակցելու Թուրքիայի նախագահի հրավերքին, Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերություններում իրական առաջընթաց չի գրանցվել: 2015թ-ին Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակին նվիրված միջոցառումները նոր փորձություն կդառնան երկկողմանի հարաբերությունների համար: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալիզացմանը և խրախուսում է երկու երկրներին հավատարիմ մնալ առանց նախապայմանների կարգավորման գործընթացին:
Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանը սահմանափակ առաջընթաց է գրանցել ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի իրականացման ուղղությամբ՝ որոշ ջանքեր գործադրելով խորը և կայուն ժողովրդավարության հաստատման հարցում և ներդնելով ողջամիտ մակրոտնտեսական քաղաքականություններն ու կառուցվածքային բարեփոխումները: Մինչ Հայաստանը որոշ ռազմավարական քայլեր է ձեռնարկել սահմանադրական բարեփոխումների ուղղությամբ՝ առաջարկվել իրականացնել և հարկադիր կիրառկել ավելի կոնկրետ օրենսդրական միջոցառումներ: Ողջունելի կլինեին նաև մարդու
իրավունքների և հասարակության առջև Հայաստանի պարտավորությունների վերաբերյալ իրազեկման բարձրացումը: Եվրազիական մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցությունից հետո ԵՄ-Հայաստան առևտրային հարաբերությունները վերասահմանման կարիք ունեն:
2014 թ-ի ընթացքում ԵՀՔ-ի իրականացման ուղղությամբ կատարված առաջընթացի գնահատման հիման վրա, Հայաստանն առաջիկա տարվա ընթացքում պետք է ջանքերը կենտրոնացնի հետևյալի շուրջ՝
• Կատարել փոփոխություններ ընտրական օրենսդրության մեջ՝ համաձայն ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի արված առաջարկությունների մինչև 2017թ-ի խորհրդարանական ընտրությունները;
• Ընդունել և իրականացնել կոռուպցիայի դեմ համապարփակ օրենքը; իրականացնել և հսկել կանանց և տղամարդկանց համար հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքի իրականացումը, հետագա քայեր ձեռնարկել այս ոլորտի օրենսդրության և ԵՄ օրենսդրության մոտարկման ուղղությամբ; ընդունել ընտանեկան բռնության մասին օրենքը;
• Հետաքննել մարդու իրավունքների պաշտպանների վրա հարձակման և ահաբեկման դեպքերը, ապահովել օրենքի արդյունավետ կիրառկումը, այդ թվում 2008թ. մարտի 1-ի բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի վերաբերյալ, ոստիկանական կալանքի տակ գտնվողների հանդեպ կոշտ վերաբերմունքի մասին պնդումների և պատշաճ իրավական գործընթացի խախտմաների վերաբերյալ;
• Ավարտի հասցնել խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքի նախագիծը;
• Արագացնել դատական և հարկադիր մարմինների բարեփոխումները և իրականացնել ՀՀ իշխանությունների բարեփոխմանն առնչվող օրակարգը, օրինակ, դատական մարմինները դարձնել ավելի անկախ, բարելավել դատավորների վերապատրաստումը, վերանայել Քրեական ընթացակարգի մասին օրենսգիրքը և համահունչ դարձնել բռնության մասին օրենսդրությունը Բռնության դեմ կոնվենցիայի 1-ին Հոդվածին հետ; ստեղծել կոնտակտային կետ Եվրոջասթ-ում ավելի սերտ դատական համագործակցությունը դյուրացնելու նպատակով:
• Շարունակել պետական կառավարման բարեփոխման գործընթացը՝ ավելի շատ միջոցառումներ ձեռնարկելով կոռուպցիան խոչընդոտելու և դրա դեմ պայքարելու նպատակով;
• Նպաստել տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջև համագործակցությանը և հզորացնել տեղական ինքնակառավարման խորհուրդների կարողությունները, ապահովել տեղական իշխանությունների կարողությունները և ավելացնել տեղական իշխանությունների կողմից տնօրինվող ռեսուրսները; առավել արդյունավետ դարձնել տեղական ինքնակառավարման հարկային մեխանիզմը և վերանայել ֆինանսական հավասարեցման մեխանիզմը;
• Խրախուսել միջնաժամկետ աճը՝ բարելավելով գործարար մթնոլորտը և գրավիչ դարձնելով ներդրումային դաշտը, ուժեղացնել երկրի արտաքին դիրքը, շարունակել բարիդրացիական ճանապարհով մոբիլիզացնել հարկային եկամուտների աճը;
• Դիվերսիֆիկացնել ավելացրած արժեքի հարկով հայկական ապրանքների արտահանումը, հետագա կարգավորիչ քայլեր ձեռնարկել միջազգային առևտրային օրենքներին և չափանիշներին մոտարկման ուղղությամբ;
• Ավելացնել ջանքերը միջազգային կոնվենցիաների իրականացման ուղղությամբ, որոնք առնչվում են ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգին (ԱԸՀ); միջոցառումներ ձեռնարկել Մեծամորի ատոմային կայանի շուտափույթ փակման ուղղությամբ և ընդունել շահագործումից դուրս բերելու մանրամասն պլանը՝ հաշվի առնելով սթրեսային փորձարկումների արդյունքները, միևնույն ժամանակ բարձրացնելով ատոմային կայանի անվտանգության չափանիշները;
• Նպաստել ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ խաղաղ լուծմանն ուղղված ջանքերին՝ հավատարիմ մնալով Մինսկի խմբում ստանձնած պարտավորություններին; խուսափել իրավիճակը լարող և խաղաղ գործըթացը խաթարող գործողություններից և հայտարարություններից; ձևավորել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը նպաստող միջավայր և աջակցել խաղաղաստեղծ գործողություններին; ապահովել հակամարտության կարգավորմանն աջակցող ԵՄ ներկայացուցիչների անարգել մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածաշրջաններ:
2. ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ և ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄ
Խորը և կայուն ժողովրդավարություն
Կառավարությունը դեռևս չի ձեռնարկել ընտրական օրենսգրի բարեփոխումների գործընթացն ընտրություննրեից առնվազն մեկ տարի առաջ, ինչպես դա առաջարկվել էր ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի կողմից: Հաջորդ խորհրդարանական ընտրությունները տեղի կունենան 2017թ. փետրվարին: Կանայք դեռևս բավարար չափով չեն ներկայացվում քաղաքական պաշտոններում: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել կանանց մասնակցությանը տեղական որոշումներ կայացնելու գործընթացներում:
2014թ. ապրիլին Սահմանադրական բարեփոխումների հարցերով հանձնաժողովը հրապարակել է համապարփակ սահմանադրական բարեփոխումների վերաբերյալ հայեցակարգը, որը նաև ներառում է անցում դեպի խորհրդարանական կառավարման համակարգ, ընտրական համակարգում այլ փոփոխություններ, իշխանությունների ավելի լավ հավասարակշռություն և ավելի մեծ հարգանք մարդու իրավունքների հանդեպ: 2014թ. հոկտեմբերին Եվրոպայի Խորհրդի Վենետիկյան Հանձնաժողովը եզրակացություն է ընդունել տվյալ փաստաթղթի փաստաթղթի վերաբերյալ և առաջարկել նպատակներ՝
ձեռնպահ մնալով կառավարման համակարգի ընտրության վերաբերյալ առաջարկություններից:
Կառավարությունը հարգանքով է վերաբերվել միավորումների ազատությանը: Սեպտեմբերին այն ընդունել է “Քաղաքական հասարակության կազմակերպությունների ինստիտուցիոնալ և իրավական բարեփոխուների վերաբերյալ հայեցակարգը”: Այնտեղ նշվել է, որ Արդարադատության նախարարությունը պետք է ներկայացնի հասարակական կազմակերպությունների մասին օրենքի նոր նախագիծը: Համաձայն օրենքի նախագծի, թույլատրվում է հասարակական կազմակերպությունների ճկուն կանոնակարգումը և այդ կազմակերպությունների կանոնակարգերի դերի բարձրացումը: Հասարակական կազմակերպությունների ֆինանսական կայունությունը ներկայացված է գործիքների ավելացման միջոցով, որոնք գոյություն չունեն ներկայիս օրենսդրության շրջանակում: Մասնավորապես խոսքը գնում է հասարակական կազմակերպությունների ուղղակի բիզնես գործունեության, առավել թափանցիկ պետական ֆինանսավորման և նոր գործիքների համար հնարավորությունների մասին, օրինակ նվիրատվություն: Դրանք առավել կայուն, անկախ, ինքնակարգավորված, զարգացած և ինստիտուցիոնալ առումով ուժեղ են դարձնում հասարակական կազմկերպությունները: Օրենքը մշակել է քաղաքացիական հասարակության կազամկերպություններից և Արդարադատության նախարարության աշխատակազմից կազմված աշխատանքային խումբը: Երկու փաստաթղթերը լայնորեն քննարկվել են քաղաքացիական հասարակության բազմաթիվ կազմակերպությունների հետ հասարակական միջոցառումների, կլոր սեղանների ընթացքում և աշխատանքային խմբերում:
Հավաքների ազատության մասին ներկայիս օրենքը համահունչ է ԵՄ-ի և այլ միջազգային չափանիշների հետ: Սակայն, դրա իրականացումը ձախողվեց գրանցված 17 միջադեպով և ձեռբակալված 72 ակտիվիստներով: Տարբեր տեխնիկական պատճառներով իշխանությունների կողմից արգելված հավաքների թիվը նվազել է: Մի շարք դեպքերում ոստիկանությունը, համաձայն որոշ տեղեկությունների, ուժ է կիրառել և սահմանափակել հավաքները՝ նշելով, որ դրանք “արտոնված չեն”:
Ազատ արտահայտման իրավունքի և մամուլի հանդեպ որևէ լուրջ զարգացում չի գրանցվել: Չնայած կառավարության և պետական ծառայողների նկատմամբ քննադատությունները հիմնականում հանդուրժվում էին և համացանցի օգտագործման վերաբերյալ սահմանափակումներ չէին գրանցվել, մի շարք հարցեր դեռևս արգելված են: Մարդու իրավունքների պաշտպանները, լրագրողները, փոքրամասնության կարծիքը կիսող անձինք, այնպիսի հարցերում, ինչպիսին է գենդերային հավասարությունը կամ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը, շարունակվում են ենթարկվել ոտնձգությունների, սպառնալիքների և բռնության: Մամուլի անկախության մակարդակը դեռևս անբավարար է, նաև չկա առաջընթաց էլէկտրոնային ԶԼՄ-ներում բազմակարծություն ապահովելու ուղղությամբ:
Ինչ վերաբերում է դատական համակարգի անկախությանը, ապա այս ոլորտում շարունակվում է 2012-2016թթ. դատական բարեփոխումների ռազմավարության իրականացումը: Դատական Օրենսգրքում օրենսդրական փոփոխություններն ինքնակառավարման կառուցվածքների սահմանման միջոցով ուժեղացրել են դատավորների անկախությունը, բարելավել են դատավորների գնահատման և առաջխաղացման չափորոշիչները և ավելի թափանցիկ են դարձրել դատավորների նշանակման գորընթացը: Սակայն, փոփոխությունները պաշտոնապես հաստատել են Նախագահի դերը դատավորների վերջնական նշանակման գործընթացում: Բարձր է մնում համակարգի և դրա ազնվության հանդեպ հասարակական անվստահությունը: Ինչ վերաբերում է անպատժելիությանը, ապա 2008թ. մարտին կայացած նախագահական ընտրություններին հաջորդող բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի հետաքննության հարցում շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել դատական համակարգի անկախության և բարձր մակարդակի հզորացմանը, այդ թվում բյուջետային հատկացումների տեսքով:
Առաջխաղացում կա անվճար իրավական օգնության իրավունքի հարցում: Հասարակական պաշտպանների թիվն ավելացել է, իսկ օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով անվճար իրավական օգնության իրավունք ունեցող բնակչության խմբերը շատացել են: Սակայն, անվճար իրավական օգնության մասին տեղեկատվության բացակայությունը շարունակում է թուլացնել արդարադատության մատչելիությունը:
Էական առաջընթաց չի գրանցվել նաև արդար դատաքննության իրավունքի նկատմամբ: Դատավորներին ըստ իրենց մասնագիտացման պատահական գործեր հանձնարարելու վերաբերյալ չափանիշների սահմանման մասին քնարկումները կոնկրետ արդյունք չեն տվել: Դատարանները դեռևս կախված են գլխավոր դատախազությունից, և իրենց անկախությունն և ազնվությունը լիարժեք երաշխավորված չէ: Վճռաբեկ դատարանը շարունակում է ազդել այլ դատական մարմինների վրա: Քրեական դատավարության նոր օրենսգիրքի հիմքում ընկած է անմեղության կանխավարկածը և պաշտպանության ու մեղադրող կողմերի միջև իրավահավասարությունը: Հայաստանը նույնպես սկսել է մշակել Քրեական նոր օրենսգիրքը: ՀՀ իշխանությունները նպատակ են հայտնել ամբողջովին համապատասխանել Եվրոպայի Խորհրդի չափանիշներին խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի հարցերում: Սակայն, 2014թ-ին մինչդատական հետաքննությունների ընթացքում խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի մասին արված հայտարարություններն անտեսվել են կամ պատշաճ կերպով չեն հետաքննվել: Մինչդատական կալանքի սահմանման կամ երկարացման վեաբերյալ որոշումները դատարանների կողմից լավ չեն հիմնավորվել:
Ապրիլին Հայաստանը հաստատել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի հայեցակարգը, որն ուղղված է կրթության, պետական եկամուտների, ոստիկանության և առողջապահության ոլորտներում երևույթի վերացմանը: Արդյունքում մշակվել է ռազվարության և գործողությունների ծրագրի նախագիծ, որը հոկտեմբերին ներկայացվել է ազգային և
միջազգային գործընկերներին: Նախագծով նախատեսված է քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը: Դեռևս կարիք կա հզորացնելու Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց Էթիկայի հանձնաժողովի մանդատը և գործառույթները: ՍԻԳՄԱ (Կառավարման բարելավման աջակցություն) միջազգային կազմակերպությունը շարունակում է համապատասխան քաղաքականության աջակցություն տրամարդել: 2014թ. կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհուրդը չէր ստեղծվել:
2013թ-ին այլընտրանքային զինվորական ծառայության մասին օրենքում փոփոխություններն ընդունելուց հետո անվտանգության և օրենքի հարկադիր կատարման ոլորտներում դրական զարգացումներ են գրանցվել: Հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ, զինվորական ծառայությունից հրաժարվող անձանց կողմից տեղափոխման համար ներկայացված դիմումները բավարարվել են: 74 դիմորդ անցնում են իրենց ծառայությունը ծերանոցներում, հոգեբուժական հաստատություններում և մանկատներում, կամ կանաչապատման/բարեկարգման գործակալություններում:
Հայաստանը շարունակում է հարգել ԵԱՀԿ Վարքի կանոնակարգի միջազգային հանձնառությունները զինված ուժերի նկատմամբ ժողովրդավարական վերահսկման և անվտանգության վերաբերյալ: Սակայն, մտահոգություններ են առաջացնում զինված ուժերում ոչ մարտական պայմաններում արձանագրված կասկածելի մահվան դեպքերը, ինչպես նաեւ ծաղրուծանակի եւ զինակոչիկների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի դեպքերը: Մարդու իրավունքների պաշտպանը տեղակալ է նշանակել զինվորական ծառայողների իրավունքներով զբաղվելու նպատակով:
Այլ մարդու իրավունքներ և հիմնարար ազատություններ
Մարդու իրավունքների միջազգային գործիքների և Հայաստանի մարդու իրավունքների պարտականությունների մասին իրազեկումը ցածր է մնում ազգային կառույցների, այդ թվում դատական և օրենքի պարտադիր կիրառման մարմինների շրջանում: Կառավարությունը պատրաստել է Համընդհանուր պարբերական դիտարկման վերաբերյալ երկրորդ ազգային զեկույցը (զեկույցի վերանայումը կայանալու է 2015թ-ի սկզբին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդում): Հայաստանը ստորագրել է մարդու իրավունքների ավելի քան 50 միջազգային կոնվենցիա, այդ թվում բոլոր հիմնարար կոնվենցիաները: Սակայն, այն դեռ չի վավերացրել Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի կամընտիր արձանագրությունը և Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությունը: Կառավարությունն ընդունել է Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի երկրորդ կամընտիր արձանագրությունն ուղղված մահապատժի վերացմանը, բայց դեռևս չի վավերացրել այն: Աշխատավոր միգրանտների և նրանց ընտանիքների անդամների
իրավունքների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի վավերացումը նույնպես անավարտ է:
2014թ-ի հունիսի դրությամբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում քննվում էր Հայաստանին առնչվող շուրջ 1022 դեպք: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացրած ընդհանուր առմամբ 47 խախտման մասին դատավճիռներից 42-ի կատարումը ավարտված չէ: Արդարադատության նախարարությունը ստեղծել է առանձին վարչություն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի դեպքերի ուսումնասիրության նպատակով:
Մարտին Կառավարությունը հաստատել է Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության հիման վրա մշակված Մարդու իրավունքների գործողությունների ազգային ծրագիրը: Դա պետական հաստատությունների համաձայնեցված գործողությունների ճանապարհային քարտեզն է Հայաստանի միջազգային պարտավորությունների կատարելու համար և կարող է դիտվել որպես քայլ առաջ: Կառավարության ներկայացուցիչների խոսքերով, ծրագիրը պետք է վերանայվի և կանոնավոր կերպով փոփոխվի: Թեև ռազմավարության և գործողությունների ծրագրի ընդունումը կարևոր քայլ է, այդուհանդերձ այն չի ներառում որոշ առաջնային ոլորտներ, այդ թվում Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, ընտրական իրավունքները և կանանց իրավունքների հանդեպ ավելի մեծ հարգանքի ապահովումը: ԵՄ-ը շարունակում է իր երկխոսությունը Հայաստանի հետ մարդու իրավունքների վերաբերյալ: ԵՄ-ի նոր ծրագրի միջոցով կավելանա մարդու իրավունքների ոլորտում աջակցությունը, մասնավորապես ընտրությունների, խոշտանգումների կանխարգելման, գենդերային հավասարության և երեխաների պաշտպանության ուղղությամբ: Կառավարությունը հաստատել է, որ այն կընդգրկի ԵՄ ծրագրի պայմանները Հայաստանի Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում:
ՀՀ օրենսդրությամբ արգելվում են խոշտանգումները, դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքը: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել խոշտանգումների քրեականացման վերաբերյալ ազգային օրենսդրության Խոշտանգումների դեմ կոնվենցիայի 1-ին հոդվածին մոտարկման առումով: Սա նաև ներկայացված չէ Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում: Խոշտանգումների ներկայիս սահմանումը չի ընդգրկում պետական ծառայողների կողմից կատարված հանցագործությունները:
Ոստիկանական կալանքում կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի վերաբերայլ զգալի արդյունքներ ևս չեն գրանցվել: Մտահոգություններ են առաջացնում բռնի ուժով ստացված խոստովանությունների օգտագործումը դատական քննությունների ընթացքում և մեղադրյալների հայտարարությունները հետաքննելու ձախողումներն առ այն, որ խոստովանությունները ստացվել են խոշտանգումների կիրառման միջոցով: Մոնիտորինգ
անցկացնող խմբերը հաստատել են, որ կոշտ վերաբերմունքը և ոստիկանության կողմից բռնությունները շարունակում են տեղ գտնել կալանավորման ընթացքում և պատշաճ կերպով չեն ներկայացվում դատարաններում:
Արմավիրի քրեակատարողական հաստատության առաջին շինության բացման արդյունքում սահմանափակ առաջընթաց է գրանցվել քրեակատարողական համակարգի բարեփոխման ոլորտում: Նոր շենքը կոչված է նվազեցնելու գերբնակեցումը քրեակատարոական հաստատություններում: Քրեակատարողական հաստատություններում անմարդկային վերաբերմունքի դեպքերը դեռևս մտահոգություն են առաջացնում: Կալանավորման պայմանների բարելավումը և քրեակատարողական հաստատությունների գերբնակեցման նվազեցումը ողջունելի առաջխաղացում կլինի դեպի ԵՄ-ի և միջազգային չափանիշներին համապատսխանություն: Չնայած այն հանգամանքին, որ իրավաբանորեն թույլատրելի է, սակայն գործնականում դատավորները դեռևս չեն կարողանում այլընտանիք առաջարկել քրեակատարողական հաստատությանը: Քրեակատարողական բարեփոխումների գործողությունների ծրագիրը մշակվել է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ըստ ներկայացված առաջարկությունների: Փորձաշրջանի ծառայության ներդրման մասին օրենքի նախագիծը քննարկվել է գործընկերների և քաղաքացիական հասարակության հետ, սակայ դեռ չի ընդունվել: ԵՄ-ի աջակցությամբ շարունակվում է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի չափանիշներին Քրեակատարողական հաստատությունների պայմանների համապատասխանության գործընթացը:
Չնայած որոշ առաջընթաց է գրանցվել կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքների ուղղությամբ (մասնավորապես, Յեհովայի վկաների համար զինվորական ծառայության այլընտրանքների հարցում), հասարակությունը դեռևս չի ընդունում կրոնական փոքրամասնություններին: Խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Աշխատանքային վայրերում և մամուլում շարունակվում է խտրականությունը կրոնական փոքրամասնությունների խմբերի նկատմամբ:
Կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքը դեռ լիարժեք չի իրականացվում: Անհավասարության մասին բողոքելու միջոցներ չկան: Մտահագություն է առաջացնում կանանց և տղամարդկանց դերի վերաբերյալ խորը արմատացած նահապետական վերաբերմունքը և կարծրատիպերը, ինչը զուգորդվում է կանանց դեմ բռնության կայուն բարձր մակարդակի հետ: Ընտանեկան բռնության ամսին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Նախատեսված էր, որ Քրեական և վարչական օրենսգրքերի բարեփոխումները պետք է ավարտվեն մինչև 2016թ-ի վերջը և պարզ չէ, թե ինչպես է կիրառվելու խղճի հանգամանքը: Չնայած աճող մարտահրավերների, կանանց իրավունքների պաշտպանների տեսանելիությունն ավելացել է շնորհիվ համացանցի և սոցիալական մեդիայի: Այդ ամենի կողմնակի ազդեցությունը կանանց իրավունքների
կազմակերպությունների դեմ սպառնալիքների և թշնամական արտահայտությունների աճն է, որոնք պատշաճ կերպով չեն հետաքննվում ոստիկանության կողմից:
Գենդերային ընտրության պրակտիկան դեռ գոյատևում է: Սեռի հիման վրա ընտրության արգելման մասին օրենքը մշակվել է և շրջանառության մեջ է դրվել կառավարության և քաղքացիական հասարակության շրջանում:
Աջակցություն է ցուցաբերվել, որպեսզի երեխաները դառնան խնամքի համակարգի բարեփոխումների անբաժանելի մասը, և նրանց կտրամադրվեն բնակության տարածքից դուրս ծառայություները: Երկու հաստատություններ փակվել են և ստեղծվել են այլընտրանքային ծառայություններ: Երեխաների խնամքի հաստատությունների մոնիտորինգը բռնության և վատ վերաբերմունքի նոր դեպքեր է հայտնաբերել:
Երեխաները նույնպես մնում են հասարակության ամենաաղքատ խումբը (36.2%): Աղքատության բարձր ռիսկ է գրանցվում հաշմանդամ երեխաների, փոքր երեխաների, բազմանդամ ընտանիքների և միայնակ մայրերի ընտանքիների շրջանում: Չկա օրենքով պարտադրված խնդիրների հստակ բաշխում սոցիալական պաշտպանության և երեխաների խնամքի ծառայությունների միջև:
Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը ճանաչում է խոցելի խմբերի իրավունքների պաշտպանության հզորացման անհրաժեշտությունը: Այդ ամենը հաշվի առնելով՝ Կառավարությունը Խորհրդարան է ներկայացրել սոցիալական աջակցության մասին օրենքի նախագիծը, որն ուղղված է մի շարք խոցելի խմբերին տարբեր եղանակներով աջակցության տրամադրմանը:
Հունվարին Կառավարությունը հաստատել է Հաշմանդամություն սահմանելու մասին հայեցակարգը, որը հիմնված է բազմակողմ գնահատման վրա Առողջապահության համաշխարհային կամզկաերպության դասակարգումների հետ համահունչ:
Գործադուլի իրավունքի, ինչպես նաև որոշ խմբերի համար (օրինակ, հարկադիր ծառայողների) արհմիություններին միանալու որոշ սահմանափակումները դեռ գործում են:
Հայաստանը դեռևս չունի խտրականության դեմ համապարփակ իրավական շրջանակ: Մարդու իրավունքների գոծողությունների ծրագրում միայն առաջակվում է գնահատել ՀՀ համապատասխան օրենսդրության համատեղելիությունը միջազգային օրենսդրությանը և կշռադատել խտրականության դեմ օրենսդրության ընդունման արժանիքները: Ոչ մի միջոցառում չի ձեռնարկվել ԼԳԲՏ անձանց իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ, թեև խտրականությունը և թշնամությունը շարունակվում են լինել հիմնական խնդիրները: Համատարած խտրականության արտահայտումներ են դիտվում նաև հաշմանդամների նկատմամաբ իրենց տնտեսական, սոիալական և մշակութային իրավունքների առումով: Հաշմանդամները նույնպես սոցիալապես անջատված են բոլոր ոլորտներում:
Կառավարությունը չի կիրառել սեփականության իրավունքների վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի որոշումները և Հայաստանում գույքը որպես պետական գերակա շահ պարտադրվում է օտարման:
Հունվարին, Եվրոպայի Խորհրդի փորձագետների հանձնաժողովը հաստատել է, որ Հայաստանը մշակել է փոքրամասնության լեզուների պաշտպանության և խրախուսման իրավական և ինստիտուցիոնալ շրջանակը: Դրա իրականացումը դեռ չի ավարտվել մի շարք ոլորտներում: Փոքրամասնության լեզուները քիչ են օգտագործվել վարչական իշխանությունների հետ աշխատանքների ընթացքում (այդ թցում այն ոլորտներում, որտեղ ներկա էին փոքրամասնությունները):
Կառավարմանն առնչվող այլ խնդիրներ
Պետական կառավարման բարեփոխումները շարունակաբար դանդաղում են: Խրախուսվել է, որպեսզի Կառավարությունը շարունակի իրականացնել քաղաքացիական ծառայության բարեփոխումները ՍԻԳՄԱ-ի կոմղից մշակված նախագծի հիման վրա, և քաղծառայողների համար վերապատրաստման համակարգի բարելավման գործընթացը:
Շարունակվել են տարածաշրջանային և տեղական ինքնակառավարման մարմինների բարելավումները: Մարտին Եվրոպայի Խորհրդի Տեղական ինքնակառավարման մարմինների պալատը հայտարարել է, որ պետության և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից տրամադրվող տեղական ծառայությունների մեծ մասն ունի ծառայությունների տրամադրման սահմանափակ կարողություն: Տեղական ինքնակառավարման մարմինները սահմանափակ դեր են խաղում, քանի որ չունեն ամբողջական և բացառիկ իրավունքներ: ՀՀ իշխանությունները դեռ չեն սահմանել տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները և կարողություններ փոխանցելու եղանակները:
Կառավարության և քաղաքացիական հասարակության միջև կառուցաղական երկխոսության անհրաժեշտություն է կա: միևնույն ժամանակ նշվում է, որ քաղաքացիական հասարակությունում բացակայում են քաղաքականության մոնիտորինգը և կառավարության հետ երկխոսություն վարելու բավարար կարողությունները: Ի պատասխան այս իրավիճակին, ԵՄ-ը շարունակում է կանոնավոր խորհրդատվություններ անցկացնել քաղաքացիական հասարակության հետ, և նոր ծրագիր է մեկնարկել սոցիալական ձեռներեցության միջոցով կարողությունների զարգացման և կայունության խթանման վերաբերյալ:
Արտաքին և անվտանգության քաղաքականության վերաբերյալ համագործակցություն, տարածքաշրջանային և միջազգային խնդիրներ, հակամարտության կանխարգելում և ճգնաժամի կառավարում
Հայաստանը շարունակում է առանձին դեպքերով համահունչ լինել Ընդհանուր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության (Common Foreign and Security Policy, CFSP) հայտարարություներին: Հայաստանը համաձայնեցրել է ստորագրելու համար 48 հայտարարություններից 15-ը (19-ը հայտարարություն 32-ից 2013թ-ին):
Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Մինսկի գործընթացում ձգձգվող բանակցությունների համատեքստում Սոչիում, Ուելսում և Փարիզում անցկացրած հանդիպումները վերանորոգել են կողմերի միջև խաղաղ կարգավորմանն ուղղված շփումներն ու փոխանակումներն ամենաբարձր մակարդակով: 2014թ-ի ամառվա ընթացքում շփման գծում և միջազգային սահմանին բռնությունների ալիքը , ինչպես նաև նոյեմբերի 12-ին ուղղաթիռի խոցումն աննախադեպ էին 1994 թ-ին հրադադարի մասին համաձայնագրի ստորագրվելուց հետո: ԵԱՀԿ-ի կողմից զեկուցված երկու կողմերի դեպքերի թիվը 2014թ-ին կտրուկ աճել է՝ հասնելով սպանված 57 զինծառայողի և 1 քաղաքացու, ի տարբերություն 2013-ին 14 սպանված զինծառայողների, 32 վիրավոր զինծառայողի և 5 քաղաքացու: Հակամարտության հռետորաբանությունը, սպառազինության շարունակական մրցավազքը, ինչեպս նաև մարդասիրական խնդիրներն իրենց ազդեցությունն են թողել հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա: Առաջընթացի բացակայությունը շարունակում է լուրջ ազդեցություն թողնել հակամարտության արդյունքում տարաբնակեցված բնակչության վրա:
ԵՄ-ը կոչ է արել կողմերին զերծ մնալ գործողություններից և հայտարարություններից, որոնք կարող են թեժացնել իրավիճակը և բացասական ազդեցություն ունենալ խաղաղ գործընթացի վրա, խթանել հակամարտության կարգավորմանը նպաստող մթնոլորտը՝ խրախուսելով և աջակցելով խաղաղաստեղծ գորրծողություններին: ԵՄ-ը շարունակում է ամբողջական աջակցություն ցուցաբերել ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահներին: Բարձր ներկայացուցիչը/նախագահի տեղակալը աջակցում է շարունակական ջանքերին խաղաղության ուղղությամբ: Հարավային Կովկասի և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ նոր հատուկ ներկայացուցիչ Հերբերտ Սալբերը կանոնավոր այցելություններ է կատարում տարածաշրջան՝ մասնակցելու բարձրաստիճան հանդիպումների և կապ է պաշտպանում համապատասխան գործընկերների հետ: ԵՄ-ը շարունակում է ֆինանսապես աջակցել «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման համար եվրոպական գործընկերություն» ծրագրին` համախմբելով հակամարտության շահագրգիռ կողմերին խաղաղաստեղծ գործողություններում: ԵՄ-ը շարունակում է կոչ անել ապահովել ԵՄ ներկայացուցիչների անխափան մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածքներ, որպես հակամարտության կարգավորման կարևոր միջոց և Մինսկի խմբի ջանքերի փոխլրացում: ա
ԵՄ-ը պահպանում է իր աջակցությունը այն գործողություններին, որոնք խրախուսում են վստահությունը և տարբեր երկրների առանձին անձանց միջև շփումը, խթանում են մշակութային և կրթական գործողությունները և
դյուրացնում են Հայաստանում և Ադրբեջանում հավասարակշռված տեղեկատվության տարածքումը:
3. Տնտեսական բարեփոխում և սոցիալական բարեփոխում և զարգացում
Հայաստանի իշխանությունները 2014 թ-ին լուրջ մակրոտնտեսական քաղաքականություններ են իրականացրել: Սակայն, Ռուսաստանի դաշնությունում էական տնտեսական անկումը և ԵՄ-ում համեմատաբար ցածր պարանջարկի աճն ազդել են տնտեսության վրա: ՀՆԱ-ն ավելացել է 2.6%-ով1 2013 թ-ի 3.5%-ի համեմատ: 2013 թ-ին միջին սղաճը նվազել է 5.8%-ից մինչև 2.2% 2014 թ-ին, որպես Ռուսաստանից գազի ցածր գների արդյունք: Գնահատվել է, որ 2014 թ-ին ֆինանսական պակասուրդը ավելացել է ՀՆԱ-ի 2.3%-ի 2013թ-ի ՀՆԱ-ի 1% հետ համեմատած: Պետական պարտքը (որի 85% արտարժույթով է) գնահատվել է ՀՆԱ-ի 49.7% 2014թ-ի վերջում, ինչի վրա ազդել է 2014 թ-ի վերջի ՀՀ դրամի կտրում արժեզրկումը: Ընթացիկ հաշվի կոնսոլիդացման աշխատանքները առաջխաղացում չեն ունեցել 2014 թ-ին: Ընթացիկ հաշիվը գրանցել է ՀՆԱ-ի 8.1% պակասուրդ 2014 թ-ին (2013թ-ի 8%-ից և 2012թ-ի 12.1%-ից) որպես արտահանումների թվի և 2014թ-ի երկրորդ կեսի փոխանցումների թվի նվազման արդյունք (մասնավորապես Ռուսաստան):
Գործազրկության մակարդակը գնահատվում է մոտ 17.2%, երիտասարդների շրջանում, գործազրկությունը կազմում է 24%: Երիտասարդների հատուկ մտահոգություններն են աշխատանքային շուկա առաջին մուտքը և բարձրագույն կրթության բացակայությունը: Կանանց մոտ 50% տնտեսապես ակտիվ չեն: Ոչ պաշտոնական գործազրկության մակարդակը դեռևս շատ բարձր: Համաձայն Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության, բնակչության ավելի քան 30%-ն ապրում է աղքատության մեջ:
Հայաստանը շարունակում է բարեփոխումներ իրականանել սոցիալական ծառայությունների ինտեգրման ուղղությամբ: Բացվել են 19 ինտեգրված սոցիալական ծառայության կենտրոններ (պլանավորված 57-ից): Կենտրոնները գործում են «մեկ պատուհան» սկզբունքով: Առաջնությունների շարքում են սոցիալական ավելի սերտ համախմբվազությունը, ավելի լավ սոցիալական ծառայությունները և հետևողական իրականացումն ու մոնիտորինգը: Հայաստանը նաև օրենսդրություն է մշակել սոցիալական ծառայությունների համակարգման և սոցիալական աջակցության համար: Կենսաթոշակային բարեփոխումները հետաձգվել է Սահմանադրական դատարանի կողմից ապրիլին կայացրած որոշումից հետո:
1 Աղբյուրների և մանրամասն ցուցանիշների համար, տես զեկույցներին կից Վիճակագրական հավելվածներ: Առանց աղբյուրների թվերը կանխատեսվել են Հանձնածողովի ծառայությունների կողմից:
Հաստատվել է Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը (2014-25թթ), որը փոխարինել է կայուն զարգացման նախկին ծրագրին: Հիմնական առաջնություններն են զբաղվածությունը, մարդկային կապիտալի զարգացումը, սոցիալական պաշտպանության համակարգի բարելավումը և պետական կառավարման և վարչարարության ինստիտուցիոնալ մոդերնիզացումը: Ռազմավարությունում սահմանվել են տնտեսության վրա ազդող հաչաձև հատվող խնդիրները, ընդգծվել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհրաժեշտությունը և գործարար մթնոլորտի բարելավումը:
Գյուղատնտեսության և գյուղական զարգացման ոլորտում իրականացվել է կայուն գյուղատնտեսական զարգացման ռազմավարության միջնաժամկետ վերանայումը՝ քաղաքացիական զարգացման զգալի ներդրումով:
Մարտ ամսին Կառավարությունը որոշում է կայացրել, որ 2015թ-ի հունվարի դրությամբ Հայկական սոցիալական նեդրումային հիմնադրամը կազմելու է Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի ինստիտուցիոնալ մասը: Տարաշրջանային զարգացման համապարփակ ռազմավարությունը և Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի մոդելը մշակվել են ԵՄ-ի աջակցությամբ:
4. ԱՌԵՎՏՐԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ԽՆԴԻՐՆԵՐ, ՇՈՒԿԱՅԱԿԱՆ ԵՎ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐ
2014 թ. ԵՄ-Հայաստան երկկողմ առևտրի ծավալը կազմել է 992 միլիոն եվրո (ԵՄ ներմուծումը՝ 276 միլիոն եվրո, ԵՄ արտահանումը՝ 716 միլոն եվրո, ԵՄ-ի հետ առևտրի հաշվեկշիռը՝ 440 միլիոն եվրո): ԵՄ-ն մնացել է Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը:
Համաձայն բարեփոխված ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգի (ԱԸՀ/GSP)՝ Հայաստանն իրավունք է ստացել օգտվել կայուն զարգացման և լավ կառավարման համար հատուկ խրախուսական դրույթներից` GSP+/ ԸՆՀ +-ից՝ առաջարկելով ավելի շահեկան արտոնյալ մուտք դեպի ԵՄ շուկա:
Մայիսին Ազգային ժողովը փոփոխություն է կատարել գործող Մաքսային օրենսգրքում՝ Եվրամիության ընթացիկ Թվինինգ ծրագրի առաջարկություններին համահունչ: Պետական եկամուտների կոմիտեն միացվել է Ֆինանսների նախարարությանը: Հաստատվել են ապրանքներ տեղափոխող անձանց ռիսկերի գնահատման կանոնները և մաքսային հայտարարագրերում փոփոխություն կատարելու վերաբերյալ կարգը: Հայաստանը միացել է մաքսային ընթացակարգերի պարզեցման և ներդաշնակեցման վերաբերյալ Կիոտոյի վերանայված կոնվենցիային: Չնայած ԵՏՄ-ի ստեղծմամբ ակնկալվում էր, որ այն կունենա էական ազդեցություն տեխնիկական կանոնակարգերի և ապրանքների ազատ տեղաշարժի
վրա, սակայն մինչ օրս տեխնիկական խոչընդոտների որևէ խոշոր փոփոխություն չի արձանագրվել:
2014 թ. փետրվարին հաստատվել է «Բույսերի կարգավորվող վնասակար օրգանիզմների անվանացանկը վարելու ուղեցույցը»: ՀՀ կառավարությունը 2015 թ. համար նաև մշակել է ձկան, մեղրի և մսի մեջ մնացորդային նյութերի հսկողության ծրագրեր: Եվրամիության Թվինինգ ծրագրի շրջանակներում տրամադրվել է աջակցություն օրենսդրության մշակման, ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման և սանիտարական ու բուսասանիտարական խնդիրների և սննդամթերքի անվտանգության մասին հասարակության իրազեկությունը բարձրացնելու ոլորտներում:
Հայաստանի արտաքին ուղղակի ներդրումները նվազել են երկրորդ տարին անընդմեջ՝ պակասելով տարեցտարի ավելի քան 35% -ով՝ ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության: ԵՄ-ն շարունակել է մնալ արտադրական ոլորտում արտաքին ուղղակի ներդրումների հիմնական աղբյուրը:
Ինչ վերաբերում է ֆինանսական ծառայություններին, Կենտրոնական բանկը հաստատել է բանկերի կապիտալի ձևավորման և կառուցվածքի վերաբերյալ փոփոխությունները՝ Բազել III-ի պահանջներին համահունչ:
Ուժի մեջ են մտել հարկային օրենքների՝ մարդկանց իրենց եկամուտը հայտարարագրելու հարցում խրախուսելու վերաբերյալ փոփոխությունները: Հոկտեմբերին ուժի մեջ է մտել «Շրջանառության հարկի մասին» նոր օրենքը, որով տոկոսադրույքը նվազեցվել է 3.5% -ից մինչև 1%:
2014 թ. փետրվարին Հայաստանի վիճակագրական համակարգի փորձագիտական գնահատումը հաստատել է, որ Ազգային վիճակագրական ծառայությունն օժտված է բարձր մակարդակի մասնագիտական անկախությամբ և պրոֆեսիոնալիզմով: Հոկտեմբերին անցկացվել է Հայաստանում առաջին գյուղատնտեսական ցուցակագրումը, որը կապահովի էական տեղեկատվություն ապագա պլանավորման և քաղաքականության մշակման համար:
Մրցակցության մասին օրենքի փոփոխությունները ներկայացվել են խորհրդարան, սակայն չեն ընդունվել: Ոչ էլ որևէ առաջընթաց է կատարվել պետական օժանդակության վերահսկման վերաբերյալ օրենսդրություն ընդունելու ոլորտում: Ապրիլին Մարդու իրավունքների պաշտպանը հրապարակավ քննադատել է Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովին մենաշնորհները հետաքննելու հարցում թերանալու համար:
Ավարտվել է մտավոր սեփականության իրավունքների (ՄՍԻ) մասին իրազեկությունը բարձրացնելուն և դրանց կիրառման հարցում աջակցելուն ուղղված Եվրամիության
Թվինինգ ծրագիրը, որի արդյունքում մշակվել է ՄՍԻ կիրառման մասին օրենքի նախագիծ (մշակված Մտավոր սեփականության իրավունքների կիրառման մասին ԵՄ դիրեկտիվի հիման վրա): Օրենքի ընդունումը դեռ ընթացքի մեջ է:
---
Եղել են էական բարելավումներ պետական գնումների ընթացակարգերում, այդ թվում` ոչ մրցակցային պարզեցված ընթացակարգերի օգտագործման զգալի կրճատում: Շրջանակային համաձայնագրերով գնումների թիվն աճել է` հասնելով 50%-ի , իսկ բաց մրցույթների թիվը` 22%-ի: Մեկնարկել է էլեկտրոնային գնումների համակարգը: Ֆինանսների նախարարությունը մեկնարկել է կարողությունների զարգացման գործընթաց ձեռներեցների համար՝ կապված ԱՀԿ-ի Պետական գնումների համաձայնագրից բխող գնումների ընթացակարգերի և թարմեցված պահանջների հետ: Գնումների կոդավորման համակարգն սկսել է գործել դեռևս տարվա սկզբին, և կատարելագործվել է մշտադիտարկման համակարգը: Գնումների աջակցման կենտրոնը նաև իրականացրել է ողջ պետական հատվածում գնումների գործունեության պատահական մշտադիտարկման մի ծրագիր:
Օգոստոսին սկսվել է պետական ներքին ֆինանսական հսկողության վերաբերյալ Եվրամիության Թվինինգ ծրագիրը՝ խթանելու հանրային ոլորտի կառավարման և կատարողականի բարեփոխումները:
ՀՀ կառավարությունը սկսել է մշակել նոր ՓՄՁ ռազմավարություն՝ Հայաստանում ՓՄՁ-ների զարգացմանն աջակցությունը մեծացնելու նպատակով: Ակնկալվում է, որ այն մասամբ հիմնված կլինի Եվրոպայի փոքր ձեռնարկությունների մասին ակտի (ՓՁԱ) մեջ ամրագրված10 սկզբունքների վրա: Հայաստանը մասնակցել է «Աջակցություն ՓՄՁ մրցունակությանը Արևելյան գործընկեր երկրներում» ծրագրին, որի նպատակն է իրականացնել Արևելյալ գործընկեր երկրներում անցկացված` ՓՁԱ-ի կատարման առաջընթացի առաջին գնահատման արդյունքում արված առաջարկությունները: Հայաստանը նաև պաշտոնապես դիմել է մասնակցելու Ձեռնարկությունների և ՓՄՁ-ների մրցունակության ծրագրին:
Ուժի մեջ են մտել շուկայի վերահսկողության և ոչ պարենային արտադրանքի ընդհանուր անվտանգության մասին օրենքները՝ ուղղված սպառողների պաշտպանությանը:
5. ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ, ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ
Հայաստանը հունվարին սկսել է թողարկել կենսաչափական անձնագրեր, այդ թվում՝ 18 տարեկանից ցածր անձանց համար, որոնց դեպքում կենսաչափական անձնագրերը պարտադիր չեն:
ԵՄ-Հայաստան մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման համաձայնագրերի իրականացումն սկսվել է սեպտեմբերին: Շարունակվել է ԵՄ-Հայաստան Շարժունակության շուրջ գործընկերության շրջանակում և 2012-16 թթ. ազգային գործողությունների ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականացումը: Մարտին Եվրամիության աջակցությամբ ստեղծվել է վերադարձող միգրանտների վերաինտեգրման ուղղորդման կենտրոն, և գործարկվել է առցանց տեղեկատվական մի կայք վերադարձող միգրանտների համար: Հուլիսին Հայաստանը հաստատել է միգրացիոն օրենսդրությունը միջազգային չափանիշներին (այդ թվում՝ «Եվրոպական միությունում և Միասնական տնտեսական տարածությունում ընդունված մոտեցումներին ու սկզբունքներին») մոտարկելու մասին 2014-16 թթ. գործողությունների ծրագիրը: Միգրացիոն պետական ծառայության կազմում ստեղծվել է ինտեգրման համար պատասխանատու մի նոր վարչություն՝ երկարաժամկետ միգրանտների համար քաղաքականություն մշակելու նպատակով:
«Փախստականների և ապաստանի մասին» օրենքի փոփոխություններն ընթացքի մեջ են Ազգային ժողովում: Քրեական օրենսգրքի փոփոխություններն ուժի մեջ են մտել այս տարվա օգոստոսին՝ ՀՀ օրենսդրությունն ավելի համապատասխանեցնելով 1951 թ. Փախստականների մասին կոնվենցիայի 31-րդ հոդվածին՝ պաշտպանելով փախստականներին և ապաստան հայցողներին ապօրինի սահմանահատման համար պատժի ենթարկվելուց: «Քաղաքացիության մասին» օրենքի փոփոխությունները, որոնք նախատեսում են դրույթներ ապաքաղաքացիությունը կանխելու և կրճատելու մասին, ներկայացվել են Ազգային ժողովի քննարկմանը աշնանը:
ԵՄ աջակցությամբ ապաստանի հարցով իրավասու մարմիններն իրականացրել են որակի ապահովման մի շարք միջոցառումներ և շարունակել են վերապատրաստել, մարզել և մենթորություն անել ապաստանի ոլորտի աշխատակիցներին: Մինչև հունիսի վերջը 3177 ճանաչված փախստականներ են ժամանել Հայաստան Ադրբեջանից, Իրաքից, Սիրիայից, Իրանից, Լիբանանից, Վրաստանից և աֆրիկյան տարբեր երկրներից: Զեկույցները նշել են, որ Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի սկզբից ի վեր Սիրիայից Հայաստան է ժամանել մոտ 16000 մարդ` գրեթե բոլորը էթնիկ հայեր, որոնցից 12000-ն է մնացել Հայաստանում: Քիչ թվով տեղահանվածներ ժամանել են Ուկրաինայից և հյուսիսային Իրաքից:
---
Հայաստանը և Չեխիայի Հանրապետությունը համաձայնագիր են ստորագրել կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում համագործակցության մասին: ԵՄ-ի աջակցությամբ տեղի են ունեցել ուսուցողական սեմինարներ իրավակիրառման, այդ թվում՝ հանցագործության վերլուծության, քննչական հմտությունների և կասկածյալների հարցաքննության թեմաներով: 2014 թ. առաջին կիսամյակում Ֆինանսական դիտարկումների կենտրոնի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության աշխատակիցների հետ
կազմակերպվել են ուսումնական միջոցառումներ փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման վերաբերյալ:
Հայաստանն սկսել է իրականացնել թմրամոլության և թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի 2014 թ. ծրագիրը: Քայլեր են ձեռնարկվել Թմրամիջոցների և թմրամոլության Եվրոպական մոնիտորինգի կենտրոնի հետ համագործակցության վերաբերյալ փոխըմբռնման հուշագիրն ստորագրելու ուղղությամբ:
Սեպտեմբերին Ազգային ժողովին է ներկայացվել տվյալների պաշտպանության մասին նոր օրինագիծը: Օրենքի նպատակն է, որ Հայաստանը կատարի Եվրոպայի խորհրդի «Անձնական տվյալների ավտոմատացված մշակման դեպքում անհատների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (կոնվենցիա 108) և դրա արձանագրության պահանջները: Օրենքը նախատեսում է ստեղծել տվյալների պաշտպանության անկախ մարմին:
6. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, ԷՆԵՐԳԻԱ, ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐ, ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ, ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՄՆԵՐ ՈՒ ՆՈՐԱՐԱՐՈւԹՅՈւՆ
Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության (ՔԱԳՎ) որոշ գործառույթներ փոխանցվել են Էկոնոմիկայի նախարարությանը, ՔԱԳՎ-ն պահպանել է տեխնիկական, ապահովության և անվտանգության գործառույթները: Շարունակվել է հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի շինարարությունը, իսկ ԵՄ-ն համաձայնել է աջակցել միջանցքի հետագա հատվածների կառուցմանը Հարևանության ներդրումային գործիքի միջոցով:
Արևելյան Եվրոպայի հետ էներգետիկ արդյունավետության և շրջակա միջավայրի ոլորտում գործընկերության ծրագրին միանալուց հետո Հայաստանը քայլեր է ձեռնարկել ներդրումային պայմանագիրն ավարտին հասցնելու և ծրագրեր նախապատրաստելու ուղղությամբ: Հուլիսին Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովն ավելացրել է էլեկտրաէներգիայի սակագները միջինը 10%-ով: ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարությունը հայտարարել է արևային կայանների կառուցման նոր ներդրումային ծրագրի մասին: ԵՄ Հարևանության ներդրումային գործիքը (ՀՆԳ) կօժանդակի Վրաստանի և Հայաստանի միջև էլեկտրահաղորդման գծի կառուցմանը: Ինչ վերաբերում է միջուկային էներգիային, Մեծամորի ատոմակայանի պատեհաժամ փակումը և շահագործումից հանումը մնում է ԵՄ-ի և ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի առանցքային նպատակը:
2014 թ. իրականացվել է ԵՄ-ի կողմից ֆինանսավորվող տարածաշրջանային կլիմայի փոփոխության ծրագիրը՝ աջակցելով կլիմայի փոփոխությանը հարմարվողականության և դրա մեղմման ազգային ռազմավարության մշակմանը: Իրականացվել է նաև մի
փորձնական ծրագիր Գեղարքունիքի մարզում: Վեց քաղաքներ (Արթիկ, Դիլիջան, Գյումրի, Սպիտակ, Վայք և Երևան) միացել են ԵՄ Քաղաքապետերի դաշնագիր նախաձեռնությանը:
ԵՄ շրջակա միջավայրի Թվինինգ ծրագիրն օգնել է Բնապահպանության նախարարությանը` նախապատրաստելու աղտոտման համալիր կանխարգելման և հսկման համակարգի ներդրման նոր քաղաքականություն ու օրենսդրություն: Հայաստանը նաև ընդունել է թափոնների կառավարման ազգային ռազմավարություն և օրենք շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման (ՇՄԱԳ) մասին, սակայն ՇՄԱԳ օրենքը հետագա բարելավման կարիք ունի:
---
Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական հասարակությանը, Հայաստանն սահմանել է էլեկտրոնային հաղորդակցության ութ շուկաները ԵՄ-ի առաջարկություններին համահունչ, բջջային հեռախոսի համարի փոխանցման ծառայությունները դարձրել պարտադիր բջջային օպերատորների համար և արտոնագիր տվել չորրորդ բջջային օպերատորին: ՀՀ կառավարությունն ընդունել է էլեկտրոնային կառավարման ռազմավարական ծրագիրը և 2014-15 թթ. էլեկտրոնային կառավարման ճանապարհային քարտեզը: Եթե համարյա բոլոր քաղաքային բնակավայրերն արդեն միացած են ինտերնետին, ապա գյուղական վայրերում ջանքեր են գործադրվել ինտերնետի հասանելիությունը շարունակաբար ընդլայնելու համար: Էլեկտրոնային կառավարման գործիքները մեծապես բարելավվել են Եվրամիության աջակցությամբ՝ քաղաքացիական կացության ակտերի մասին օրենքում կատարված փոփոխությունների միջոցով` ներդնելով էլեկտրոնային գրանցման համակարգ: Հայաստանը հյուրընկալել է Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության ՏՀՏ աշխատանքային խմբի 2014 թ. հանդիպումը: Անալոգայինից թվային հեռարձակման անցնելու և մարզային հեռուստաալիքներին անալոգային շահագործման լիցենզիաներ տրամադրելու նախատեսված ժամկետը երկարացվել է մինչև 2015 թ. կեսերը:
Ինչ վերաբերում է գիտահետազոտական աշխատանքներին և նորարարությանը, Հայաստանը պաշտոնապես խնդրել է «Հորիզոն 2020» ծրագրին միանալու համար: Պաշտոնական բանակցությունները մեկնարկել են ավելի ուշ` 2015 թվականի սկզբին:
7. ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊԵՐ, ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը կարևորում է կրթության ոլորտի կարևոր նշանակությունը երկրի կայուն զարգացման համար: Ազգային ժողով է ներկայացվել մի օրենք, որով անվճար պարտադիր կրթությունը երկարացվում է իննից 12 տարի՝ սկսած 2015-16 ուսումնական տարվանից: Օրենքը նպատակ ունի հակազդել աշակերտների՝ մինչև միջնակարգ կրթությունն ավարտելը դպրոցը թողնելու ձգտումը: Հայաստանն ակտիվորեն ներգրավված է եղել բարձրագույն կրթության բարեփոխումներում՝ հյուրընկալելով Բոլոնիայի քարտուղարությանը և Բոլոնիայի հետամուտ խմբի քարտուղարությանը և 2015թ. Բոլոնիայի նախարարական գագաթաժողովը: ԵՄ աջակցությամբ այն շարունակել է
բարեփոխել որակավորումների ազգային շրջանակը և կազմակերպել անցումը դեպի որակի ապահովման անկախ համակարգի:
Մասնագիտական կրթություն և ուսուցում (ՄԿՈՒ) բարեփոխումը նույնպես շարունակվել է՝ ավելի մոտեցնելով այն աշխատաշուկայի կարիքներին: ԵՄ աջակցությունը կենտրոնացած է եղել բարձրորակ կրթության հավասար հասանելիության և հատուկ կարիքներ ունեցող երիտասարդների կրթության համար պայմանների ստեղծման վրա: Որակավորումների վերանայումն առաջընթաց է գրանցել 2014-15 ուսումնական տարվա ընթացքում փորձնական վարկային համակարգի ՄԿՈՒ թեստով: Աշակերտների թիվը, ովքեր ստանում են անվճար մասնագիտական կրթություն, աճել է 50% -ով: Պարտադիր կրթության վերաբերյալ առաջարկվող փոփոխությունները կնշանակեն 100% անվճար մասնագիտական կրթություն ինը տարվա հիմնական կրթությամբ աշակերտների համար: 2014 թ. սկսել է գործել կառավարման տեղեկատվական մի համակարգ, որն ընդգրկում է ամբողջ ՄԿՈՒ համակարգը և բարձրագույն կրթությունը:
Հայաստանը մասնակցել է Տեմպուս ծրագրին 29 նախագծերով, որոնցից 8-ը համակարգվում են Հայաստանի մի որևէ բարձրագույն ուսումնական հաստատության կողմից: 246 ուսանողներ և աշխատակիցներ ընտրվել են 2014 թ. Էրազմուս Մունդուսի աջակցությամբ իրականացվող շարժունակության համար համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, և հինգ ուսանողներ ընտրվել են համատեղ մագիստրոսի աստիճան տվող ծրագրի համար: Երեք դիմումներ ընտրվել են ֆինանսավորման համար Մարի Սկլոդովսկա-Կյուրի գործողությունների (ՄՍԿԳ) շրջանակում «Հորիզոն 2020»-ի ներքո: Հայաստանը 23 դպրոցներով մասնակցել է նաև Իթվինինգ պլյուս ծրագրին: Երիտասարդները և երիտասարդական կազմակերպություններն օգտվում են Էրազմուս +ից՝ 1 443 մասնակցով շարժունակության ծրագրերում և 123-ով երիտասարդների ու որոշում կայացնողների համար ծրագրում: Հայաստանը ներգրավված է եղել որպես ղեկավար կամ գործընկեր Արևելյան գործընկերության մշակութային ծրագրի 13 տարածաշրջանային նախագծերում:
---
2014-17 թթ. ժամանակահատվածում քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատելու ԵՄ-Հայաստան ճանապարհային քարտեզի առաջին նախնական տարբերակը կազմվել է ԵՄ անդամ պետությունների և քաղաքացիական հասարակության հետ ծավալուն խորհրդակցությունների ու քննարկումների հիման վրա: Քաղաքացիական հասարակության ավելի քան 100 ներկայացուցիչներ եղել են խորհրդատվության գործընթացի մի մասը, որը ներառել է հանդիպումներ և օնլայն խորհրդակցություններ:ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ
ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԲԱՐՁՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ
Բրյուսել, 25.3.2015թ
SWD (2015) 63 վերջնական
Աշխատակազմի համատեղ աշխատանքային փաստաթուղթ
Հայաստանում Եվրոպական հարևանության քաղաքականության իրականացում
2014 թ․ ընթացքում գրանցած առաջընթացը և առաջարկություններ գործողությունների համար
Փաստաթուղթը ուղեկցում է
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԻՆ, ԽՈՐՀՐԴԻՆ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐԻ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԿՈՄԻՏԵՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՀԱՄԱՏԵՂ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
Եվրոպական Հարևանության Քաղաքականության իրականացումը 2014թ.
1․ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ և ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՄԱՐ
Սույն փաստաթուղթը զեկուցում է 2014թ․ հունվարի 1-ից դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում ԵՄ-Հայաստան Եվրոպական հարևանության քաղաքականության (ԵՀՔ) գործողությունների ծրագրի իրականացման ընթացքում արձանագրված առաջընթացի մասին։ Այս շրջանից դուրս կատարված զարգացումները հաշվի են առնվել ըստ կարևորության։ Տվյալ փաստաթուղթը Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական իրավիճակի գնահատականը չէ։ Արևելյան գործընկերության (ԱԳ) իրականացման զեկույցում ներկայացված է Տարածաշրջանային և բազմակողմ հատվածի խնդիրների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։
2014թ․ հոկտեմբերին Հայաստանը ստորագրել է Եվրազիական տնտեսական միությանն անդամակցելու մասին պայմանագիրը։ Պայմանագրի ստորագրման նախապատրաստման փուլում, որն ուժի մեջ է մտել 2015թ․ հունվարի 2-ին, Հայաստանը կառավարության քաղաքականության 20 տարածքներում իրականացրել է վարչական և իրավական միջոցառումների ճանապարհային քարտեզը։ Չնայած 2013թ․ սեպտեմբերին կայացրած որոշմանը չնախաստորագրել ԵՄ-ի հետ բանակցված Ասոցացման համաձայնագիրը, այդ թվում Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը (ԱՀ/ԽՀԱԱՀ), Հայաստանը և ԵՄ-ը 2014թ-ին շարունակել են իրենց քաղաքական և տնտեսական երկխոսությունն այն ոլորտների շուրջ, որոնք համահունչ են Հայաստանի նոր միջազգային ԵՏՄ պարտավրություններին։ Այս առումով, 2014թ․ նոյեմբերին, ԵՄ-ը և Հայաստանը մեկնարկեցին հետագա հարաբերությունների համար համագործակցության հնարավոր ոլորտների սահմանման վարժությունները։
Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական Միության միջև մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման շուրջ համաձայնագրերն ուժի մեջ են մտել 2014 թ. հունվարին։ Մարտին ուժի մեջ է մտել Համաձայնագիրը, որը թույլ է տալիս Հայաստանին մասնակցել ԵՄ ծրագրերում և գործակալություններում։
Հայաստանում սահմանափակ առաջընթաց է արձանագրվել խորը և կայուն ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների ոլորտներում։ 2014 թ-ի ապրիլին Խորհրդարանական բարեփոխումների հատուկ հանձնաժողովը ներկայացրել է իր հայեցակարգի նախագիծը, որտեղ առաջարկել է նախագահական համակարգից անցում կատարել դեպի խորհրդարանական համակարգ, ապահովել ուժերի հավասարակշռությունը և մարդու իրավունքների առավել պաշտպանությունը։ Սակայն, այս բարեփոխումների վերաբերյալ առաջարկները չեն ընդունվել հասարակության և ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների կողմից:
2014թ․ փետրվարին ընդունվել է մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը, որը կարևոր քայլ է համարվում այդ ոլորտում առաջընթաց գրանցելու ուղղությամբ: Սակայն, այն չի ներառում առաջնային ոլորտներ՝ մասնավորապես, Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիային համապատսախանությունը։ Ընդհանուր առմամբ հավաքույթների ազատության իրավունքը պահպանվում էր։ Միևնույն ժամանակ բացակայում է խտրականության դեմ համապարփակ օրենսդրությւնը՝ չնայած ձեռնարկված որոշ իրավական միջոցառումների։ Որպես նախագիծ է մնում նաև խտրականության դեմ ռազմավարությունը, որը կօգներ առավել հետևողական իրավական քայլերը իրականացնել: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել նար մարդու իրավունքների և հիմնարար հիմունքների վերաբերյալ օրենսդրության իրականացման և հարկադիր կիրառման հարցում: Որոշ բարեփոխումներ մնացել են մշակման փուլում: Վերջիններիս իրավական ուժ տալու համար անհարժեշտ է ընդհամենը մի քանի քայլ։ Նախկին զեկույցներում նշված բացերը դեռևս մնում են անփոփոխ: Մասնավորապես դրանք վերաբերում են դատական համակարգում վստահության բացակայությանը և կոռուպցիայի դեմ պայքարին։
Հայաստանում փոքր առաջընթաց է գրանցվել անվճար իրավական օգնության իրավունքի մասով և դատական մարմիններում դատավորների անկախության ուղղությամբ։ Առավել թափանցիկ է դարձել դատավորների նշանակման գործընթացը, սակայն հասարակությունը շարունակում է չվստահել դատական համակարգին։ 2014թ. Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլի կոռուպցիայի համաշխարհային բարոմետրի տվյալներով՝ Հայաստանը զբաղեցնում է 94 տեղը 175 երկրների ցանկում։
Հայաստանը շարունակում է հիմնավորված մակրոտնտեսական քաղաքականություններ իրականացնել։ Առաջընաց է գրանցվել հատկապես Գործողությունների ծրագրի նպատակների իրականացման հարցում մակրոտնտեսական քաղաքականության, աղքատության նվազեցման և սոցիալական համախմբվածության ոլորտներում։ 2014թ-ի ընթացքում տնտեսական ակտիվությունը դանդաղել էր, ինչը պայմանավորած էր Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական անկմամբ և ԵՄ-ի թույլ պահանջարկով: Հարկային վարչարարության բարեփոխումները շարունակվում էին: Տնտեսության վերափոխման ուղղությամբ բավարար գործողություններ չէին իրականացվում, քանի որ շեշտը դրվում էր, մասնավորապես, գյուղատնետսության և հանքարդյունաբերության վրա: Վերափոխման միջոցով Հայաստանը կարող էր ավելի քիչ կախում ունենալ արտաքին ցնումներից, օրինակ՝Ռուսաստանի Դաշնությունից:
Հայաստանը մեծապես կախված է հիմնական էներգիայի ներմուծված աղբյուրներից: Երկրի ներսում արտադրվող էներգիայի հիմնական աղբյուրներն են ՀԷԿ-երը և Մեծամորի ատոմային կայանը: Մեծամորի ատոմային կայանի վաղաժամ փակումը և շահագործումից դուրս բերելը մնում է ԵՄ-ի հիմնական նպատակը և գտնվում է ԵՀՔ Գործողությունների Ծրագրի շրջանակներում: Ատոմակայանը չի համապատասխանում ներկայիս ընդունված ատոմային անվտանգության միջազգային չափանիշներին, և այն պետք է հնարավորինս
արագ դուրս բերվի շահագործումից: Նոր կայանը պետք է համապատասխանի միջազգային անվտանգության վերջին չափանիշներին: Սակայն, ՀՀ Կառավարությունը հայտարարել է մինչև 2016թ Մեծամորի ատոմային կայանի կյանքի երկարաձգման մասին՝ հաշվի առնելով, որ այն կստուգվի գործընկերների կողմից 2015թ-ի ընթացքում: Դա համահունչ է քաղաքականության այս ոլորտի ԵՄ նպատակների հետ, ինչը ատոմային անվտանգության ամենաբարձր չափանիշների և անվտանգության մշակույթի խթանումն է ամբողջ աշխարհում:
Անցյալ տարի լրացավ ստորագրված ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հրադադարի մասին համաձայնագրի 20-ամյակը: Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները մի շարք հանդիպումներ են ունեցել Սոչի քաղաքում, Նյուպորտում կայացած ՆԱՏՈ-ի գագաթաժողովին և Փարիզում, որոնց ընթացքում վերահաստատել են հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիներ փնտրելու վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը: Մտահոգության լուրջ խնդիր է շարունակում մնալ երկրում անվտանգության պահպանումը, քանի որ հրադադարի դեպքերը և միջադեպերը հասել են ռեկորդային մակարդակի, շարունակվում է հակամարտութան շուրջ ռազմատենչ հռետորաբանությունը և սպառազինության ավելացման մրցավազքը: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել է ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբրի համանախագահների ջանքերին և խաղաղաստեղծ գործողություններին: Արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով Բարձր ներկայացուցիչը/ Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահի տեղակալը աջակցում է խաղաղաստեղծ ջանքերին, այդ թվում Հարավային Կովկասի և Վրաստանի հակամարտության ԵՄ-ի նոր հատուկ ներկայացուցիչ՝ Հերբերտ Սալբերի միջոցով: Նա կանոնավոր կերպով այցելում էր տարածաշրջան` բարձրաստիճան հանդիպումներին մասնակցելու նպատակով և հաճախակի շփումներ պահպանում տեղական բնակչության հետ:
Չնայած 2014թ. օգոստոսին կայացած նախագահի երդմնակալության արարողությանը մասնակցելու Թուրքիայի նախագահի հրավերքին, Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերություններում իրական առաջընթաց չի գրանցվել: 2015թ-ին Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակին նվիրված միջոցառումները նոր փորձություն կդառնան երկկողմանի հարաբերությունների համար: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալիզացմանը և խրախուսում է երկու երկրներին հավատարիմ մնալ առանց նախապայմանների կարգավորման գործընթացին:
Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանը սահմանափակ առաջընթաց է գրանցել ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի իրականացման ուղղությամբ՝ որոշ ջանքեր գործադրելով խորը և կայուն ժողովրդավարության հաստատման հարցում և ներդնելով ողջամիտ մակրոտնտեսական քաղաքականություններն ու կառուցվածքային բարեփոխումները: Մինչ Հայաստանը որոշ ռազմավարական քայլեր է ձեռնարկել սահմանադրական բարեփոխումների ուղղությամբ՝ առաջարկվել իրականացնել և հարկադիր կիրառկել ավելի կոնկրետ օրենսդրական միջոցառումներ: Ողջունելի կլինեին նաև մարդու
իրավունքների և հասարակության առջև Հայաստանի պարտավորությունների վերաբերյալ իրազեկման բարձրացումը: Եվրազիական մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցությունից հետո ԵՄ-Հայաստան առևտրային հարաբերությունները վերասահմանման կարիք ունեն:
2014 թ-ի ընթացքում ԵՀՔ-ի իրականացման ուղղությամբ կատարված առաջընթացի գնահատման հիման վրա, Հայաստանն առաջիկա տարվա ընթացքում պետք է ջանքերը կենտրոնացնի հետևյալի շուրջ՝
• Կատարել փոփոխություններ ընտրական օրենսդրության մեջ՝ համաձայն ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի արված առաջարկությունների մինչև 2017թ-ի խորհրդարանական ընտրությունները;
• Ընդունել և իրականացնել կոռուպցիայի դեմ համապարփակ օրենքը; իրականացնել և հսկել կանանց և տղամարդկանց համար հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքի իրականացումը, հետագա քայեր ձեռնարկել այս ոլորտի օրենսդրության և ԵՄ օրենսդրության մոտարկման ուղղությամբ; ընդունել ընտանեկան բռնության մասին օրենքը;
• Հետաքննել մարդու իրավունքների պաշտպանների վրա հարձակման և ահաբեկման դեպքերը, ապահովել օրենքի արդյունավետ կիրառկումը, այդ թվում 2008թ. մարտի 1-ի բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի վերաբերյալ, ոստիկանական կալանքի տակ գտնվողների հանդեպ կոշտ վերաբերմունքի մասին պնդումների և պատշաճ իրավական գործընթացի խախտմաների վերաբերյալ;
• Ավարտի հասցնել խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքի նախագիծը;
• Արագացնել դատական և հարկադիր մարմինների բարեփոխումները և իրականացնել ՀՀ իշխանությունների բարեփոխմանն առնչվող օրակարգը, օրինակ, դատական մարմինները դարձնել ավելի անկախ, բարելավել դատավորների վերապատրաստումը, վերանայել Քրեական ընթացակարգի մասին օրենսգիրքը և համահունչ դարձնել բռնության մասին օրենսդրությունը Բռնության դեմ կոնվենցիայի 1-ին Հոդվածին հետ; ստեղծել կոնտակտային կետ Եվրոջասթ-ում ավելի սերտ դատական համագործակցությունը դյուրացնելու նպատակով:
• Շարունակել պետական կառավարման բարեփոխման գործընթացը՝ ավելի շատ միջոցառումներ ձեռնարկելով կոռուպցիան խոչընդոտելու և դրա դեմ պայքարելու նպատակով;
• Նպաստել տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջև համագործակցությանը և հզորացնել տեղական ինքնակառավարման խորհուրդների կարողությունները, ապահովել տեղական իշխանությունների կարողությունները և ավելացնել տեղական իշխանությունների կողմից տնօրինվող ռեսուրսները; առավել արդյունավետ դարձնել տեղական ինքնակառավարման հարկային մեխանիզմը և վերանայել ֆինանսական հավասարեցման մեխանիզմը;
• Խրախուսել միջնաժամկետ աճը՝ բարելավելով գործարար մթնոլորտը և գրավիչ դարձնելով ներդրումային դաշտը, ուժեղացնել երկրի արտաքին դիրքը, շարունակել բարիդրացիական ճանապարհով մոբիլիզացնել հարկային եկամուտների աճը;
• Դիվերսիֆիկացնել ավելացրած արժեքի հարկով հայկական ապրանքների արտահանումը, հետագա կարգավորիչ քայլեր ձեռնարկել միջազգային առևտրային օրենքներին և չափանիշներին մոտարկման ուղղությամբ;
• Ավելացնել ջանքերը միջազգային կոնվենցիաների իրականացման ուղղությամբ, որոնք առնչվում են ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգին (ԱԸՀ); միջոցառումներ ձեռնարկել Մեծամորի ատոմային կայանի շուտափույթ փակման ուղղությամբ և ընդունել շահագործումից դուրս բերելու մանրամասն պլանը՝ հաշվի առնելով սթրեսային փորձարկումների արդյունքները, միևնույն ժամանակ բարձրացնելով ատոմային կայանի անվտանգության չափանիշները;
• Նպաստել ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ խաղաղ լուծմանն ուղղված ջանքերին՝ հավատարիմ մնալով Մինսկի խմբում ստանձնած պարտավորություններին; խուսափել իրավիճակը լարող և խաղաղ գործըթացը խաթարող գործողություններից և հայտարարություններից; ձևավորել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը նպաստող միջավայր և աջակցել խաղաղաստեղծ գործողություններին; ապահովել հակամարտության կարգավորմանն աջակցող ԵՄ ներկայացուցիչների անարգել մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածաշրջաններ:
2. ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ և ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄ
Խորը և կայուն ժողովրդավարություն
Կառավարությունը դեռևս չի ձեռնարկել ընտրական օրենսգրի բարեփոխումների գործընթացն ընտրություննրեից առնվազն մեկ տարի առաջ, ինչպես դա առաջարկվել էր ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի կողմից: Հաջորդ խորհրդարանական ընտրությունները տեղի կունենան 2017թ. փետրվարին: Կանայք դեռևս բավարար չափով չեն ներկայացվում քաղաքական պաշտոններում: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել կանանց մասնակցությանը տեղական որոշումներ կայացնելու գործընթացներում:
2014թ. ապրիլին Սահմանադրական բարեփոխումների հարցերով հանձնաժողովը հրապարակել է համապարփակ սահմանադրական բարեփոխումների վերաբերյալ հայեցակարգը, որը նաև ներառում է անցում դեպի խորհրդարանական կառավարման համակարգ, ընտրական համակարգում այլ փոփոխություններ, իշխանությունների ավելի լավ հավասարակշռություն և ավելի մեծ հարգանք մարդու իրավունքների հանդեպ: 2014թ. հոկտեմբերին Եվրոպայի Խորհրդի Վենետիկյան Հանձնաժողովը եզրակացություն է ընդունել տվյալ փաստաթղթի փաստաթղթի վերաբերյալ և առաջարկել նպատակներ՝
ձեռնպահ մնալով կառավարման համակարգի ընտրության վերաբերյալ առաջարկություններից:
Կառավարությունը հարգանքով է վերաբերվել միավորումների ազատությանը: Սեպտեմբերին այն ընդունել է “Քաղաքական հասարակության կազմակերպությունների ինստիտուցիոնալ և իրավական բարեփոխուների վերաբերյալ հայեցակարգը”: Այնտեղ նշվել է, որ Արդարադատության նախարարությունը պետք է ներկայացնի հասարակական կազմակերպությունների մասին օրենքի նոր նախագիծը: Համաձայն օրենքի նախագծի, թույլատրվում է հասարակական կազմակերպությունների ճկուն կանոնակարգումը և այդ կազմակերպությունների կանոնակարգերի դերի բարձրացումը: Հասարակական կազմակերպությունների ֆինանսական կայունությունը ներկայացված է գործիքների ավելացման միջոցով, որոնք գոյություն չունեն ներկայիս օրենսդրության շրջանակում: Մասնավորապես խոսքը գնում է հասարակական կազմակերպությունների ուղղակի բիզնես գործունեության, առավել թափանցիկ պետական ֆինանսավորման և նոր գործիքների համար հնարավորությունների մասին, օրինակ նվիրատվություն: Դրանք առավել կայուն, անկախ, ինքնակարգավորված, զարգացած և ինստիտուցիոնալ առումով ուժեղ են դարձնում հասարակական կազմկերպությունները: Օրենքը մշակել է քաղաքացիական հասարակության կազամկերպություններից և Արդարադատության նախարարության աշխատակազմից կազմված աշխատանքային խումբը: Երկու փաստաթղթերը լայնորեն քննարկվել են քաղաքացիական հասարակության բազմաթիվ կազմակերպությունների հետ հասարակական միջոցառումների, կլոր սեղանների ընթացքում և աշխատանքային խմբերում:
Հավաքների ազատության մասին ներկայիս օրենքը համահունչ է ԵՄ-ի և այլ միջազգային չափանիշների հետ: Սակայն, դրա իրականացումը ձախողվեց գրանցված 17 միջադեպով և ձեռբակալված 72 ակտիվիստներով: Տարբեր տեխնիկական պատճառներով իշխանությունների կողմից արգելված հավաքների թիվը նվազել է: Մի շարք դեպքերում ոստիկանությունը, համաձայն որոշ տեղեկությունների, ուժ է կիրառել և սահմանափակել հավաքները՝ նշելով, որ դրանք “արտոնված չեն”:
Ազատ արտահայտման իրավունքի և մամուլի հանդեպ որևէ լուրջ զարգացում չի գրանցվել: Չնայած կառավարության և պետական ծառայողների նկատմամբ քննադատությունները հիմնականում հանդուրժվում էին և համացանցի օգտագործման վերաբերյալ սահմանափակումներ չէին գրանցվել, մի շարք հարցեր դեռևս արգելված են: Մարդու իրավունքների պաշտպանները, լրագրողները, փոքրամասնության կարծիքը կիսող անձինք, այնպիսի հարցերում, ինչպիսին է գենդերային հավասարությունը կամ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը, շարունակվում են ենթարկվել ոտնձգությունների, սպառնալիքների և բռնության: Մամուլի անկախության մակարդակը դեռևս անբավարար է, նաև չկա առաջընթաց էլէկտրոնային ԶԼՄ-ներում բազմակարծություն ապահովելու ուղղությամբ:
Ինչ վերաբերում է դատական համակարգի անկախությանը, ապա այս ոլորտում շարունակվում է 2012-2016թթ. դատական բարեփոխումների ռազմավարության իրականացումը: Դատական Օրենսգրքում օրենսդրական փոփոխություններն ինքնակառավարման կառուցվածքների սահմանման միջոցով ուժեղացրել են դատավորների անկախությունը, բարելավել են դատավորների գնահատման և առաջխաղացման չափորոշիչները և ավելի թափանցիկ են դարձրել դատավորների նշանակման գորընթացը: Սակայն, փոփոխությունները պաշտոնապես հաստատել են Նախագահի դերը դատավորների վերջնական նշանակման գործընթացում: Բարձր է մնում համակարգի և դրա ազնվության հանդեպ հասարակական անվստահությունը: Ինչ վերաբերում է անպատժելիությանը, ապա 2008թ. մարտին կայացած նախագահական ընտրություններին հաջորդող բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի հետաքննության հարցում շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել դատական համակարգի անկախության և բարձր մակարդակի հզորացմանը, այդ թվում բյուջետային հատկացումների տեսքով:
Առաջխաղացում կա անվճար իրավական օգնության իրավունքի հարցում: Հասարակական պաշտպանների թիվն ավելացել է, իսկ օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով անվճար իրավական օգնության իրավունք ունեցող բնակչության խմբերը շատացել են: Սակայն, անվճար իրավական օգնության մասին տեղեկատվության բացակայությունը շարունակում է թուլացնել արդարադատության մատչելիությունը:
Էական առաջընթաց չի գրանցվել նաև արդար դատաքննության իրավունքի նկատմամբ: Դատավորներին ըստ իրենց մասնագիտացման պատահական գործեր հանձնարարելու վերաբերյալ չափանիշների սահմանման մասին քնարկումները կոնկրետ արդյունք չեն տվել: Դատարանները դեռևս կախված են գլխավոր դատախազությունից, և իրենց անկախությունն և ազնվությունը լիարժեք երաշխավորված չէ: Վճռաբեկ դատարանը շարունակում է ազդել այլ դատական մարմինների վրա: Քրեական դատավարության նոր օրենսգիրքի հիմքում ընկած է անմեղության կանխավարկածը և պաշտպանության ու մեղադրող կողմերի միջև իրավահավասարությունը: Հայաստանը նույնպես սկսել է մշակել Քրեական նոր օրենսգիրքը: ՀՀ իշխանությունները նպատակ են հայտնել ամբողջովին համապատասխանել Եվրոպայի Խորհրդի չափանիշներին խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի հարցերում: Սակայն, 2014թ-ին մինչդատական հետաքննությունների ընթացքում խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի մասին արված հայտարարություններն անտեսվել են կամ պատշաճ կերպով չեն հետաքննվել: Մինչդատական կալանքի սահմանման կամ երկարացման վեաբերյալ որոշումները դատարանների կողմից լավ չեն հիմնավորվել:
Ապրիլին Հայաստանը հաստատել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի հայեցակարգը, որն ուղղված է կրթության, պետական եկամուտների, ոստիկանության և առողջապահության ոլորտներում երևույթի վերացմանը: Արդյունքում մշակվել է ռազվարության և գործողությունների ծրագրի նախագիծ, որը հոկտեմբերին ներկայացվել է ազգային և
միջազգային գործընկերներին: Նախագծով նախատեսված է քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը: Դեռևս կարիք կա հզորացնելու Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց Էթիկայի հանձնաժողովի մանդատը և գործառույթները: ՍԻԳՄԱ (Կառավարման բարելավման աջակցություն) միջազգային կազմակերպությունը շարունակում է համապատասխան քաղաքականության աջակցություն տրամարդել: 2014թ. կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհուրդը չէր ստեղծվել:
2013թ-ին այլընտրանքային զինվորական ծառայության մասին օրենքում փոփոխություններն ընդունելուց հետո անվտանգության և օրենքի հարկադիր կատարման ոլորտներում դրական զարգացումներ են գրանցվել: Հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ, զինվորական ծառայությունից հրաժարվող անձանց կողմից տեղափոխման համար ներկայացված դիմումները բավարարվել են: 74 դիմորդ անցնում են իրենց ծառայությունը ծերանոցներում, հոգեբուժական հաստատություններում և մանկատներում, կամ կանաչապատման/բարեկարգման գործակալություններում:
Հայաստանը շարունակում է հարգել ԵԱՀԿ Վարքի կանոնակարգի միջազգային հանձնառությունները զինված ուժերի նկատմամբ ժողովրդավարական վերահսկման և անվտանգության վերաբերյալ: Սակայն, մտահոգություններ են առաջացնում զինված ուժերում ոչ մարտական պայմաններում արձանագրված կասկածելի մահվան դեպքերը, ինչպես նաեւ ծաղրուծանակի եւ զինակոչիկների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի դեպքերը: Մարդու իրավունքների պաշտպանը տեղակալ է նշանակել զինվորական ծառայողների իրավունքներով զբաղվելու նպատակով:
Այլ մարդու իրավունքներ և հիմնարար ազատություններ
Մարդու իրավունքների միջազգային գործիքների և Հայաստանի մարդու իրավունքների պարտականությունների մասին իրազեկումը ցածր է մնում ազգային կառույցների, այդ թվում դատական և օրենքի պարտադիր կիրառման մարմինների շրջանում: Կառավարությունը պատրաստել է Համընդհանուր պարբերական դիտարկման վերաբերյալ երկրորդ ազգային զեկույցը (զեկույցի վերանայումը կայանալու է 2015թ-ի սկզբին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդում): Հայաստանը ստորագրել է մարդու իրավունքների ավելի քան 50 միջազգային կոնվենցիա, այդ թվում բոլոր հիմնարար կոնվենցիաները: Սակայն, այն դեռ չի վավերացրել Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի կամընտիր արձանագրությունը և Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությունը: Կառավարությունն ընդունել է Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի երկրորդ կամընտիր արձանագրությունն ուղղված մահապատժի վերացմանը, բայց դեռևս չի վավերացրել այն: Աշխատավոր միգրանտների և նրանց ընտանիքների անդամների
իրավունքների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի վավերացումը նույնպես անավարտ է:
2014թ-ի հունիսի դրությամբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում քննվում էր Հայաստանին առնչվող շուրջ 1022 դեպք: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացրած ընդհանուր առմամբ 47 խախտման մասին դատավճիռներից 42-ի կատարումը ավարտված չէ: Արդարադատության նախարարությունը ստեղծել է առանձին վարչություն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի դեպքերի ուսումնասիրության նպատակով:
Մարտին Կառավարությունը հաստատել է Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության հիման վրա մշակված Մարդու իրավունքների գործողությունների ազգային ծրագիրը: Դա պետական հաստատությունների համաձայնեցված գործողությունների ճանապարհային քարտեզն է Հայաստանի միջազգային պարտավորությունների կատարելու համար և կարող է դիտվել որպես քայլ առաջ: Կառավարության ներկայացուցիչների խոսքերով, ծրագիրը պետք է վերանայվի և կանոնավոր կերպով փոփոխվի: Թեև ռազմավարության և գործողությունների ծրագրի ընդունումը կարևոր քայլ է, այդուհանդերձ այն չի ներառում որոշ առաջնային ոլորտներ, այդ թվում Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, ընտրական իրավունքները և կանանց իրավունքների հանդեպ ավելի մեծ հարգանքի ապահովումը: ԵՄ-ը շարունակում է իր երկխոսությունը Հայաստանի հետ մարդու իրավունքների վերաբերյալ: ԵՄ-ի նոր ծրագրի միջոցով կավելանա մարդու իրավունքների ոլորտում աջակցությունը, մասնավորապես ընտրությունների, խոշտանգումների կանխարգելման, գենդերային հավասարության և երեխաների պաշտպանության ուղղությամբ: Կառավարությունը հաստատել է, որ այն կընդգրկի ԵՄ ծրագրի պայմանները Հայաստանի Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում:
ՀՀ օրենսդրությամբ արգելվում են խոշտանգումները, դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքը: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել խոշտանգումների քրեականացման վերաբերյալ ազգային օրենսդրության Խոշտանգումների դեմ կոնվենցիայի 1-ին հոդվածին մոտարկման առումով: Սա նաև ներկայացված չէ Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում: Խոշտանգումների ներկայիս սահմանումը չի ընդգրկում պետական ծառայողների կողմից կատարված հանցագործությունները:
Ոստիկանական կալանքում կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի վերաբերայլ զգալի արդյունքներ ևս չեն գրանցվել: Մտահոգություններ են առաջացնում բռնի ուժով ստացված խոստովանությունների օգտագործումը դատական քննությունների ընթացքում և մեղադրյալների հայտարարությունները հետաքննելու ձախողումներն առ այն, որ խոստովանությունները ստացվել են խոշտանգումների կիրառման միջոցով: Մոնիտորինգ
անցկացնող խմբերը հաստատել են, որ կոշտ վերաբերմունքը և ոստիկանության կողմից բռնությունները շարունակում են տեղ գտնել կալանավորման ընթացքում և պատշաճ կերպով չեն ներկայացվում դատարաններում:
Արմավիրի քրեակատարողական հաստատության առաջին շինության բացման արդյունքում սահմանափակ առաջընթաց է գրանցվել քրեակատարողական համակարգի բարեփոխման ոլորտում: Նոր շենքը կոչված է նվազեցնելու գերբնակեցումը քրեակատարոական հաստատություններում: Քրեակատարողական հաստատություններում անմարդկային վերաբերմունքի դեպքերը դեռևս մտահոգություն են առաջացնում: Կալանավորման պայմանների բարելավումը և քրեակատարողական հաստատությունների գերբնակեցման նվազեցումը ողջունելի առաջխաղացում կլինի դեպի ԵՄ-ի և միջազգային չափանիշներին համապատսխանություն: Չնայած այն հանգամանքին, որ իրավաբանորեն թույլատրելի է, սակայն գործնականում դատավորները դեռևս չեն կարողանում այլընտանիք առաջարկել քրեակատարողական հաստատությանը: Քրեակատարողական բարեփոխումների գործողությունների ծրագիրը մշակվել է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ըստ ներկայացված առաջարկությունների: Փորձաշրջանի ծառայության ներդրման մասին օրենքի նախագիծը քննարկվել է գործընկերների և քաղաքացիական հասարակության հետ, սակայ դեռ չի ընդունվել: ԵՄ-ի աջակցությամբ շարունակվում է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի չափանիշներին Քրեակատարողական հաստատությունների պայմանների համապատասխանության գործընթացը:
Չնայած որոշ առաջընթաց է գրանցվել կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքների ուղղությամբ (մասնավորապես, Յեհովայի վկաների համար զինվորական ծառայության այլընտրանքների հարցում), հասարակությունը դեռևս չի ընդունում կրոնական փոքրամասնություններին: Խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Աշխատանքային վայրերում և մամուլում շարունակվում է խտրականությունը կրոնական փոքրամասնությունների խմբերի նկատմամբ:
Կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքը դեռ լիարժեք չի իրականացվում: Անհավասարության մասին բողոքելու միջոցներ չկան: Մտահագություն է առաջացնում կանանց և տղամարդկանց դերի վերաբերյալ խորը արմատացած նահապետական վերաբերմունքը և կարծրատիպերը, ինչը զուգորդվում է կանանց դեմ բռնության կայուն բարձր մակարդակի հետ: Ընտանեկան բռնության ամսին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Նախատեսված էր, որ Քրեական և վարչական օրենսգրքերի բարեփոխումները պետք է ավարտվեն մինչև 2016թ-ի վերջը և պարզ չէ, թե ինչպես է կիրառվելու խղճի հանգամանքը: Չնայած աճող մարտահրավերների, կանանց իրավունքների պաշտպանների տեսանելիությունն ավելացել է շնորհիվ համացանցի և սոցիալական մեդիայի: Այդ ամենի կողմնակի ազդեցությունը կանանց իրավունքների
կազմակերպությունների դեմ սպառնալիքների և թշնամական արտահայտությունների աճն է, որոնք պատշաճ կերպով չեն հետաքննվում ոստիկանության կողմից:
Գենդերային ընտրության պրակտիկան դեռ գոյատևում է: Սեռի հիման վրա ընտրության արգելման մասին օրենքը մշակվել է և շրջանառության մեջ է դրվել կառավարության և քաղքացիական հասարակության շրջանում:
Աջակցություն է ցուցաբերվել, որպեսզի երեխաները դառնան խնամքի համակարգի բարեփոխումների անբաժանելի մասը, և նրանց կտրամադրվեն բնակության տարածքից դուրս ծառայություները: Երկու հաստատություններ փակվել են և ստեղծվել են այլընտրանքային ծառայություններ: Երեխաների խնամքի հաստատությունների մոնիտորինգը բռնության և վատ վերաբերմունքի նոր դեպքեր է հայտնաբերել:
Երեխաները նույնպես մնում են հասարակության ամենաաղքատ խումբը (36.2%): Աղքատության բարձր ռիսկ է գրանցվում հաշմանդամ երեխաների, փոքր երեխաների, բազմանդամ ընտանիքների և միայնակ մայրերի ընտանքիների շրջանում: Չկա օրենքով պարտադրված խնդիրների հստակ բաշխում սոցիալական պաշտպանության և երեխաների խնամքի ծառայությունների միջև:
Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը ճանաչում է խոցելի խմբերի իրավունքների պաշտպանության հզորացման անհրաժեշտությունը: Այդ ամենը հաշվի առնելով՝ Կառավարությունը Խորհրդարան է ներկայացրել սոցիալական աջակցության մասին օրենքի նախագիծը, որն ուղղված է մի շարք խոցելի խմբերին տարբեր եղանակներով աջակցության տրամադրմանը:
Հունվարին Կառավարությունը հաստատել է Հաշմանդամություն սահմանելու մասին հայեցակարգը, որը հիմնված է բազմակողմ գնահատման վրա Առողջապահության համաշխարհային կամզկաերպության դասակարգումների հետ համահունչ:
Գործադուլի իրավունքի, ինչպես նաև որոշ խմբերի համար (օրինակ, հարկադիր ծառայողների) արհմիություններին միանալու որոշ սահմանափակումները դեռ գործում են:
Հայաստանը դեռևս չունի խտրականության դեմ համապարփակ իրավական շրջանակ: Մարդու իրավունքների գոծողությունների ծրագրում միայն առաջակվում է գնահատել ՀՀ համապատասխան օրենսդրության համատեղելիությունը միջազգային օրենսդրությանը և կշռադատել խտրականության դեմ օրենսդրության ընդունման արժանիքները: Ոչ մի միջոցառում չի ձեռնարկվել ԼԳԲՏ անձանց իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ, թեև խտրականությունը և թշնամությունը շարունակվում են լինել հիմնական խնդիրները: Համատարած խտրականության արտահայտումներ են դիտվում նաև հաշմանդամների նկատմամաբ իրենց տնտեսական, սոիալական և մշակութային իրավունքների առումով: Հաշմանդամները նույնպես սոցիալապես անջատված են բոլոր ոլորտներում:
Կառավարությունը չի կիրառել սեփականության իրավունքների վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի որոշումները և Հայաստանում գույքը որպես պետական գերակա շահ պարտադրվում է օտարման:
Հունվարին, Եվրոպայի Խորհրդի փորձագետների հանձնաժողովը հաստատել է, որ Հայաստանը մշակել է փոքրամասնության լեզուների պաշտպանության և խրախուսման իրավական և ինստիտուցիոնալ շրջանակը: Դրա իրականացումը դեռ չի ավարտվել մի շարք ոլորտներում: Փոքրամասնության լեզուները քիչ են օգտագործվել վարչական իշխանությունների հետ աշխատանքների ընթացքում (այդ թցում այն ոլորտներում, որտեղ ներկա էին փոքրամասնությունները):
Կառավարմանն առնչվող այլ խնդիրներ
Պետական կառավարման բարեփոխումները շարունակաբար դանդաղում են: Խրախուսվել է, որպեսզի Կառավարությունը շարունակի իրականացնել քաղաքացիական ծառայության բարեփոխումները ՍԻԳՄԱ-ի կոմղից մշակված նախագծի հիման վրա, և քաղծառայողների համար վերապատրաստման համակարգի բարելավման գործընթացը:
Շարունակվել են տարածաշրջանային և տեղական ինքնակառավարման մարմինների բարելավումները: Մարտին Եվրոպայի Խորհրդի Տեղական ինքնակառավարման մարմինների պալատը հայտարարել է, որ պետության և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից տրամադրվող տեղական ծառայությունների մեծ մասն ունի ծառայությունների տրամադրման սահմանափակ կարողություն: Տեղական ինքնակառավարման մարմինները սահմանափակ դեր են խաղում, քանի որ չունեն ամբողջական և բացառիկ իրավունքներ: ՀՀ իշխանությունները դեռ չեն սահմանել տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները և կարողություններ փոխանցելու եղանակները:
Կառավարության և քաղաքացիական հասարակության միջև կառուցաղական երկխոսության անհրաժեշտություն է կա: միևնույն ժամանակ նշվում է, որ քաղաքացիական հասարակությունում բացակայում են քաղաքականության մոնիտորինգը և կառավարության հետ երկխոսություն վարելու բավարար կարողությունները: Ի պատասխան այս իրավիճակին, ԵՄ-ը շարունակում է կանոնավոր խորհրդատվություններ անցկացնել քաղաքացիական հասարակության հետ, և նոր ծրագիր է մեկնարկել սոցիալական ձեռներեցության միջոցով կարողությունների զարգացման և կայունության խթանման վերաբերյալ:
Արտաքին և անվտանգության քաղաքականության վերաբերյալ համագործակցություն, տարածքաշրջանային և միջազգային խնդիրներ, հակամարտության կանխարգելում և ճգնաժամի կառավարում
Հայաստանը շարունակում է առանձին դեպքերով համահունչ լինել Ընդհանուր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության (Common Foreign and Security Policy, CFSP) հայտարարություներին: Հայաստանը համաձայնեցրել է ստորագրելու համար 48 հայտարարություններից 15-ը (19-ը հայտարարություն 32-ից 2013թ-ին):
Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Մինսկի գործընթացում ձգձգվող բանակցությունների համատեքստում Սոչիում, Ուելսում և Փարիզում անցկացրած հանդիպումները վերանորոգել են կողմերի միջև խաղաղ կարգավորմանն ուղղված շփումներն ու փոխանակումներն ամենաբարձր մակարդակով: 2014թ-ի ամառվա ընթացքում շփման գծում և միջազգային սահմանին բռնությունների ալիքը , ինչպես նաև նոյեմբերի 12-ին ուղղաթիռի խոցումն աննախադեպ էին 1994 թ-ին հրադադարի մասին համաձայնագրի ստորագրվելուց հետո: ԵԱՀԿ-ի կողմից զեկուցված երկու կողմերի դեպքերի թիվը 2014թ-ին կտրուկ աճել է՝ հասնելով սպանված 57 զինծառայողի և 1 քաղաքացու, ի տարբերություն 2013-ին 14 սպանված զինծառայողների, 32 վիրավոր զինծառայողի և 5 քաղաքացու: Հակամարտության հռետորաբանությունը, սպառազինության շարունակական մրցավազքը, ինչեպս նաև մարդասիրական խնդիրներն իրենց ազդեցությունն են թողել հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա: Առաջընթացի բացակայությունը շարունակում է լուրջ ազդեցություն թողնել հակամարտության արդյունքում տարաբնակեցված բնակչության վրա:
ԵՄ-ը կոչ է արել կողմերին զերծ մնալ գործողություններից և հայտարարություններից, որոնք կարող են թեժացնել իրավիճակը և բացասական ազդեցություն ունենալ խաղաղ գործընթացի վրա, խթանել հակամարտության կարգավորմանը նպաստող մթնոլորտը՝ խրախուսելով և աջակցելով խաղաղաստեղծ գորրծողություններին: ԵՄ-ը շարունակում է ամբողջական աջակցություն ցուցաբերել ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահներին: Բարձր ներկայացուցիչը/նախագահի տեղակալը աջակցում է շարունակական ջանքերին խաղաղության ուղղությամբ: Հարավային Կովկասի և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ նոր հատուկ ներկայացուցիչ Հերբերտ Սալբերը կանոնավոր այցելություններ է կատարում տարածաշրջան՝ մասնակցելու բարձրաստիճան հանդիպումների և կապ է պաշտպանում համապատասխան գործընկերների հետ: ԵՄ-ը շարունակում է ֆինանսապես աջակցել «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման համար եվրոպական գործընկերություն» ծրագրին` համախմբելով հակամարտության շահագրգիռ կողմերին խաղաղաստեղծ գործողություններում: ԵՄ-ը շարունակում է կոչ անել ապահովել ԵՄ ներկայացուցիչների անխափան մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածքներ, որպես հակամարտության կարգավորման կարևոր միջոց և Մինսկի խմբի ջանքերի փոխլրացում: ա
ԵՄ-ը պահպանում է իր աջակցությունը այն գործողություններին, որոնք խրախուսում են վստահությունը և տարբեր երկրների առանձին անձանց միջև շփումը, խթանում են մշակութային և կրթական գործողությունները և
դյուրացնում են Հայաստանում և Ադրբեջանում հավասարակշռված տեղեկատվության տարածքումը:
3. Տնտեսական բարեփոխում և սոցիալական բարեփոխում և զարգացում
Հայաստանի իշխանությունները 2014 թ-ին լուրջ մակրոտնտեսական քաղաքականություններ են իրականացրել: Սակայն, Ռուսաստանի դաշնությունում էական տնտեսական անկումը և ԵՄ-ում համեմատաբար ցածր պարանջարկի աճն ազդել են տնտեսության վրա: ՀՆԱ-ն ավելացել է 2.6%-ով1 2013 թ-ի 3.5%-ի համեմատ: 2013 թ-ին միջին սղաճը նվազել է 5.8%-ից մինչև 2.2% 2014 թ-ին, որպես Ռուսաստանից գազի ցածր գների արդյունք: Գնահատվել է, որ 2014 թ-ին ֆինանսական պակասուրդը ավելացել է ՀՆԱ-ի 2.3%-ի 2013թ-ի ՀՆԱ-ի 1% հետ համեմատած: Պետական պարտքը (որի 85% արտարժույթով է) գնահատվել է ՀՆԱ-ի 49.7% 2014թ-ի վերջում, ինչի վրա ազդել է 2014 թ-ի վերջի ՀՀ դրամի կտրում արժեզրկումը: Ընթացիկ հաշվի կոնսոլիդացման աշխատանքները առաջխաղացում չեն ունեցել 2014 թ-ին: Ընթացիկ հաշիվը գրանցել է ՀՆԱ-ի 8.1% պակասուրդ 2014 թ-ին (2013թ-ի 8%-ից և 2012թ-ի 12.1%-ից) որպես արտահանումների թվի և 2014թ-ի երկրորդ կեսի փոխանցումների թվի նվազման արդյունք (մասնավորապես Ռուսաստան):
Գործազրկության մակարդակը գնահատվում է մոտ 17.2%, երիտասարդների շրջանում, գործազրկությունը կազմում է 24%: Երիտասարդների հատուկ մտահոգություններն են աշխատանքային շուկա առաջին մուտքը և բարձրագույն կրթության բացակայությունը: Կանանց մոտ 50% տնտեսապես ակտիվ չեն: Ոչ պաշտոնական գործազրկության մակարդակը դեռևս շատ բարձր: Համաձայն Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության, բնակչության ավելի քան 30%-ն ապրում է աղքատության մեջ:
Հայաստանը շարունակում է բարեփոխումներ իրականանել սոցիալական ծառայությունների ինտեգրման ուղղությամբ: Բացվել են 19 ինտեգրված սոցիալական ծառայության կենտրոններ (պլանավորված 57-ից): Կենտրոնները գործում են «մեկ պատուհան» սկզբունքով: Առաջնությունների շարքում են սոցիալական ավելի սերտ համախմբվազությունը, ավելի լավ սոցիալական ծառայությունները և հետևողական իրականացումն ու մոնիտորինգը: Հայաստանը նաև օրենսդրություն է մշակել սոցիալական ծառայությունների համակարգման և սոցիալական աջակցության համար: Կենսաթոշակային բարեփոխումները հետաձգվել է Սահմանադրական դատարանի կողմից ապրիլին կայացրած որոշումից հետո:
1 Աղբյուրների և մանրամասն ցուցանիշների համար, տես զեկույցներին կից Վիճակագրական հավելվածներ: Առանց աղբյուրների թվերը կանխատեսվել են Հանձնածողովի ծառայությունների կողմից:
Հաստատվել է Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը (2014-25թթ), որը փոխարինել է կայուն զարգացման նախկին ծրագրին: Հիմնական առաջնություններն են զբաղվածությունը, մարդկային կապիտալի զարգացումը, սոցիալական պաշտպանության համակարգի բարելավումը և պետական կառավարման և վարչարարության ինստիտուցիոնալ մոդերնիզացումը: Ռազմավարությունում սահմանվել են տնտեսության վրա ազդող հաչաձև հատվող խնդիրները, ընդգծվել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհրաժեշտությունը և գործարար մթնոլորտի բարելավումը:
Գյուղատնտեսության և գյուղական զարգացման ոլորտում իրականացվել է կայուն գյուղատնտեսական զարգացման ռազմավարության միջնաժամկետ վերանայումը՝ քաղաքացիական զարգացման զգալի ներդրումով:
Մարտ ամսին Կառավարությունը որոշում է կայացրել, որ 2015թ-ի հունվարի դրությամբ Հայկական սոցիալական նեդրումային հիմնադրամը կազմելու է Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի ինստիտուցիոնալ մասը: Տարաշրջանային զարգացման համապարփակ ռազմավարությունը և Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի մոդելը մշակվել են ԵՄ-ի աջակցությամբ:
4. ԱՌԵՎՏՐԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ԽՆԴԻՐՆԵՐ, ՇՈՒԿԱՅԱԿԱՆ ԵՎ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐ
2014 թ. ԵՄ-Հայաստան երկկողմ առևտրի ծավալը կազմել է 992 միլիոն եվրո (ԵՄ ներմուծումը՝ 276 միլիոն եվրո, ԵՄ արտահանումը՝ 716 միլոն եվրո, ԵՄ-ի հետ առևտրի հաշվեկշիռը՝ 440 միլիոն եվրո): ԵՄ-ն մնացել է Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը:
Համաձայն բարեփոխված ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգի (ԱԸՀ/GSP)՝ Հայաստանն իրավունք է ստացել օգտվել կայուն զարգացման և լավ կառավարման համար հատուկ խրախուսական դրույթներից` GSP+/ ԸՆՀ +-ից՝ առաջարկելով ավելի շահեկան արտոնյալ մուտք դեպի ԵՄ շուկա:
Մայիսին Ազգային ժողովը փոփոխություն է կատարել գործող Մաքսային օրենսգրքում՝ Եվրամիության ընթացիկ Թվինինգ ծրագրի առաջարկություններին համահունչ: Պետական եկամուտների կոմիտեն միացվել է Ֆինանսների նախարարությանը: Հաստատվել են ապրանքներ տեղափոխող անձանց ռիսկերի գնահատման կանոնները և մաքսային հայտարարագրերում փոփոխություն կատարելու վերաբերյալ կարգը: Հայաստանը միացել է մաքսային ընթացակարգերի պարզեցման և ներդաշնակեցման վերաբերյալ Կիոտոյի վերանայված կոնվենցիային: Չնայած ԵՏՄ-ի ստեղծմամբ ակնկալվում էր, որ այն կունենա էական ազդեցություն տեխնիկական կանոնակարգերի և ապրանքների ազատ տեղաշարժի
վրա, սակայն մինչ օրս տեխնիկական խոչընդոտների որևէ խոշոր փոփոխություն չի արձանագրվել:
2014 թ. փետրվարին հաստատվել է «Բույսերի կարգավորվող վնասակար օրգանիզմների անվանացանկը վարելու ուղեցույցը»: ՀՀ կառավարությունը 2015 թ. համար նաև մշակել է ձկան, մեղրի և մսի մեջ մնացորդային նյութերի հսկողության ծրագրեր: Եվրամիության Թվինինգ ծրագրի շրջանակներում տրամադրվել է աջակցություն օրենսդրության մշակման, ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման և սանիտարական ու բուսասանիտարական խնդիրների և սննդամթերքի անվտանգության մասին հասարակության իրազեկությունը բարձրացնելու ոլորտներում:
Հայաստանի արտաքին ուղղակի ներդրումները նվազել են երկրորդ տարին անընդմեջ՝ պակասելով տարեցտարի ավելի քան 35% -ով՝ ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության: ԵՄ-ն շարունակել է մնալ արտադրական ոլորտում արտաքին ուղղակի ներդրումների հիմնական աղբյուրը:
Ինչ վերաբերում է ֆինանսական ծառայություններին, Կենտրոնական բանկը հաստատել է բանկերի կապիտալի ձևավորման և կառուցվածքի վերաբերյալ փոփոխությունները՝ Բազել III-ի պահանջներին համահունչ:
Ուժի մեջ են մտել հարկային օրենքների՝ մարդկանց իրենց եկամուտը հայտարարագրելու հարցում խրախուսելու վերաբերյալ փոփոխությունները: Հոկտեմբերին ուժի մեջ է մտել «Շրջանառության հարկի մասին» նոր օրենքը, որով տոկոսադրույքը նվազեցվել է 3.5% -ից մինչև 1%:
2014 թ. փետրվարին Հայաստանի վիճակագրական համակարգի փորձագիտական գնահատումը հաստատել է, որ Ազգային վիճակագրական ծառայությունն օժտված է բարձր մակարդակի մասնագիտական անկախությամբ և պրոֆեսիոնալիզմով: Հոկտեմբերին անցկացվել է Հայաստանում առաջին գյուղատնտեսական ցուցակագրումը, որը կապահովի էական տեղեկատվություն ապագա պլանավորման և քաղաքականության մշակման համար:
Մրցակցության մասին օրենքի փոփոխությունները ներկայացվել են խորհրդարան, սակայն չեն ընդունվել: Ոչ էլ որևէ առաջընթաց է կատարվել պետական օժանդակության վերահսկման վերաբերյալ օրենսդրություն ընդունելու ոլորտում: Ապրիլին Մարդու իրավունքների պաշտպանը հրապարակավ քննադատել է Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովին մենաշնորհները հետաքննելու հարցում թերանալու համար:
Ավարտվել է մտավոր սեփականության իրավունքների (ՄՍԻ) մասին իրազեկությունը բարձրացնելուն և դրանց կիրառման հարցում աջակցելուն ուղղված Եվրամիության
Թվինինգ ծրագիրը, որի արդյունքում մշակվել է ՄՍԻ կիրառման մասին օրենքի նախագիծ (մշակված Մտավոր սեփականության իրավունքների կիրառման մասին ԵՄ դիրեկտիվի հիման վրա): Օրենքի ընդունումը դեռ ընթացքի մեջ է:
---
Եղել են էական բարելավումներ պետական գնումների ընթացակարգերում, այդ թվում` ոչ մրցակցային պարզեցված ընթացակարգերի օգտագործման զգալի կրճատում: Շրջանակային համաձայնագրերով գնումների թիվն աճել է` հասնելով 50%-ի , իսկ բաց մրցույթների թիվը` 22%-ի: Մեկնարկել է էլեկտրոնային գնումների համակարգը: Ֆինանսների նախարարությունը մեկնարկել է կարողությունների զարգացման գործընթաց ձեռներեցների համար՝ կապված ԱՀԿ-ի Պետական գնումների համաձայնագրից բխող գնումների ընթացակարգերի և թարմեցված պահանջների հետ: Գնումների կոդավորման համակարգն սկսել է գործել դեռևս տարվա սկզբին, և կատարելագործվել է մշտադիտարկման համակարգը: Գնումների աջակցման կենտրոնը նաև իրականացրել է ողջ պետական հատվածում գնումների գործունեության պատահական մշտադիտարկման մի ծրագիր:
Օգոստոսին սկսվել է պետական ներքին ֆինանսական հսկողության վերաբերյալ Եվրամիության Թվինինգ ծրագիրը՝ խթանելու հանրային ոլորտի կառավարման և կատարողականի բարեփոխումները:
ՀՀ կառավարությունը սկսել է մշակել նոր ՓՄՁ ռազմավարություն՝ Հայաստանում ՓՄՁ-ների զարգացմանն աջակցությունը մեծացնելու նպատակով: Ակնկալվում է, որ այն մասամբ հիմնված կլինի Եվրոպայի փոքր ձեռնարկությունների մասին ակտի (ՓՁԱ) մեջ ամրագրված10 սկզբունքների վրա: Հայաստանը մասնակցել է «Աջակցություն ՓՄՁ մրցունակությանը Արևելյան գործընկեր երկրներում» ծրագրին, որի նպատակն է իրականացնել Արևելյալ գործընկեր երկրներում անցկացված` ՓՁԱ-ի կատարման առաջընթացի առաջին գնահատման արդյունքում արված առաջարկությունները: Հայաստանը նաև պաշտոնապես դիմել է մասնակցելու Ձեռնարկությունների և ՓՄՁ-ների մրցունակության ծրագրին:
Ուժի մեջ են մտել շուկայի վերահսկողության և ոչ պարենային արտադրանքի ընդհանուր անվտանգության մասին օրենքները՝ ուղղված սպառողների պաշտպանությանը:
5. ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ, ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ
Հայաստանը հունվարին սկսել է թողարկել կենսաչափական անձնագրեր, այդ թվում՝ 18 տարեկանից ցածր անձանց համար, որոնց դեպքում կենսաչափական անձնագրերը պարտադիր չեն:
ԵՄ-Հայաստան մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման համաձայնագրերի իրականացումն սկսվել է սեպտեմբերին: Շարունակվել է ԵՄ-Հայաստան Շարժունակության շուրջ գործընկերության շրջանակում և 2012-16 թթ. ազգային գործողությունների ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականացումը: Մարտին Եվրամիության աջակցությամբ ստեղծվել է վերադարձող միգրանտների վերաինտեգրման ուղղորդման կենտրոն, և գործարկվել է առցանց տեղեկատվական մի կայք վերադարձող միգրանտների համար: Հուլիսին Հայաստանը հաստատել է միգրացիոն օրենսդրությունը միջազգային չափանիշներին (այդ թվում՝ «Եվրոպական միությունում և Միասնական տնտեսական տարածությունում ընդունված մոտեցումներին ու սկզբունքներին») մոտարկելու մասին 2014-16 թթ. գործողությունների ծրագիրը: Միգրացիոն պետական ծառայության կազմում ստեղծվել է ինտեգրման համար պատասխանատու մի նոր վարչություն՝ երկարաժամկետ միգրանտների համար քաղաքականություն մշակելու նպատակով:
«Փախստականների և ապաստանի մասին» օրենքի փոփոխություններն ընթացքի մեջ են Ազգային ժողովում: Քրեական օրենսգրքի փոփոխություններն ուժի մեջ են մտել այս տարվա օգոստոսին՝ ՀՀ օրենսդրությունն ավելի համապատասխանեցնելով 1951 թ. Փախստականների մասին կոնվենցիայի 31-րդ հոդվածին՝ պաշտպանելով փախստականներին և ապաստան հայցողներին ապօրինի սահմանահատման համար պատժի ենթարկվելուց: «Քաղաքացիության մասին» օրենքի փոփոխությունները, որոնք նախատեսում են դրույթներ ապաքաղաքացիությունը կանխելու և կրճատելու մասին, ներկայացվել են Ազգային ժողովի քննարկմանը աշնանը:
ԵՄ աջակցությամբ ապաստանի հարցով իրավասու մարմիններն իրականացրել են որակի ապահովման մի շարք միջոցառումներ և շարունակել են վերապատրաստել, մարզել և մենթորություն անել ապաստանի ոլորտի աշխատակիցներին: Մինչև հունիսի վերջը 3177 ճանաչված փախստականներ են ժամանել Հայաստան Ադրբեջանից, Իրաքից, Սիրիայից, Իրանից, Լիբանանից, Վրաստանից և աֆրիկյան տարբեր երկրներից: Զեկույցները նշել են, որ Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի սկզբից ի վեր Սիրիայից Հայաստան է ժամանել մոտ 16000 մարդ` գրեթե բոլորը էթնիկ հայեր, որոնցից 12000-ն է մնացել Հայաստանում: Քիչ թվով տեղահանվածներ ժամանել են Ուկրաինայից և հյուսիսային Իրաքից:
---
Հայաստանը և Չեխիայի Հանրապետությունը համաձայնագիր են ստորագրել կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում համագործակցության մասին: ԵՄ-ի աջակցությամբ տեղի են ունեցել ուսուցողական սեմինարներ իրավակիրառման, այդ թվում՝ հանցագործության վերլուծության, քննչական հմտությունների և կասկածյալների հարցաքննության թեմաներով: 2014 թ. առաջին կիսամյակում Ֆինանսական դիտարկումների կենտրոնի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության աշխատակիցների հետ
կազմակերպվել են ուսումնական միջոցառումներ փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման վերաբերյալ:
Հայաստանն սկսել է իրականացնել թմրամոլության և թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի 2014 թ. ծրագիրը: Քայլեր են ձեռնարկվել Թմրամիջոցների և թմրամոլության Եվրոպական մոնիտորինգի կենտրոնի հետ համագործակցության վերաբերյալ փոխըմբռնման հուշագիրն ստորագրելու ուղղությամբ:
Սեպտեմբերին Ազգային ժողովին է ներկայացվել տվյալների պաշտպանության մասին նոր օրինագիծը: Օրենքի նպատակն է, որ Հայաստանը կատարի Եվրոպայի խորհրդի «Անձնական տվյալների ավտոմատացված մշակման դեպքում անհատների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (կոնվենցիա 108) և դրա արձանագրության պահանջները: Օրենքը նախատեսում է ստեղծել տվյալների պաշտպանության անկախ մարմին:
6. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, ԷՆԵՐԳԻԱ, ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐ, ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ, ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՄՆԵՐ ՈՒ ՆՈՐԱՐԱՐՈւԹՅՈւՆ
Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության (ՔԱԳՎ) որոշ գործառույթներ փոխանցվել են Էկոնոմիկայի նախարարությանը, ՔԱԳՎ-ն պահպանել է տեխնիկական, ապահովության և անվտանգության գործառույթները: Շարունակվել է հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի շինարարությունը, իսկ ԵՄ-ն համաձայնել է աջակցել միջանցքի հետագա հատվածների կառուցմանը Հարևանության ներդրումային գործիքի միջոցով:
Արևելյան Եվրոպայի հետ էներգետիկ արդյունավետության և շրջակա միջավայրի ոլորտում գործընկերության ծրագրին միանալուց հետո Հայաստանը քայլեր է ձեռնարկել ներդրումային պայմանագիրն ավարտին հասցնելու և ծրագրեր նախապատրաստելու ուղղությամբ: Հուլիսին Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովն ավելացրել է էլեկտրաէներգիայի սակագները միջինը 10%-ով: ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարությունը հայտարարել է արևային կայանների կառուցման նոր ներդրումային ծրագրի մասին: ԵՄ Հարևանության ներդրումային գործիքը (ՀՆԳ) կօժանդակի Վրաստանի և Հայաստանի միջև էլեկտրահաղորդման գծի կառուցմանը: Ինչ վերաբերում է միջուկային էներգիային, Մեծամորի ատոմակայանի պատեհաժամ փակումը և շահագործումից հանումը մնում է ԵՄ-ի և ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի առանցքային նպատակը:
2014 թ. իրականացվել է ԵՄ-ի կողմից ֆինանսավորվող տարածաշրջանային կլիմայի փոփոխության ծրագիրը՝ աջակցելով կլիմայի փոփոխությանը հարմարվողականության և դրա մեղմման ազգային ռազմավարության մշակմանը: Իրականացվել է նաև մի
փորձնական ծրագիր Գեղարքունիքի մարզում: Վեց քաղաքներ (Արթիկ, Դիլիջան, Գյումրի, Սպիտակ, Վայք և Երևան) միացել են ԵՄ Քաղաքապետերի դաշնագիր նախաձեռնությանը:
ԵՄ շրջակա միջավայրի Թվինինգ ծրագիրն օգնել է Բնապահպանության նախարարությանը` նախապատրաստելու աղտոտման համալիր կանխարգելման և հսկման համակարգի ներդրման նոր քաղաքականություն ու օրենսդրություն: Հայաստանը նաև ընդունել է թափոնների կառավարման ազգային ռազմավարություն և օրենք շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման (ՇՄԱԳ) մասին, սակայն ՇՄԱԳ օրենքը հետագա բարելավման կարիք ունի:
---
Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական հասարակությանը, Հայաստանն սահմանել է էլեկտրոնային հաղորդակցության ութ շուկաները ԵՄ-ի առաջարկություններին համահունչ, բջջային հեռախոսի համարի փոխանցման ծառայությունները դարձրել պարտադիր բջջային օպերատորների համար և արտոնագիր տվել չորրորդ բջջային օպերատորին: ՀՀ կառավարությունն ընդունել է էլեկտրոնային կառավարման ռազմավարական ծրագիրը և 2014-15 թթ. էլեկտրոնային կառավարման ճանապարհային քարտեզը: Եթե համարյա բոլոր քաղաքային բնակավայրերն արդեն միացած են ինտերնետին, ապա գյուղական վայրերում ջանքեր են գործադրվել ինտերնետի հասանելիությունը շարունակաբար ընդլայնելու համար: Էլեկտրոնային կառավարման գործիքները մեծապես բարելավվել են Եվրամիության աջակցությամբ՝ քաղաքացիական կացության ակտերի մասին օրենքում կատարված փոփոխությունների միջոցով` ներդնելով էլեկտրոնային գրանցման համակարգ: Հայաստանը հյուրընկալել է Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության ՏՀՏ աշխատանքային խմբի 2014 թ. հանդիպումը: Անալոգայինից թվային հեռարձակման անցնելու և մարզային հեռուստաալիքներին անալոգային շահագործման լիցենզիաներ տրամադրելու նախատեսված ժամկետը երկարացվել է մինչև 2015 թ. կեսերը:
Ինչ վերաբերում է գիտահետազոտական աշխատանքներին և նորարարությանը, Հայաստանը պաշտոնապես խնդրել է «Հորիզոն 2020» ծրագրին միանալու համար: Պաշտոնական բանակցությունները մեկնարկել են ավելի ուշ` 2015 թվականի սկզբին:
7. ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊԵՐ, ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը կարևորում է կրթության ոլորտի կարևոր նշանակությունը երկրի կայուն զարգացման համար: Ազգային ժողով է ներկայացվել մի օրենք, որով անվճար պարտադիր կրթությունը երկարացվում է իննից 12 տարի՝ սկսած 2015-16 ուսումնական տարվանից: Օրենքը նպատակ ունի հակազդել աշակերտների՝ մինչև միջնակարգ կրթությունն ավարտելը դպրոցը թողնելու ձգտումը: Հայաստանն ակտիվորեն ներգրավված է եղել բարձրագույն կրթության բարեփոխումներում՝ հյուրընկալելով Բոլոնիայի քարտուղարությանը և Բոլոնիայի հետամուտ խմբի քարտուղարությանը և 2015թ. Բոլոնիայի նախարարական գագաթաժողովը: ԵՄ աջակցությամբ այն շարունակել է
բարեփոխել որակավորումների ազգային շրջանակը և կազմակերպել անցումը դեպի որակի ապահովման անկախ համակարգի:
Մասնագիտական կրթություն և ուսուցում (ՄԿՈՒ) բարեփոխումը նույնպես շարունակվել է՝ ավելի մոտեցնելով այն աշխատաշուկայի կարիքներին: ԵՄ աջակցությունը կենտրոնացած է եղել բարձրորակ կրթության հավասար հասանելիության և հատուկ կարիքներ ունեցող երիտասարդների կրթության համար պայմանների ստեղծման վրա: Որակավորումների վերանայումն առաջընթաց է գրանցել 2014-15 ուսումնական տարվա ընթացքում փորձնական վարկային համակարգի ՄԿՈՒ թեստով: Աշակերտների թիվը, ովքեր ստանում են անվճար մասնագիտական կրթություն, աճել է 50% -ով: Պարտադիր կրթության վերաբերյալ առաջարկվող փոփոխությունները կնշանակեն 100% անվճար մասնագիտական կրթություն ինը տարվա հիմնական կրթությամբ աշակերտների համար: 2014 թ. սկսել է գործել կառավարման տեղեկատվական մի համակարգ, որն ընդգրկում է ամբողջ ՄԿՈՒ համակարգը և բարձրագույն կրթությունը:
Հայաստանը մասնակցել է Տեմպուս ծրագրին 29 նախագծերով, որոնցից 8-ը համակարգվում են Հայաստանի մի որևէ բարձրագույն ուսումնական հաստատության կողմից: 246 ուսանողներ և աշխատակիցներ ընտրվել են 2014 թ. Էրազմուս Մունդուսի աջակցությամբ իրականացվող շարժունակության համար համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, և հինգ ուսանողներ ընտրվել են համատեղ մագիստրոսի աստիճան տվող ծրագրի համար: Երեք դիմումներ ընտրվել են ֆինանսավորման համար Մարի Սկլոդովսկա-Կյուրի գործողությունների (ՄՍԿԳ) շրջանակում «Հորիզոն 2020»-ի ներքո: Հայաստանը 23 դպրոցներով մասնակցել է նաև Իթվինինգ պլյուս ծրագրին: Երիտասարդները և երիտասարդական կազմակերպություններն օգտվում են Էրազմուս +ից՝ 1 443 մասնակցով շարժունակության ծրագրերում և 123-ով երիտասարդների ու որոշում կայացնողների համար ծրագրում: Հայաստանը ներգրավված է եղել որպես ղեկավար կամ գործընկեր Արևելյան գործընկերության մշակութային ծրագրի 13 տարածաշրջանային նախագծերում:
---
2014-17 թթ. ժամանակահատվածում քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատելու ԵՄ-Հայաստան ճանապարհային քարտեզի առաջին նախնական տարբերակը կազմվել է ԵՄ անդամ պետությունների և քաղաքացիական հասարակության հետ ծավալուն խորհրդակցությունների ու քննարկումների հիման վրա: Քաղաքացիական հասարակության ավելի քան 100 ներկայացուցիչներ եղել են խորհրդատվության գործընթացի մի մասը, որը ներառել է հանդիպումներ և օնլայն խորհրդակցություններ:ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎ
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ
ԱՐՏԱՔԻՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ
ԲԱՐՁՐ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉ
Բրյուսել, 25.3.2015թ
SWD (2015) 63 վերջնական
Աշխատակազմի համատեղ աշխատանքային փաստաթուղթ
Հայաստանում Եվրոպական հարևանության քաղաքականության իրականացում
2014 թ․ ընթացքում գրանցած առաջընթացը և առաջարկություններ գործողությունների համար
Փաստաթուղթը ուղեկցում է
ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԻՆ, ԽՈՐՀՐԴԻՆ ԵՎ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀԱՐՑԵՐԻ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՏԱՐԱԾԱՇՐՋԱՆԱՅԻՆ ԿՈՄԻՏԵՆԵՐԻՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՎՈՂ ՀԱՄԱՏԵՂ ՀԱՂՈՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
Եվրոպական Հարևանության Քաղաքականության իրականացումը 2014թ.
1․ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ և ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՀԱՄԱՐ
Սույն փաստաթուղթը զեկուցում է 2014թ․ հունվարի 1-ից դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում ԵՄ-Հայաստան Եվրոպական հարևանության քաղաքականության (ԵՀՔ) գործողությունների ծրագրի իրականացման ընթացքում արձանագրված առաջընթացի մասին։ Այս շրջանից դուրս կատարված զարգացումները հաշվի են առնվել ըստ կարևորության։ Տվյալ փաստաթուղթը Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական իրավիճակի գնահատականը չէ։ Արևելյան գործընկերության (ԱԳ) իրականացման զեկույցում ներկայացված է Տարածաշրջանային և բազմակողմ հատվածի խնդիրների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։
2014թ․ հոկտեմբերին Հայաստանը ստորագրել է Եվրազիական տնտեսական միությանն անդամակցելու մասին պայմանագիրը։ Պայմանագրի ստորագրման նախապատրաստման փուլում, որն ուժի մեջ է մտել 2015թ․ հունվարի 2-ին, Հայաստանը կառավարության քաղաքականության 20 տարածքներում իրականացրել է վարչական և իրավական միջոցառումների ճանապարհային քարտեզը։ Չնայած 2013թ․ սեպտեմբերին կայացրած որոշմանը չնախաստորագրել ԵՄ-ի հետ բանակցված Ասոցացման համաձայնագիրը, այդ թվում Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը (ԱՀ/ԽՀԱԱՀ), Հայաստանը և ԵՄ-ը 2014թ-ին շարունակել են իրենց քաղաքական և տնտեսական երկխոսությունն այն ոլորտների շուրջ, որոնք համահունչ են Հայաստանի նոր միջազգային ԵՏՄ պարտավրություններին։ Այս առումով, 2014թ․ նոյեմբերին, ԵՄ-ը և Հայաստանը մեկնարկեցին հետագա հարաբերությունների համար համագործակցության հնարավոր ոլորտների սահմանման վարժությունները։
Հայաստանի Հանրապետության և Եվրոպական Միության միջև մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման շուրջ համաձայնագրերն ուժի մեջ են մտել 2014 թ. հունվարին։ Մարտին ուժի մեջ է մտել Համաձայնագիրը, որը թույլ է տալիս Հայաստանին մասնակցել ԵՄ ծրագրերում և գործակալություններում։
Հայաստանում սահմանափակ առաջընթաց է արձանագրվել խորը և կայուն ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների ոլորտներում։ 2014 թ-ի ապրիլին Խորհրդարանական բարեփոխումների հատուկ հանձնաժողովը ներկայացրել է իր հայեցակարգի նախագիծը, որտեղ առաջարկել է նախագահական համակարգից անցում կատարել դեպի խորհրդարանական համակարգ, ապահովել ուժերի հավասարակշռությունը և մարդու իրավունքների առավել պաշտպանությունը։ Սակայն, այս բարեփոխումների վերաբերյալ առաջարկները չեն ընդունվել հասարակության և ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների կողմից:
2014թ․ փետրվարին ընդունվել է մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը, որը կարևոր քայլ է համարվում այդ ոլորտում առաջընթաց գրանցելու ուղղությամբ: Սակայն, այն չի ներառում առաջնային ոլորտներ՝ մասնավորապես, Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիային համապատսախանությունը։ Ընդհանուր առմամբ հավաքույթների ազատության իրավունքը պահպանվում էր։ Միևնույն ժամանակ բացակայում է խտրականության դեմ համապարփակ օրենսդրությւնը՝ չնայած ձեռնարկված որոշ իրավական միջոցառումների։ Որպես նախագիծ է մնում նաև խտրականության դեմ ռազմավարությունը, որը կօգներ առավել հետևողական իրավական քայլերը իրականացնել: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել նար մարդու իրավունքների և հիմնարար հիմունքների վերաբերյալ օրենսդրության իրականացման և հարկադիր կիրառման հարցում: Որոշ բարեփոխումներ մնացել են մշակման փուլում: Վերջիններիս իրավական ուժ տալու համար անհարժեշտ է ընդհամենը մի քանի քայլ։ Նախկին զեկույցներում նշված բացերը դեռևս մնում են անփոփոխ: Մասնավորապես դրանք վերաբերում են դատական համակարգում վստահության բացակայությանը և կոռուպցիայի դեմ պայքարին։
Հայաստանում փոքր առաջընթաց է գրանցվել անվճար իրավական օգնության իրավունքի մասով և դատական մարմիններում դատավորների անկախության ուղղությամբ։ Առավել թափանցիկ է դարձել դատավորների նշանակման գործընթացը, սակայն հասարակությունը շարունակում է չվստահել դատական համակարգին։ 2014թ. Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլի կոռուպցիայի համաշխարհային բարոմետրի տվյալներով՝ Հայաստանը զբաղեցնում է 94 տեղը 175 երկրների ցանկում։
Հայաստանը շարունակում է հիմնավորված մակրոտնտեսական քաղաքականություններ իրականացնել։ Առաջընաց է գրանցվել հատկապես Գործողությունների ծրագրի նպատակների իրականացման հարցում մակրոտնտեսական քաղաքականության, աղքատության նվազեցման և սոցիալական համախմբվածության ոլորտներում։ 2014թ-ի ընթացքում տնտեսական ակտիվությունը դանդաղել էր, ինչը պայմանավորած էր Ռուսաստանի Դաշնության տնտեսական անկմամբ և ԵՄ-ի թույլ պահանջարկով: Հարկային վարչարարության բարեփոխումները շարունակվում էին: Տնտեսության վերափոխման ուղղությամբ բավարար գործողություններ չէին իրականացվում, քանի որ շեշտը դրվում էր, մասնավորապես, գյուղատնետսության և հանքարդյունաբերության վրա: Վերափոխման միջոցով Հայաստանը կարող էր ավելի քիչ կախում ունենալ արտաքին ցնումներից, օրինակ՝Ռուսաստանի Դաշնությունից:
Հայաստանը մեծապես կախված է հիմնական էներգիայի ներմուծված աղբյուրներից: Երկրի ներսում արտադրվող էներգիայի հիմնական աղբյուրներն են ՀԷԿ-երը և Մեծամորի ատոմային կայանը: Մեծամորի ատոմային կայանի վաղաժամ փակումը և շահագործումից դուրս բերելը մնում է ԵՄ-ի հիմնական նպատակը և գտնվում է ԵՀՔ Գործողությունների Ծրագրի շրջանակներում: Ատոմակայանը չի համապատասխանում ներկայիս ընդունված ատոմային անվտանգության միջազգային չափանիշներին, և այն պետք է հնարավորինս
արագ դուրս բերվի շահագործումից: Նոր կայանը պետք է համապատասխանի միջազգային անվտանգության վերջին չափանիշներին: Սակայն, ՀՀ Կառավարությունը հայտարարել է մինչև 2016թ Մեծամորի ատոմային կայանի կյանքի երկարաձգման մասին՝ հաշվի առնելով, որ այն կստուգվի գործընկերների կողմից 2015թ-ի ընթացքում: Դա համահունչ է քաղաքականության այս ոլորտի ԵՄ նպատակների հետ, ինչը ատոմային անվտանգության ամենաբարձր չափանիշների և անվտանգության մշակույթի խթանումն է ամբողջ աշխարհում:
Անցյալ տարի լրացավ ստորագրված ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության գոտում հրադադարի մասին համաձայնագրի 20-ամյակը: Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները մի շարք հանդիպումներ են ունեցել Սոչի քաղաքում, Նյուպորտում կայացած ՆԱՏՈ-ի գագաթաժողովին և Փարիզում, որոնց ընթացքում վերահաստատել են հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիներ փնտրելու վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը: Մտահոգության լուրջ խնդիր է շարունակում մնալ երկրում անվտանգության պահպանումը, քանի որ հրադադարի դեպքերը և միջադեպերը հասել են ռեկորդային մակարդակի, շարունակվում է հակամարտութան շուրջ ռազմատենչ հռետորաբանությունը և սպառազինության ավելացման մրցավազքը: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել է ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբրի համանախագահների ջանքերին և խաղաղաստեղծ գործողություններին: Արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության հարցերով Բարձր ներկայացուցիչը/ Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահի տեղակալը աջակցում է խաղաղաստեղծ ջանքերին, այդ թվում Հարավային Կովկասի և Վրաստանի հակամարտության ԵՄ-ի նոր հատուկ ներկայացուցիչ՝ Հերբերտ Սալբերի միջոցով: Նա կանոնավոր կերպով այցելում էր տարածաշրջան` բարձրաստիճան հանդիպումներին մասնակցելու նպատակով և հաճախակի շփումներ պահպանում տեղական բնակչության հետ:
Չնայած 2014թ. օգոստոսին կայացած նախագահի երդմնակալության արարողությանը մասնակցելու Թուրքիայի նախագահի հրավերքին, Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերություններում իրական առաջընթաց չի գրանցվել: 2015թ-ին Հայոց ցեղասպանության հարյուրամյակին նվիրված միջոցառումները նոր փորձություն կդառնան երկկողմանի հարաբերությունների համար: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալիզացմանը և խրախուսում է երկու երկրներին հավատարիմ մնալ առանց նախապայմանների կարգավորման գործընթացին:
Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանը սահմանափակ առաջընթաց է գրանցել ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի իրականացման ուղղությամբ՝ որոշ ջանքեր գործադրելով խորը և կայուն ժողովրդավարության հաստատման հարցում և ներդնելով ողջամիտ մակրոտնտեսական քաղաքականություններն ու կառուցվածքային բարեփոխումները: Մինչ Հայաստանը որոշ ռազմավարական քայլեր է ձեռնարկել սահմանադրական բարեփոխումների ուղղությամբ՝ առաջարկվել իրականացնել և հարկադիր կիրառկել ավելի կոնկրետ օրենսդրական միջոցառումներ: Ողջունելի կլինեին նաև մարդու
իրավունքների և հասարակության առջև Հայաստանի պարտավորությունների վերաբերյալ իրազեկման բարձրացումը: Եվրազիական մաքսային միությանը Հայաստանի անդամակցությունից հետո ԵՄ-Հայաստան առևտրային հարաբերությունները վերասահմանման կարիք ունեն:
2014 թ-ի ընթացքում ԵՀՔ-ի իրականացման ուղղությամբ կատարված առաջընթացի գնահատման հիման վրա, Հայաստանն առաջիկա տարվա ընթացքում պետք է ջանքերը կենտրոնացնի հետևյալի շուրջ՝
• Կատարել փոփոխություններ ընտրական օրենսդրության մեջ՝ համաձայն ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի արված առաջարկությունների մինչև 2017թ-ի խորհրդարանական ընտրությունները;
• Ընդունել և իրականացնել կոռուպցիայի դեմ համապարփակ օրենքը; իրականացնել և հսկել կանանց և տղամարդկանց համար հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքի իրականացումը, հետագա քայեր ձեռնարկել այս ոլորտի օրենսդրության և ԵՄ օրենսդրության մոտարկման ուղղությամբ; ընդունել ընտանեկան բռնության մասին օրենքը;
• Հետաքննել մարդու իրավունքների պաշտպանների վրա հարձակման և ահաբեկման դեպքերը, ապահովել օրենքի արդյունավետ կիրառկումը, այդ թվում 2008թ. մարտի 1-ի բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի վերաբերյալ, ոստիկանական կալանքի տակ գտնվողների հանդեպ կոշտ վերաբերմունքի մասին պնդումների և պատշաճ իրավական գործընթացի խախտմաների վերաբերյալ;
• Ավարտի հասցնել խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքի նախագիծը;
• Արագացնել դատական և հարկադիր մարմինների բարեփոխումները և իրականացնել ՀՀ իշխանությունների բարեփոխմանն առնչվող օրակարգը, օրինակ, դատական մարմինները դարձնել ավելի անկախ, բարելավել դատավորների վերապատրաստումը, վերանայել Քրեական ընթացակարգի մասին օրենսգիրքը և համահունչ դարձնել բռնության մասին օրենսդրությունը Բռնության դեմ կոնվենցիայի 1-ին Հոդվածին հետ; ստեղծել կոնտակտային կետ Եվրոջասթ-ում ավելի սերտ դատական համագործակցությունը դյուրացնելու նպատակով:
• Շարունակել պետական կառավարման բարեփոխման գործընթացը՝ ավելի շատ միջոցառումներ ձեռնարկելով կոռուպցիան խոչընդոտելու և դրա դեմ պայքարելու նպատակով;
• Նպաստել տեղական ինքնակառավարման մարմինների միջև համագործակցությանը և հզորացնել տեղական ինքնակառավարման խորհուրդների կարողությունները, ապահովել տեղական իշխանությունների կարողությունները և ավելացնել տեղական իշխանությունների կողմից տնօրինվող ռեսուրսները; առավել արդյունավետ դարձնել տեղական ինքնակառավարման հարկային մեխանիզմը և վերանայել ֆինանսական հավասարեցման մեխանիզմը;
• Խրախուսել միջնաժամկետ աճը՝ բարելավելով գործարար մթնոլորտը և գրավիչ դարձնելով ներդրումային դաշտը, ուժեղացնել երկրի արտաքին դիրքը, շարունակել բարիդրացիական ճանապարհով մոբիլիզացնել հարկային եկամուտների աճը;
• Դիվերսիֆիկացնել ավելացրած արժեքի հարկով հայկական ապրանքների արտահանումը, հետագա կարգավորիչ քայլեր ձեռնարկել միջազգային առևտրային օրենքներին և չափանիշներին մոտարկման ուղղությամբ;
• Ավելացնել ջանքերը միջազգային կոնվենցիաների իրականացման ուղղությամբ, որոնք առնչվում են ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգին (ԱԸՀ); միջոցառումներ ձեռնարկել Մեծամորի ատոմային կայանի շուտափույթ փակման ուղղությամբ և ընդունել շահագործումից դուրս բերելու մանրամասն պլանը՝ հաշվի առնելով սթրեսային փորձարկումների արդյունքները, միևնույն ժամանակ բարձրացնելով ատոմային կայանի անվտանգության չափանիշները;
• Նպաստել ղարաբաղյան հակամարտության համապարփակ խաղաղ լուծմանն ուղղված ջանքերին՝ հավատարիմ մնալով Մինսկի խմբում ստանձնած պարտավորություններին; խուսափել իրավիճակը լարող և խաղաղ գործըթացը խաթարող գործողություններից և հայտարարություններից; ձևավորել հակամարտության խաղաղ կարգավորմանը նպաստող միջավայր և աջակցել խաղաղաստեղծ գործողություններին; ապահովել հակամարտության կարգավորմանն աջակցող ԵՄ ներկայացուցիչների անարգել մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածաշրջաններ:
2. ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԿԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ և ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄ
Խորը և կայուն ժողովրդավարություն
Կառավարությունը դեռևս չի ձեռնարկել ընտրական օրենսգրի բարեփոխումների գործընթացն ընտրություննրեից առնվազն մեկ տարի առաջ, ինչպես դա առաջարկվել էր ԵԱՀԿ/ Ժողովրդավարական հաստատությունների և մարդու իրավունքների գրասենյակի կողմից: Հաջորդ խորհրդարանական ընտրությունները տեղի կունենան 2017թ. փետրվարին: Կանայք դեռևս բավարար չափով չեն ներկայացվում քաղաքական պաշտոններում: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել կանանց մասնակցությանը տեղական որոշումներ կայացնելու գործընթացներում:
2014թ. ապրիլին Սահմանադրական բարեփոխումների հարցերով հանձնաժողովը հրապարակել է համապարփակ սահմանադրական բարեփոխումների վերաբերյալ հայեցակարգը, որը նաև ներառում է անցում դեպի խորհրդարանական կառավարման համակարգ, ընտրական համակարգում այլ փոփոխություններ, իշխանությունների ավելի լավ հավասարակշռություն և ավելի մեծ հարգանք մարդու իրավունքների հանդեպ: 2014թ. հոկտեմբերին Եվրոպայի Խորհրդի Վենետիկյան Հանձնաժողովը եզրակացություն է ընդունել տվյալ փաստաթղթի փաստաթղթի վերաբերյալ և առաջարկել նպատակներ՝
ձեռնպահ մնալով կառավարման համակարգի ընտրության վերաբերյալ առաջարկություններից:
Կառավարությունը հարգանքով է վերաբերվել միավորումների ազատությանը: Սեպտեմբերին այն ընդունել է “Քաղաքական հասարակության կազմակերպությունների ինստիտուցիոնալ և իրավական բարեփոխուների վերաբերյալ հայեցակարգը”: Այնտեղ նշվել է, որ Արդարադատության նախարարությունը պետք է ներկայացնի հասարակական կազմակերպությունների մասին օրենքի նոր նախագիծը: Համաձայն օրենքի նախագծի, թույլատրվում է հասարակական կազմակերպությունների ճկուն կանոնակարգումը և այդ կազմակերպությունների կանոնակարգերի դերի բարձրացումը: Հասարակական կազմակերպությունների ֆինանսական կայունությունը ներկայացված է գործիքների ավելացման միջոցով, որոնք գոյություն չունեն ներկայիս օրենսդրության շրջանակում: Մասնավորապես խոսքը գնում է հասարակական կազմակերպությունների ուղղակի բիզնես գործունեության, առավել թափանցիկ պետական ֆինանսավորման և նոր գործիքների համար հնարավորությունների մասին, օրինակ նվիրատվություն: Դրանք առավել կայուն, անկախ, ինքնակարգավորված, զարգացած և ինստիտուցիոնալ առումով ուժեղ են դարձնում հասարակական կազմկերպությունները: Օրենքը մշակել է քաղաքացիական հասարակության կազամկերպություններից և Արդարադատության նախարարության աշխատակազմից կազմված աշխատանքային խումբը: Երկու փաստաթղթերը լայնորեն քննարկվել են քաղաքացիական հասարակության բազմաթիվ կազմակերպությունների հետ հասարակական միջոցառումների, կլոր սեղանների ընթացքում և աշխատանքային խմբերում:
Հավաքների ազատության մասին ներկայիս օրենքը համահունչ է ԵՄ-ի և այլ միջազգային չափանիշների հետ: Սակայն, դրա իրականացումը ձախողվեց գրանցված 17 միջադեպով և ձեռբակալված 72 ակտիվիստներով: Տարբեր տեխնիկական պատճառներով իշխանությունների կողմից արգելված հավաքների թիվը նվազել է: Մի շարք դեպքերում ոստիկանությունը, համաձայն որոշ տեղեկությունների, ուժ է կիրառել և սահմանափակել հավաքները՝ նշելով, որ դրանք “արտոնված չեն”:
Ազատ արտահայտման իրավունքի և մամուլի հանդեպ որևէ լուրջ զարգացում չի գրանցվել: Չնայած կառավարության և պետական ծառայողների նկատմամբ քննադատությունները հիմնականում հանդուրժվում էին և համացանցի օգտագործման վերաբերյալ սահմանափակումներ չէին գրանցվել, մի շարք հարցեր դեռևս արգելված են: Մարդու իրավունքների պաշտպանները, լրագրողները, փոքրամասնության կարծիքը կիսող անձինք, այնպիսի հարցերում, ինչպիսին է գենդերային հավասարությունը կամ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը, շարունակվում են ենթարկվել ոտնձգությունների, սպառնալիքների և բռնության: Մամուլի անկախության մակարդակը դեռևս անբավարար է, նաև չկա առաջընթաց էլէկտրոնային ԶԼՄ-ներում բազմակարծություն ապահովելու ուղղությամբ:
Ինչ վերաբերում է դատական համակարգի անկախությանը, ապա այս ոլորտում շարունակվում է 2012-2016թթ. դատական բարեփոխումների ռազմավարության իրականացումը: Դատական Օրենսգրքում օրենսդրական փոփոխություններն ինքնակառավարման կառուցվածքների սահմանման միջոցով ուժեղացրել են դատավորների անկախությունը, բարելավել են դատավորների գնահատման և առաջխաղացման չափորոշիչները և ավելի թափանցիկ են դարձրել դատավորների նշանակման գորընթացը: Սակայն, փոփոխությունները պաշտոնապես հաստատել են Նախագահի դերը դատավորների վերջնական նշանակման գործընթացում: Բարձր է մնում համակարգի և դրա ազնվության հանդեպ հասարակական անվստահությունը: Ինչ վերաբերում է անպատժելիությանը, ապա 2008թ. մարտին կայացած նախագահական ընտրություններին հաջորդող բախումների ընթացքում տեղի ունեցած մահվան դեպքերի հետաքննության հարցում շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել: ԵՄ-ը շարունակում է աջակցել դատական համակարգի անկախության և բարձր մակարդակի հզորացմանը, այդ թվում բյուջետային հատկացումների տեսքով:
Առաջխաղացում կա անվճար իրավական օգնության իրավունքի հարցում: Հասարակական պաշտպանների թիվն ավելացել է, իսկ օրենսդրական փոփոխությունների միջոցով անվճար իրավական օգնության իրավունք ունեցող բնակչության խմբերը շատացել են: Սակայն, անվճար իրավական օգնության մասին տեղեկատվության բացակայությունը շարունակում է թուլացնել արդարադատության մատչելիությունը:
Էական առաջընթաց չի գրանցվել նաև արդար դատաքննության իրավունքի նկատմամբ: Դատավորներին ըստ իրենց մասնագիտացման պատահական գործեր հանձնարարելու վերաբերյալ չափանիշների սահմանման մասին քնարկումները կոնկրետ արդյունք չեն տվել: Դատարանները դեռևս կախված են գլխավոր դատախազությունից, և իրենց անկախությունն և ազնվությունը լիարժեք երաշխավորված չէ: Վճռաբեկ դատարանը շարունակում է ազդել այլ դատական մարմինների վրա: Քրեական դատավարության նոր օրենսգիրքի հիմքում ընկած է անմեղության կանխավարկածը և պաշտպանության ու մեղադրող կողմերի միջև իրավահավասարությունը: Հայաստանը նույնպես սկսել է մշակել Քրեական նոր օրենսգիրքը: ՀՀ իշխանությունները նպատակ են հայտնել ամբողջովին համապատասխանել Եվրոպայի Խորհրդի չափանիշներին խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի հարցերում: Սակայն, 2014թ-ին մինչդատական հետաքննությունների ընթացքում խոշտանգումների և կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի մասին արված հայտարարություններն անտեսվել են կամ պատշաճ կերպով չեն հետաքննվել: Մինչդատական կալանքի սահմանման կամ երկարացման վեաբերյալ որոշումները դատարանների կողմից լավ չեն հիմնավորվել:
Ապրիլին Հայաստանը հաստատել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի հայեցակարգը, որն ուղղված է կրթության, պետական եկամուտների, ոստիկանության և առողջապահության ոլորտներում երևույթի վերացմանը: Արդյունքում մշակվել է ռազվարության և գործողությունների ծրագրի նախագիծ, որը հոկտեմբերին ներկայացվել է ազգային և
միջազգային գործընկերներին: Նախագծով նախատեսված է քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը: Դեռևս կարիք կա հզորացնելու Բարձրաստիճան պաշտոնատար անձանց Էթիկայի հանձնաժողովի մանդատը և գործառույթները: ՍԻԳՄԱ (Կառավարման բարելավման աջակցություն) միջազգային կազմակերպությունը շարունակում է համապատասխան քաղաքականության աջակցություն տրամարդել: 2014թ. կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհուրդը չէր ստեղծվել:
2013թ-ին այլընտրանքային զինվորական ծառայության մասին օրենքում փոփոխություններն ընդունելուց հետո անվտանգության և օրենքի հարկադիր կատարման ոլորտներում դրական զարգացումներ են գրանցվել: Հոկտեմբեր ամսվա դրությամբ, զինվորական ծառայությունից հրաժարվող անձանց կողմից տեղափոխման համար ներկայացված դիմումները բավարարվել են: 74 դիմորդ անցնում են իրենց ծառայությունը ծերանոցներում, հոգեբուժական հաստատություններում և մանկատներում, կամ կանաչապատման/բարեկարգման գործակալություններում:
Հայաստանը շարունակում է հարգել ԵԱՀԿ Վարքի կանոնակարգի միջազգային հանձնառությունները զինված ուժերի նկատմամբ ժողովրդավարական վերահսկման և անվտանգության վերաբերյալ: Սակայն, մտահոգություններ են առաջացնում զինված ուժերում ոչ մարտական պայմաններում արձանագրված կասկածելի մահվան դեպքերը, ինչպես նաեւ ծաղրուծանակի եւ զինակոչիկների նկատմամբ վատ վերաբերմունքի դեպքերը: Մարդու իրավունքների պաշտպանը տեղակալ է նշանակել զինվորական ծառայողների իրավունքներով զբաղվելու նպատակով:
Այլ մարդու իրավունքներ և հիմնարար ազատություններ
Մարդու իրավունքների միջազգային գործիքների և Հայաստանի մարդու իրավունքների պարտականությունների մասին իրազեկումը ցածր է մնում ազգային կառույցների, այդ թվում դատական և օրենքի պարտադիր կիրառման մարմինների շրջանում: Կառավարությունը պատրաստել է Համընդհանուր պարբերական դիտարկման վերաբերյալ երկրորդ ազգային զեկույցը (զեկույցի վերանայումը կայանալու է 2015թ-ի սկզբին ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդում): Հայաստանը ստորագրել է մարդու իրավունքների ավելի քան 50 միջազգային կոնվենցիա, այդ թվում բոլոր հիմնարար կոնվենցիաները: Սակայն, այն դեռ չի վավերացրել Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի կամընտիր արձանագրությունը և Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությունը: Կառավարությունն ընդունել է Տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների մասին միջազգային դաշնագրի երկրորդ կամընտիր արձանագրությունն ուղղված մահապատժի վերացմանը, բայց դեռևս չի վավերացրել այն: Աշխատավոր միգրանտների և նրանց ընտանիքների անդամների
իրավունքների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի վավերացումը նույնպես անավարտ է:
2014թ-ի հունիսի դրությամբ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում քննվում էր Հայաստանին առնչվող շուրջ 1022 դեպք: Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացրած ընդհանուր առմամբ 47 խախտման մասին դատավճիռներից 42-ի կատարումը ավարտված չէ: Արդարադատության նախարարությունը ստեղծել է առանձին վարչություն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի դեպքերի ուսումնասիրության նպատակով:
Մարտին Կառավարությունը հաստատել է Մարդու իրավունքների պաշտպանության ազգային ռազմավարության հիման վրա մշակված Մարդու իրավունքների գործողությունների ազգային ծրագիրը: Դա պետական հաստատությունների համաձայնեցված գործողությունների ճանապարհային քարտեզն է Հայաստանի միջազգային պարտավորությունների կատարելու համար և կարող է դիտվել որպես քայլ առաջ: Կառավարության ներկայացուցիչների խոսքերով, ծրագիրը պետք է վերանայվի և կանոնավոր կերպով փոփոխվի: Թեև ռազմավարության և գործողությունների ծրագրի ընդունումը կարևոր քայլ է, այդուհանդերձ այն չի ներառում որոշ առաջնային ոլորտներ, այդ թվում Խոշտանգումների դեմ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, ընտրական իրավունքները և կանանց իրավունքների հանդեպ ավելի մեծ հարգանքի ապահովումը: ԵՄ-ը շարունակում է իր երկխոսությունը Հայաստանի հետ մարդու իրավունքների վերաբերյալ: ԵՄ-ի նոր ծրագրի միջոցով կավելանա մարդու իրավունքների ոլորտում աջակցությունը, մասնավորապես ընտրությունների, խոշտանգումների կանխարգելման, գենդերային հավասարության և երեխաների պաշտպանության ուղղությամբ: Կառավարությունը հաստատել է, որ այն կընդգրկի ԵՄ ծրագրի պայմանները Հայաստանի Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում:
ՀՀ օրենսդրությամբ արգելվում են խոշտանգումները, դաժան, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքը: Շոշափելի զարգացումներ չեն գրանցվել խոշտանգումների քրեականացման վերաբերյալ ազգային օրենսդրության Խոշտանգումների դեմ կոնվենցիայի 1-ին հոդվածին մոտարկման առումով: Սա նաև ներկայացված չէ Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագրում: Խոշտանգումների ներկայիս սահմանումը չի ընդգրկում պետական ծառայողների կողմից կատարված հանցագործությունները:
Ոստիկանական կալանքում կոշտ վերաբերմունքի դեպքերի վերաբերայլ զգալի արդյունքներ ևս չեն գրանցվել: Մտահոգություններ են առաջացնում բռնի ուժով ստացված խոստովանությունների օգտագործումը դատական քննությունների ընթացքում և մեղադրյալների հայտարարությունները հետաքննելու ձախողումներն առ այն, որ խոստովանությունները ստացվել են խոշտանգումների կիրառման միջոցով: Մոնիտորինգ
անցկացնող խմբերը հաստատել են, որ կոշտ վերաբերմունքը և ոստիկանության կողմից բռնությունները շարունակում են տեղ գտնել կալանավորման ընթացքում և պատշաճ կերպով չեն ներկայացվում դատարաններում:
Արմավիրի քրեակատարողական հաստատության առաջին շինության բացման արդյունքում սահմանափակ առաջընթաց է գրանցվել քրեակատարողական համակարգի բարեփոխման ոլորտում: Նոր շենքը կոչված է նվազեցնելու գերբնակեցումը քրեակատարոական հաստատություններում: Քրեակատարողական հաստատություններում անմարդկային վերաբերմունքի դեպքերը դեռևս մտահոգություն են առաջացնում: Կալանավորման պայմանների բարելավումը և քրեակատարողական հաստատությունների գերբնակեցման նվազեցումը ողջունելի առաջխաղացում կլինի դեպի ԵՄ-ի և միջազգային չափանիշներին համապատսխանություն: Չնայած այն հանգամանքին, որ իրավաբանորեն թույլատրելի է, սակայն գործնականում դատավորները դեռևս չեն կարողանում այլընտանիք առաջարկել քրեակատարողական հաստատությանը: Քրեակատարողական բարեփոխումների գործողությունների ծրագիրը մշակվել է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի կողմից ըստ ներկայացված առաջարկությունների: Փորձաշրջանի ծառայության ներդրման մասին օրենքի նախագիծը քննարկվել է գործընկերների և քաղաքացիական հասարակության հետ, սակայ դեռ չի ընդունվել: ԵՄ-ի աջակցությամբ շարունակվում է Եվրոպայի Խորհրդի Խոշտանգումների կանխարգելման հանձնաժողովի չափանիշներին Քրեակատարողական հաստատությունների պայմանների համապատասխանության գործընթացը:
Չնայած որոշ առաջընթաց է գրանցվել կրոնական փոքրամասնությունների իրավունքների ուղղությամբ (մասնավորապես, Յեհովայի վկաների համար զինվորական ծառայության այլընտրանքների հարցում), հասարակությունը դեռևս չի ընդունում կրոնական փոքրամասնություններին: Խղճի և կրոնի ազատության մասին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Աշխատանքային վայրերում և մամուլում շարունակվում է խտրականությունը կրոնական փոքրամասնությունների խմբերի նկատմամբ:
Կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների մասին օրենքը դեռ լիարժեք չի իրականացվում: Անհավասարության մասին բողոքելու միջոցներ չկան: Մտահագություն է առաջացնում կանանց և տղամարդկանց դերի վերաբերյալ խորը արմատացած նահապետական վերաբերմունքը և կարծրատիպերը, ինչը զուգորդվում է կանանց դեմ բռնության կայուն բարձր մակարդակի հետ: Ընտանեկան բռնության ամսին օրենքը դեռ չի ընդունվել: Նախատեսված էր, որ Քրեական և վարչական օրենսգրքերի բարեփոխումները պետք է ավարտվեն մինչև 2016թ-ի վերջը և պարզ չէ, թե ինչպես է կիրառվելու խղճի հանգամանքը: Չնայած աճող մարտահրավերների, կանանց իրավունքների պաշտպանների տեսանելիությունն ավելացել է շնորհիվ համացանցի և սոցիալական մեդիայի: Այդ ամենի կողմնակի ազդեցությունը կանանց իրավունքների
կազմակերպությունների դեմ սպառնալիքների և թշնամական արտահայտությունների աճն է, որոնք պատշաճ կերպով չեն հետաքննվում ոստիկանության կողմից:
Գենդերային ընտրության պրակտիկան դեռ գոյատևում է: Սեռի հիման վրա ընտրության արգելման մասին օրենքը մշակվել է և շրջանառության մեջ է դրվել կառավարության և քաղքացիական հասարակության շրջանում:
Աջակցություն է ցուցաբերվել, որպեսզի երեխաները դառնան խնամքի համակարգի բարեփոխումների անբաժանելի մասը, և նրանց կտրամադրվեն բնակության տարածքից դուրս ծառայություները: Երկու հաստատություններ փակվել են և ստեղծվել են այլընտրանքային ծառայություններ: Երեխաների խնամքի հաստատությունների մոնիտորինգը բռնության և վատ վերաբերմունքի նոր դեպքեր է հայտնաբերել:
Երեխաները նույնպես մնում են հասարակության ամենաաղքատ խումբը (36.2%): Աղքատության բարձր ռիսկ է գրանցվում հաշմանդամ երեխաների, փոքր երեխաների, բազմանդամ ընտանիքների և միայնակ մայրերի ընտանքիների շրջանում: Չկա օրենքով պարտադրված խնդիրների հստակ բաշխում սոցիալական պաշտպանության և երեխաների խնամքի ծառայությունների միջև:
Մարդու իրավունքների գործողությունների ծրագիրը ճանաչում է խոցելի խմբերի իրավունքների պաշտպանության հզորացման անհրաժեշտությունը: Այդ ամենը հաշվի առնելով՝ Կառավարությունը Խորհրդարան է ներկայացրել սոցիալական աջակցության մասին օրենքի նախագիծը, որն ուղղված է մի շարք խոցելի խմբերին տարբեր եղանակներով աջակցության տրամադրմանը:
Հունվարին Կառավարությունը հաստատել է Հաշմանդամություն սահմանելու մասին հայեցակարգը, որը հիմնված է բազմակողմ գնահատման վրա Առողջապահության համաշխարհային կամզկաերպության դասակարգումների հետ համահունչ:
Գործադուլի իրավունքի, ինչպես նաև որոշ խմբերի համար (օրինակ, հարկադիր ծառայողների) արհմիություններին միանալու որոշ սահմանափակումները դեռ գործում են:
Հայաստանը դեռևս չունի խտրականության դեմ համապարփակ իրավական շրջանակ: Մարդու իրավունքների գոծողությունների ծրագրում միայն առաջակվում է գնահատել ՀՀ համապատասխան օրենսդրության համատեղելիությունը միջազգային օրենսդրությանը և կշռադատել խտրականության դեմ օրենսդրության ընդունման արժանիքները: Ոչ մի միջոցառում չի ձեռնարկվել ԼԳԲՏ անձանց իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ, թեև խտրականությունը և թշնամությունը շարունակվում են լինել հիմնական խնդիրները: Համատարած խտրականության արտահայտումներ են դիտվում նաև հաշմանդամների նկատմամաբ իրենց տնտեսական, սոիալական և մշակութային իրավունքների առումով: Հաշմանդամները նույնպես սոցիալապես անջատված են բոլոր ոլորտներում:
Կառավարությունը չի կիրառել սեփականության իրավունքների վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի որոշումները և Հայաստանում գույքը որպես պետական գերակա շահ պարտադրվում է օտարման:
Հունվարին, Եվրոպայի Խորհրդի փորձագետների հանձնաժողովը հաստատել է, որ Հայաստանը մշակել է փոքրամասնության լեզուների պաշտպանության և խրախուսման իրավական և ինստիտուցիոնալ շրջանակը: Դրա իրականացումը դեռ չի ավարտվել մի շարք ոլորտներում: Փոքրամասնության լեզուները քիչ են օգտագործվել վարչական իշխանությունների հետ աշխատանքների ընթացքում (այդ թցում այն ոլորտներում, որտեղ ներկա էին փոքրամասնությունները):
Կառավարմանն առնչվող այլ խնդիրներ
Պետական կառավարման բարեփոխումները շարունակաբար դանդաղում են: Խրախուսվել է, որպեսզի Կառավարությունը շարունակի իրականացնել քաղաքացիական ծառայության բարեփոխումները ՍԻԳՄԱ-ի կոմղից մշակված նախագծի հիման վրա, և քաղծառայողների համար վերապատրաստման համակարգի բարելավման գործընթացը:
Շարունակվել են տարածաշրջանային և տեղական ինքնակառավարման մարմինների բարելավումները: Մարտին Եվրոպայի Խորհրդի Տեղական ինքնակառավարման մարմինների պալատը հայտարարել է, որ պետության և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից տրամադրվող տեղական ծառայությունների մեծ մասն ունի ծառայությունների տրամադրման սահմանափակ կարողություն: Տեղական ինքնակառավարման մարմինները սահմանափակ դեր են խաղում, քանի որ չունեն ամբողջական և բացառիկ իրավունքներ: ՀՀ իշխանությունները դեռ չեն սահմանել տեղական ինքնակառավարման մարմինների լիազորությունները և կարողություններ փոխանցելու եղանակները:
Կառավարության և քաղաքացիական հասարակության միջև կառուցաղական երկխոսության անհրաժեշտություն է կա: միևնույն ժամանակ նշվում է, որ քաղաքացիական հասարակությունում բացակայում են քաղաքականության մոնիտորինգը և կառավարության հետ երկխոսություն վարելու բավարար կարողությունները: Ի պատասխան այս իրավիճակին, ԵՄ-ը շարունակում է կանոնավոր խորհրդատվություններ անցկացնել քաղաքացիական հասարակության հետ, և նոր ծրագիր է մեկնարկել սոցիալական ձեռներեցության միջոցով կարողությունների զարգացման և կայունության խթանման վերաբերյալ:
Արտաքին և անվտանգության քաղաքականության վերաբերյալ համագործակցություն, տարածքաշրջանային և միջազգային խնդիրներ, հակամարտության կանխարգելում և ճգնաժամի կառավարում
Հայաստանը շարունակում է առանձին դեպքերով համահունչ լինել Ընդհանուր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության (Common Foreign and Security Policy, CFSP) հայտարարություներին: Հայաստանը համաձայնեցրել է ստորագրելու համար 48 հայտարարություններից 15-ը (19-ը հայտարարություն 32-ից 2013թ-ին):
Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ Մինսկի գործընթացում ձգձգվող բանակցությունների համատեքստում Սոչիում, Ուելսում և Փարիզում անցկացրած հանդիպումները վերանորոգել են կողմերի միջև խաղաղ կարգավորմանն ուղղված շփումներն ու փոխանակումներն ամենաբարձր մակարդակով: 2014թ-ի ամառվա ընթացքում շփման գծում և միջազգային սահմանին բռնությունների ալիքը , ինչպես նաև նոյեմբերի 12-ին ուղղաթիռի խոցումն աննախադեպ էին 1994 թ-ին հրադադարի մասին համաձայնագրի ստորագրվելուց հետո: ԵԱՀԿ-ի կողմից զեկուցված երկու կողմերի դեպքերի թիվը 2014թ-ին կտրուկ աճել է՝ հասնելով սպանված 57 զինծառայողի և 1 քաղաքացու, ի տարբերություն 2013-ին 14 սպանված զինծառայողների, 32 վիրավոր զինծառայողի և 5 քաղաքացու: Հակամարտության հռետորաբանությունը, սպառազինության շարունակական մրցավազքը, ինչեպս նաև մարդասիրական խնդիրներն իրենց ազդեցությունն են թողել հակամարտության կարգավորման գործընթացի վրա: Առաջընթացի բացակայությունը շարունակում է լուրջ ազդեցություն թողնել հակամարտության արդյունքում տարաբնակեցված բնակչության վրա:
ԵՄ-ը կոչ է արել կողմերին զերծ մնալ գործողություններից և հայտարարություններից, որոնք կարող են թեժացնել իրավիճակը և բացասական ազդեցություն ունենալ խաղաղ գործընթացի վրա, խթանել հակամարտության կարգավորմանը նպաստող մթնոլորտը՝ խրախուսելով և աջակցելով խաղաղաստեղծ գորրծողություններին: ԵՄ-ը շարունակում է ամբողջական աջակցություն ցուցաբերել ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահներին: Բարձր ներկայացուցիչը/նախագահի տեղակալը աջակցում է շարունակական ջանքերին խաղաղության ուղղությամբ: Հարավային Կովկասի և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ նոր հատուկ ներկայացուցիչ Հերբերտ Սալբերը կանոնավոր այցելություններ է կատարում տարածաշրջան՝ մասնակցելու բարձրաստիճան հանդիպումների և կապ է պաշտպանում համապատասխան գործընկերների հետ: ԵՄ-ը շարունակում է ֆինանսապես աջակցել «Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման համար եվրոպական գործընկերություն» ծրագրին` համախմբելով հակամարտության շահագրգիռ կողմերին խաղաղաստեղծ գործողություններում: ԵՄ-ը շարունակում է կոչ անել ապահովել ԵՄ ներկայացուցիչների անխափան մուտքը Լեռնային Ղարաբաղ և շրջակա տարածքներ, որպես հակամարտության կարգավորման կարևոր միջոց և Մինսկի խմբի ջանքերի փոխլրացում: ա
ԵՄ-ը պահպանում է իր աջակցությունը այն գործողություններին, որոնք խրախուսում են վստահությունը և տարբեր երկրների առանձին անձանց միջև շփումը, խթանում են մշակութային և կրթական գործողությունները և
դյուրացնում են Հայաստանում և Ադրբեջանում հավասարակշռված տեղեկատվության տարածքումը:
3. Տնտեսական բարեփոխում և սոցիալական բարեփոխում և զարգացում
Հայաստանի իշխանությունները 2014 թ-ին լուրջ մակրոտնտեսական քաղաքականություններ են իրականացրել: Սակայն, Ռուսաստանի դաշնությունում էական տնտեսական անկումը և ԵՄ-ում համեմատաբար ցածր պարանջարկի աճն ազդել են տնտեսության վրա: ՀՆԱ-ն ավելացել է 2.6%-ով1 2013 թ-ի 3.5%-ի համեմատ: 2013 թ-ին միջին սղաճը նվազել է 5.8%-ից մինչև 2.2% 2014 թ-ին, որպես Ռուսաստանից գազի ցածր գների արդյունք: Գնահատվել է, որ 2014 թ-ին ֆինանսական պակասուրդը ավելացել է ՀՆԱ-ի 2.3%-ի 2013թ-ի ՀՆԱ-ի 1% հետ համեմատած: Պետական պարտքը (որի 85% արտարժույթով է) գնահատվել է ՀՆԱ-ի 49.7% 2014թ-ի վերջում, ինչի վրա ազդել է 2014 թ-ի վերջի ՀՀ դրամի կտրում արժեզրկումը: Ընթացիկ հաշվի կոնսոլիդացման աշխատանքները առաջխաղացում չեն ունեցել 2014 թ-ին: Ընթացիկ հաշիվը գրանցել է ՀՆԱ-ի 8.1% պակասուրդ 2014 թ-ին (2013թ-ի 8%-ից և 2012թ-ի 12.1%-ից) որպես արտահանումների թվի և 2014թ-ի երկրորդ կեսի փոխանցումների թվի նվազման արդյունք (մասնավորապես Ռուսաստան):
Գործազրկության մակարդակը գնահատվում է մոտ 17.2%, երիտասարդների շրջանում, գործազրկությունը կազմում է 24%: Երիտասարդների հատուկ մտահոգություններն են աշխատանքային շուկա առաջին մուտքը և բարձրագույն կրթության բացակայությունը: Կանանց մոտ 50% տնտեսապես ակտիվ չեն: Ոչ պաշտոնական գործազրկության մակարդակը դեռևս շատ բարձր: Համաձայն Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության, բնակչության ավելի քան 30%-ն ապրում է աղքատության մեջ:
Հայաստանը շարունակում է բարեփոխումներ իրականանել սոցիալական ծառայությունների ինտեգրման ուղղությամբ: Բացվել են 19 ինտեգրված սոցիալական ծառայության կենտրոններ (պլանավորված 57-ից): Կենտրոնները գործում են «մեկ պատուհան» սկզբունքով: Առաջնությունների շարքում են սոցիալական ավելի սերտ համախմբվազությունը, ավելի լավ սոցիալական ծառայությունները և հետևողական իրականացումն ու մոնիտորինգը: Հայաստանը նաև օրենսդրություն է մշակել սոցիալական ծառայությունների համակարգման և սոցիալական աջակցության համար: Կենսաթոշակային բարեփոխումները հետաձգվել է Սահմանադրական դատարանի կողմից ապրիլին կայացրած որոշումից հետո:
1 Աղբյուրների և մանրամասն ցուցանիշների համար, տես զեկույցներին կից Վիճակագրական հավելվածներ: Առանց աղբյուրների թվերը կանխատեսվել են Հանձնածողովի ծառայությունների կողմից:
Հաստատվել է Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը (2014-25թթ), որը փոխարինել է կայուն զարգացման նախկին ծրագրին: Հիմնական առաջնություններն են զբաղվածությունը, մարդկային կապիտալի զարգացումը, սոցիալական պաշտպանության համակարգի բարելավումը և պետական կառավարման և վարչարարության ինստիտուցիոնալ մոդերնիզացումը: Ռազմավարությունում սահմանվել են տնտեսության վրա ազդող հաչաձև հատվող խնդիրները, ընդգծվել է կոռուպցիայի դեմ պայքարի անհրաժեշտությունը և գործարար մթնոլորտի բարելավումը:
Գյուղատնտեսության և գյուղական զարգացման ոլորտում իրականացվել է կայուն գյուղատնտեսական զարգացման ռազմավարության միջնաժամկետ վերանայումը՝ քաղաքացիական զարգացման զգալի ներդրումով:
Մարտ ամսին Կառավարությունը որոշում է կայացրել, որ 2015թ-ի հունվարի դրությամբ Հայկական սոցիալական նեդրումային հիմնադրամը կազմելու է Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի ինստիտուցիոնալ մասը: Տարաշրջանային զարգացման համապարփակ ռազմավարությունը և Տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամի մոդելը մշակվել են ԵՄ-ի աջակցությամբ:
4. ԱՌԵՎՏՐԻՆ ԱՌՆՉՎՈՂ ԽՆԴԻՐՆԵՐ, ՇՈՒԿԱՅԱԿԱՆ ԵՎ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ՈԼՈՐՏԻ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐ
2014 թ. ԵՄ-Հայաստան երկկողմ առևտրի ծավալը կազմել է 992 միլիոն եվրո (ԵՄ ներմուծումը՝ 276 միլիոն եվրո, ԵՄ արտահանումը՝ 716 միլոն եվրո, ԵՄ-ի հետ առևտրի հաշվեկշիռը՝ 440 միլիոն եվրո): ԵՄ-ն մնացել է Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը:
Համաձայն բարեփոխված ԵՄ Արտոնությունների ընդհանուր համակարգի (ԱԸՀ/GSP)՝ Հայաստանն իրավունք է ստացել օգտվել կայուն զարգացման և լավ կառավարման համար հատուկ խրախուսական դրույթներից` GSP+/ ԸՆՀ +-ից՝ առաջարկելով ավելի շահեկան արտոնյալ մուտք դեպի ԵՄ շուկա:
Մայիսին Ազգային ժողովը փոփոխություն է կատարել գործող Մաքսային օրենսգրքում՝ Եվրամիության ընթացիկ Թվինինգ ծրագրի առաջարկություններին համահունչ: Պետական եկամուտների կոմիտեն միացվել է Ֆինանսների նախարարությանը: Հաստատվել են ապրանքներ տեղափոխող անձանց ռիսկերի գնահատման կանոնները և մաքսային հայտարարագրերում փոփոխություն կատարելու վերաբերյալ կարգը: Հայաստանը միացել է մաքսային ընթացակարգերի պարզեցման և ներդաշնակեցման վերաբերյալ Կիոտոյի վերանայված կոնվենցիային: Չնայած ԵՏՄ-ի ստեղծմամբ ակնկալվում էր, որ այն կունենա էական ազդեցություն տեխնիկական կանոնակարգերի և ապրանքների ազատ տեղաշարժի
վրա, սակայն մինչ օրս տեխնիկական խոչընդոտների որևէ խոշոր փոփոխություն չի արձանագրվել:
2014 թ. փետրվարին հաստատվել է «Բույսերի կարգավորվող վնասակար օրգանիզմների անվանացանկը վարելու ուղեցույցը»: ՀՀ կառավարությունը 2015 թ. համար նաև մշակել է ձկան, մեղրի և մսի մեջ մնացորդային նյութերի հսկողության ծրագրեր: Եվրամիության Թվինինգ ծրագրի շրջանակներում տրամադրվել է աջակցություն օրենսդրության մշակման, ինստիտուցիոնալ կարողությունների զարգացման և սանիտարական ու բուսասանիտարական խնդիրների և սննդամթերքի անվտանգության մասին հասարակության իրազեկությունը բարձրացնելու ոլորտներում:
Հայաստանի արտաքին ուղղակի ներդրումները նվազել են երկրորդ տարին անընդմեջ՝ պակասելով տարեցտարի ավելի քան 35% -ով՝ ըստ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության: ԵՄ-ն շարունակել է մնալ արտադրական ոլորտում արտաքին ուղղակի ներդրումների հիմնական աղբյուրը:
Ինչ վերաբերում է ֆինանսական ծառայություններին, Կենտրոնական բանկը հաստատել է բանկերի կապիտալի ձևավորման և կառուցվածքի վերաբերյալ փոփոխությունները՝ Բազել III-ի պահանջներին համահունչ:
Ուժի մեջ են մտել հարկային օրենքների՝ մարդկանց իրենց եկամուտը հայտարարագրելու հարցում խրախուսելու վերաբերյալ փոփոխությունները: Հոկտեմբերին ուժի մեջ է մտել «Շրջանառության հարկի մասին» նոր օրենքը, որով տոկոսադրույքը նվազեցվել է 3.5% -ից մինչև 1%:
2014 թ. փետրվարին Հայաստանի վիճակագրական համակարգի փորձագիտական գնահատումը հաստատել է, որ Ազգային վիճակագրական ծառայությունն օժտված է բարձր մակարդակի մասնագիտական անկախությամբ և պրոֆեսիոնալիզմով: Հոկտեմբերին անցկացվել է Հայաստանում առաջին գյուղատնտեսական ցուցակագրումը, որը կապահովի էական տեղեկատվություն ապագա պլանավորման և քաղաքականության մշակման համար:
Մրցակցության մասին օրենքի փոփոխությունները ներկայացվել են խորհրդարան, սակայն չեն ընդունվել: Ոչ էլ որևէ առաջընթաց է կատարվել պետական օժանդակության վերահսկման վերաբերյալ օրենսդրություն ընդունելու ոլորտում: Ապրիլին Մարդու իրավունքների պաշտպանը հրապարակավ քննադատել է Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովին մենաշնորհները հետաքննելու հարցում թերանալու համար:
Ավարտվել է մտավոր սեփականության իրավունքների (ՄՍԻ) մասին իրազեկությունը բարձրացնելուն և դրանց կիրառման հարցում աջակցելուն ուղղված Եվրամիության
Թվինինգ ծրագիրը, որի արդյունքում մշակվել է ՄՍԻ կիրառման մասին օրենքի նախագիծ (մշակված Մտավոր սեփականության իրավունքների կիրառման մասին ԵՄ դիրեկտիվի հիման վրա): Օրենքի ընդունումը դեռ ընթացքի մեջ է:
---
Եղել են էական բարելավումներ պետական գնումների ընթացակարգերում, այդ թվում` ոչ մրցակցային պարզեցված ընթացակարգերի օգտագործման զգալի կրճատում: Շրջանակային համաձայնագրերով գնումների թիվն աճել է` հասնելով 50%-ի , իսկ բաց մրցույթների թիվը` 22%-ի: Մեկնարկել է էլեկտրոնային գնումների համակարգը: Ֆինանսների նախարարությունը մեկնարկել է կարողությունների զարգացման գործընթաց ձեռներեցների համար՝ կապված ԱՀԿ-ի Պետական գնումների համաձայնագրից բխող գնումների ընթացակարգերի և թարմեցված պահանջների հետ: Գնումների կոդավորման համակարգն սկսել է գործել դեռևս տարվա սկզբին, և կատարելագործվել է մշտադիտարկման համակարգը: Գնումների աջակցման կենտրոնը նաև իրականացրել է ողջ պետական հատվածում գնումների գործունեության պատահական մշտադիտարկման մի ծրագիր:
Օգոստոսին սկսվել է պետական ներքին ֆինանսական հսկողության վերաբերյալ Եվրամիության Թվինինգ ծրագիրը՝ խթանելու հանրային ոլորտի կառավարման և կատարողականի բարեփոխումները:
ՀՀ կառավարությունը սկսել է մշակել նոր ՓՄՁ ռազմավարություն՝ Հայաստանում ՓՄՁ-ների զարգացմանն աջակցությունը մեծացնելու նպատակով: Ակնկալվում է, որ այն մասամբ հիմնված կլինի Եվրոպայի փոքր ձեռնարկությունների մասին ակտի (ՓՁԱ) մեջ ամրագրված10 սկզբունքների վրա: Հայաստանը մասնակցել է «Աջակցություն ՓՄՁ մրցունակությանը Արևելյան գործընկեր երկրներում» ծրագրին, որի նպատակն է իրականացնել Արևելյալ գործընկեր երկրներում անցկացված` ՓՁԱ-ի կատարման առաջընթացի առաջին գնահատման արդյունքում արված առաջարկությունները: Հայաստանը նաև պաշտոնապես դիմել է մասնակցելու Ձեռնարկությունների և ՓՄՁ-ների մրցունակության ծրագրին:
Ուժի մեջ են մտել շուկայի վերահսկողության և ոչ պարենային արտադրանքի ընդհանուր անվտանգության մասին օրենքները՝ ուղղված սպառողների պաշտպանությանը:
5. ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ, ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ
Հայաստանը հունվարին սկսել է թողարկել կենսաչափական անձնագրեր, այդ թվում՝ 18 տարեկանից ցածր անձանց համար, որոնց դեպքում կենսաչափական անձնագրերը պարտադիր չեն:
ԵՄ-Հայաստան մուտքի արտոնագրերի դյուրացման և հետընդունման համաձայնագրերի իրականացումն սկսվել է սեպտեմբերին: Շարունակվել է ԵՄ-Հայաստան Շարժունակության շուրջ գործընկերության շրջանակում և 2012-16 թթ. ազգային գործողությունների ծրագրով նախատեսված միջոցառումների իրականացումը: Մարտին Եվրամիության աջակցությամբ ստեղծվել է վերադարձող միգրանտների վերաինտեգրման ուղղորդման կենտրոն, և գործարկվել է առցանց տեղեկատվական մի կայք վերադարձող միգրանտների համար: Հուլիսին Հայաստանը հաստատել է միգրացիոն օրենսդրությունը միջազգային չափանիշներին (այդ թվում՝ «Եվրոպական միությունում և Միասնական տնտեսական տարածությունում ընդունված մոտեցումներին ու սկզբունքներին») մոտարկելու մասին 2014-16 թթ. գործողությունների ծրագիրը: Միգրացիոն պետական ծառայության կազմում ստեղծվել է ինտեգրման համար պատասխանատու մի նոր վարչություն՝ երկարաժամկետ միգրանտների համար քաղաքականություն մշակելու նպատակով:
«Փախստականների և ապաստանի մասին» օրենքի փոփոխություններն ընթացքի մեջ են Ազգային ժողովում: Քրեական օրենսգրքի փոփոխություններն ուժի մեջ են մտել այս տարվա օգոստոսին՝ ՀՀ օրենսդրությունն ավելի համապատասխանեցնելով 1951 թ. Փախստականների մասին կոնվենցիայի 31-րդ հոդվածին՝ պաշտպանելով փախստականներին և ապաստան հայցողներին ապօրինի սահմանահատման համար պատժի ենթարկվելուց: «Քաղաքացիության մասին» օրենքի փոփոխությունները, որոնք նախատեսում են դրույթներ ապաքաղաքացիությունը կանխելու և կրճատելու մասին, ներկայացվել են Ազգային ժողովի քննարկմանը աշնանը:
ԵՄ աջակցությամբ ապաստանի հարցով իրավասու մարմիններն իրականացրել են որակի ապահովման մի շարք միջոցառումներ և շարունակել են վերապատրաստել, մարզել և մենթորություն անել ապաստանի ոլորտի աշխատակիցներին: Մինչև հունիսի վերջը 3177 ճանաչված փախստականներ են ժամանել Հայաստան Ադրբեջանից, Իրաքից, Սիրիայից, Իրանից, Լիբանանից, Վրաստանից և աֆրիկյան տարբեր երկրներից: Զեկույցները նշել են, որ Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի սկզբից ի վեր Սիրիայից Հայաստան է ժամանել մոտ 16000 մարդ` գրեթե բոլորը էթնիկ հայեր, որոնցից 12000-ն է մնացել Հայաստանում: Քիչ թվով տեղահանվածներ ժամանել են Ուկրաինայից և հյուսիսային Իրաքից:
---
Հայաստանը և Չեխիայի Հանրապետությունը համաձայնագիր են ստորագրել կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի ոլորտում համագործակցության մասին: ԵՄ-ի աջակցությամբ տեղի են ունեցել ուսուցողական սեմինարներ իրավակիրառման, այդ թվում՝ հանցագործության վերլուծության, քննչական հմտությունների և կասկածյալների հարցաքննության թեմաներով: 2014 թ. առաջին կիսամյակում Ֆինանսական դիտարկումների կենտրոնի և ՀՀ ֆինանսների նախարարության աշխատակիցների հետ
կազմակերպվել են ուսումնական միջոցառումներ փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման վերաբերյալ:
Հայաստանն սկսել է իրականացնել թմրամոլության և թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի 2014 թ. ծրագիրը: Քայլեր են ձեռնարկվել Թմրամիջոցների և թմրամոլության Եվրոպական մոնիտորինգի կենտրոնի հետ համագործակցության վերաբերյալ փոխըմբռնման հուշագիրն ստորագրելու ուղղությամբ:
Սեպտեմբերին Ազգային ժողովին է ներկայացվել տվյալների պաշտպանության մասին նոր օրինագիծը: Օրենքի նպատակն է, որ Հայաստանը կատարի Եվրոպայի խորհրդի «Անձնական տվյալների ավտոմատացված մշակման դեպքում անհատների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (կոնվենցիա 108) և դրա արձանագրության պահանջները: Օրենքը նախատեսում է ստեղծել տվյալների պաշտպանության անկախ մարմին:
6. ՏՐԱՆՍՊՈՐՏ, ԷՆԵՐԳԻԱ, ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐ, ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ, ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՄՆԵՐ ՈՒ ՆՈՐԱՐԱՐՈւԹՅՈւՆ
Քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության (ՔԱԳՎ) որոշ գործառույթներ փոխանցվել են Էկոնոմիկայի նախարարությանը, ՔԱԳՎ-ն պահպանել է տեխնիկական, ապահովության և անվտանգության գործառույթները: Շարունակվել է հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի շինարարությունը, իսկ ԵՄ-ն համաձայնել է աջակցել միջանցքի հետագա հատվածների կառուցմանը Հարևանության ներդրումային գործիքի միջոցով:
Արևելյան Եվրոպայի հետ էներգետիկ արդյունավետության և շրջակա միջավայրի ոլորտում գործընկերության ծրագրին միանալուց հետո Հայաստանը քայլեր է ձեռնարկել ներդրումային պայմանագիրն ավարտին հասցնելու և ծրագրեր նախապատրաստելու ուղղությամբ: Հուլիսին Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովն ավելացրել է էլեկտրաէներգիայի սակագները միջինը 10%-ով: ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարությունը հայտարարել է արևային կայանների կառուցման նոր ներդրումային ծրագրի մասին: ԵՄ Հարևանության ներդրումային գործիքը (ՀՆԳ) կօժանդակի Վրաստանի և Հայաստանի միջև էլեկտրահաղորդման գծի կառուցմանը: Ինչ վերաբերում է միջուկային էներգիային, Մեծամորի ատոմակայանի պատեհաժամ փակումը և շահագործումից հանումը մնում է ԵՄ-ի և ԵՀՔ Գործողությունների ծրագրի առանցքային նպատակը:
2014 թ. իրականացվել է ԵՄ-ի կողմից ֆինանսավորվող տարածաշրջանային կլիմայի փոփոխության ծրագիրը՝ աջակցելով կլիմայի փոփոխությանը հարմարվողականության և դրա մեղմման ազգային ռազմավարության մշակմանը: Իրականացվել է նաև մի
փորձնական ծրագիր Գեղարքունիքի մարզում: Վեց քաղաքներ (Արթիկ, Դիլիջան, Գյումրի, Սպիտակ, Վայք և Երևան) միացել են ԵՄ Քաղաքապետերի դաշնագիր նախաձեռնությանը:
ԵՄ շրջակա միջավայրի Թվինինգ ծրագիրն օգնել է Բնապահպանության նախարարությանը` նախապատրաստելու աղտոտման համալիր կանխարգելման և հսկման համակարգի ներդրման նոր քաղաքականություն ու օրենսդրություն: Հայաստանը նաև ընդունել է թափոնների կառավարման ազգային ռազմավարություն և օրենք շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման (ՇՄԱԳ) մասին, սակայն ՇՄԱԳ օրենքը հետագա բարելավման կարիք ունի:
---
Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական հասարակությանը, Հայաստանն սահմանել է էլեկտրոնային հաղորդակցության ութ շուկաները ԵՄ-ի առաջարկություններին համահունչ, բջջային հեռախոսի համարի փոխանցման ծառայությունները դարձրել պարտադիր բջջային օպերատորների համար և արտոնագիր տվել չորրորդ բջջային օպերատորին: ՀՀ կառավարությունն ընդունել է էլեկտրոնային կառավարման ռազմավարական ծրագիրը և 2014-15 թթ. էլեկտրոնային կառավարման ճանապարհային քարտեզը: Եթե համարյա բոլոր քաղաքային բնակավայրերն արդեն միացած են ինտերնետին, ապա գյուղական վայրերում ջանքեր են գործադրվել ինտերնետի հասանելիությունը շարունակաբար ընդլայնելու համար: Էլեկտրոնային կառավարման գործիքները մեծապես բարելավվել են Եվրամիության աջակցությամբ՝ քաղաքացիական կացության ակտերի մասին օրենքում կատարված փոփոխությունների միջոցով` ներդնելով էլեկտրոնային գրանցման համակարգ: Հայաստանը հյուրընկալել է Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության ՏՀՏ աշխատանքային խմբի 2014 թ. հանդիպումը: Անալոգայինից թվային հեռարձակման անցնելու և մարզային հեռուստաալիքներին անալոգային շահագործման լիցենզիաներ տրամադրելու նախատեսված ժամկետը երկարացվել է մինչև 2015 թ. կեսերը:
Ինչ վերաբերում է գիտահետազոտական աշխատանքներին և նորարարությանը, Հայաստանը պաշտոնապես խնդրել է «Հորիզոն 2020» ծրագրին միանալու համար: Պաշտոնական բանակցությունները մեկնարկել են ավելի ուշ` 2015 թվականի սկզբին:
7. ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՄԻՋԵՎ ԿԱՊԵՐ, ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի զարգացման ռազմավարությունը կարևորում է կրթության ոլորտի կարևոր նշանակությունը երկրի կայուն զարգացման համար: Ազգային ժողով է ներկայացվել մի օրենք, որով անվճար պարտադիր կրթությունը երկարացվում է իննից 12 տարի՝ սկսած 2015-16 ուսումնական տարվանից: Օրենքը նպատակ ունի հակազդել աշակերտների՝ մինչև միջնակարգ կրթությունն ավարտելը դպրոցը թողնելու ձգտումը: Հայաստանն ակտիվորեն ներգրավված է եղել բարձրագույն կրթության բարեփոխումներում՝ հյուրընկալելով Բոլոնիայի քարտուղարությանը և Բոլոնիայի հետամուտ խմբի քարտուղարությանը և 2015թ. Բոլոնիայի նախարարական գագաթաժողովը: ԵՄ աջակցությամբ այն շարունակել է
բարեփոխել որակավորումների ազգային շրջանակը և կազմակերպել անցումը դեպի որակի ապահովման անկախ համակարգի:
Մասնագիտական կրթություն և ուսուցում (ՄԿՈՒ) բարեփոխումը նույնպես շարունակվել է՝ ավելի մոտեցնելով այն աշխատաշուկայի կարիքներին: ԵՄ աջակցությունը կենտրոնացած է եղել բարձրորակ կրթության հավասար հասանելիության և հատուկ կարիքներ ունեցող երիտասարդների կրթության համար պայմանների ստեղծման վրա: Որակավորումների վերանայումն առաջընթաց է գրանցել 2014-15 ուսումնական տարվա ընթացքում փորձնական վարկային համակարգի ՄԿՈՒ թեստով: Աշակերտների թիվը, ովքեր ստանում են անվճար մասնագիտական կրթություն, աճել է 50% -ով: Պարտադիր կրթության վերաբերյալ առաջարկվող փոփոխությունները կնշանակեն 100% անվճար մասնագիտական կրթություն ինը տարվա հիմնական կրթությամբ աշակերտների համար: 2014 թ. սկսել է գործել կառավարման տեղեկատվական մի համակարգ, որն ընդգրկում է ամբողջ ՄԿՈՒ համակարգը և բարձրագույն կրթությունը:
Հայաստանը մասնակցել է Տեմպուս ծրագրին 29 նախագծերով, որոնցից 8-ը համակարգվում են Հայաստանի մի որևէ բարձրագույն ուսումնական հաստատության կողմից: 246 ուսանողներ և աշխատակիցներ ընտրվել են 2014 թ. Էրազմուս Մունդուսի աջակցությամբ իրականացվող շարժունակության համար համագործակցության ծրագրի շրջանակներում, և հինգ ուսանողներ ընտրվել են համատեղ մագիստրոսի աստիճան տվող ծրագրի համար: Երեք դիմումներ ընտրվել են ֆինանսավորման համար Մարի Սկլոդովսկա-Կյուրի գործողությունների (ՄՍԿԳ) շրջանակում «Հորիզոն 2020»-ի ներքո: Հայաստանը 23 դպրոցներով մասնակցել է նաև Իթվինինգ պլյուս ծրագրին: Երիտասարդները և երիտասարդական կազմակերպություններն օգտվում են Էրազմուս +ից՝ 1 443 մասնակցով շարժունակության ծրագրերում և 123-ով երիտասարդների ու որոշում կայացնողների համար ծրագրում: Հայաստանը ներգրավված է եղել որպես ղեկավար կամ գործընկեր Արևելյան գործընկերության մշակութային ծրագրի 13 տարածաշրջանային նախագծերում:
---
2014-17 թթ. ժամանակահատվածում քաղաքացիական հասարակության հետ աշխատելու ԵՄ-Հայաստան ճանապարհային քարտեզի առաջին նախնական տարբերակը կազմվել է ԵՄ անդամ պետությունների և քաղաքացիական հասարակության հետ ծավալուն խորհրդակցությունների ու քննարկումների հիման վրա: Քաղաքացիական հասարակության ավելի քան 100 ներկայացուցիչներ եղել են խորհրդատվության գործընթացի մի մասը, որը ներառել է հանդիպումներ և օնլայն խորհրդակցություններ: