ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՀԱՆՁՆԱԿԱՏԱՐ
Ստրասբուրգ, 10-ը մարտի, 2015թ.
Թիվ՝ CommDH(2015)2
Հայերեն ոչ պաշտոնական թարգմանություն
EMBARGO UNTIL 10 MARCH 2015 AT 11 AM (PARIS TIME)
ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՐԴԻ ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՀԱՆՁՆԱԿԱՏԱՐ ՆԻԼՍ ՄՈՒ ՅԺՆԻԵԿՍԻ ԶԵԿՈՒՅՑԸ 2014 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 5-9 ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԿԱՏԱՐԱԾ ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՀԵՏՈ
CommDH(2015)2
2
ՀԱՄԱՌՈՏ ԱԿՆԱՐԿ........................................................................................................................... 3
ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ ............................................................................................................................... 6
1 ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄԸ ԵՎ ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ ......................................................... 8
1.1 ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄԸ .............................................................................. 8
1.1.1 ԴԱՏԱԿԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԸ ................................................................................. 8
1.1.2 ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԱՆԿԱԽՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԱՆԿՈՂՄՆԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ................................................... 10
1.1.3 ԿՈՂՄԵՐԻ ՀԱՎԱՍԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ ................ 16
1.1.4 ՄԻՆՉԴԱՏԱԿԱՆ ԿԱԼԱՆՔԸ ........................................................................................ 19
1.2 ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ԾԱՆՐ ԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆԸ .......................................................................................... 21
1.2.1 ԻՐԱՎԱՊԱՀ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐԸ ....................................................................................... 22
1.2.2 ԶԻՆՎՈՐԱԿԱՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԸ ................................................................................ 28
2 ԿԱՆԱՆՑ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՎ ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ ՀԱՎԱՍԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ .................................. 32
2.1 ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԵՎ ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ԴԱՇՏԸ ......................... 33
2.1.1 ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐԸ ԵՎ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ........................ 33
2.1.2 ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ ..................................................................................... 33
2.1.3 ԻՆՍՏԻՏՈՒՑԻՈՆԱԼ ՊԱՐՏԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿՐՈՂՆԵՐԸ .................................. 36
2.2 ԿԱՆԱՆՑ ՆԿԱՏՄԱՄԲ ԲՌՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԸՆՏԱՆԵԿԱՆ ԲՌՆՈՒԹՅՈՒՆԸ .................... 39
2.2.1 ԸՆՏԱՆԵԿԱՆ ԲՌՆՈՒԹՅԱՆ ՏԱՐԱԾՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՁԵՎԵՐԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ 40
2.2.2 ԱՌԿԱ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐԻ ԵՎ ՄԵԽԱՆԻԶՄՆԵՐԻ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ........... 41
2.3 ՆԱԽԱԾՆՆԴՅԱՆ ՓՈՒԼՈՒՄ ՍԵՌԻ ԸՆՏՐՈՒԹՅԱՆ ԵՐԵՎՈՒՅԹԸ.............................. 48
2.4 ԻՐԱՎԱՊԱՇՏՊԱՆՆԵՐԻ ԵՎ ԼՐԱՏՎԱՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ԴԵՐԸ ............................................... 49
2.4.1 ՃՆՇՈՒՄՆԵՐԸ ԿԱՆԱՆՑ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐՈՎ ԵՎ ԳԵՆԴԵՐԱՅԻՆ ՀԱՎԱՍԱՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԵՐՈՎ ԶԲԱՂՎՈՂ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ԻՐԱՎԱՊԱՇՏՊԱՆՆԵՐԻ ՆԿԱՏՄԱՄԲ........................................................................................ 49
2.4.2 ԼՐԱՏՎԱՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ԴԵՐԸ ...................................................................................... 51
CommDH(2015)2
3
ՀԱՄԱՌՈՏ ԱԿՆԱՐԿ
Հանձնակատար Նիլս Մույժնիեկսը և իր թիմը Հայաստան այցելեցին 2014 թվականի հոկտեմբերի 5-9: Այցի շրջանակում Հանձնակատարը քննարկումներ ծավալեց արդարադատության իրականացման և արդարադատության համակարգում մարդու իրավունքների պաշտպանության, ինչպես նաև կանանց իրավունքներին և գենդերային հավասարությանն առնչվող խնդիրների շուրջ:
Սույն զեկույցը վերաբերում է հետևյալ հիմնական խնդիրներին.
Արդարադատության իրականացումը
Իրավունքի գերակայության անքակտելի բաղադրիչ է արդարադատության ուժեղ և գործուն համակարգը, որում լիարժեքորեն ներկառուցված է մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանքի սկզբունքը: Հանձնակատարը խրախուսում է արդարադատության ոլորտի բարեփոխման ուղղությամբ գործադրվող ջանքերը և ընդգծում է, որ ոլորտի անկախությունը, անկողմնակալությունը և արդյունավետությունը եվրոպական ստանդարտներին համապատասխան բարձրացնելու համար անհրաժեշտ է գործադրել բոլոր ջանքերը: Սա հույժ կարևոր է արդար դատաքննության իրավունքների իրագործման և դատական համակարգի նկատմամբ հանրության վստահությունը, ինչպես նաև իրականության մեջ դատական համակարգի բարեփոխումների փաստացի ազդեցությունը երաշխավորելու տեսանկյունից: Հանձնակատարը խորհուրդ է տալիս վերանայել դատավորների ընտրության, նշանակման, առաջխաղացման և ազատման ընթացակարգերը, որպեսզի ավելի լավ ապահովվի դատական իշխանության անկախությունը գործադիրից: Մասնավորապես, այդ հարցերում որոշումներ կայացնելու հիմնական իրավասությունը պետք է առավել որոշակիորեն վերապահել դրանց համար պատասխանատու դատական մարմնին, իսկ Հանրապետության Նախագահի հայեցողական լիազորությունները պետք է սահմանափակել՝ Եվրոպայի խորհրդի հանձնարարականներին համահունչ:
Հանձնակատարին մտահոգում են ստացված տեղեկություններն այն մասին, որ դատական բարձր ատյանները միջամտում են ավելի ցածր ատյանների դատավորների աշխատանքին: Անհատ դատավորներից յուրաքանչյուրի անկախությունը ողջ դատական համակարգի անկախության անհրաժեշտ նախադրյալն է: Առանձին դատավորներին պետք է թույլատրել, որպեսզի նրանք գործերով դատական ակտերը կայացնեն անկախորեն՝ թե´ արտաքին սուբյեկտների, թե´ ավելի բարձր դատական ատյանների կողմից գործադրվող ցանկացած անպատշաճ ազդեցությունից ազատ: Պետք է գոյություն ունենան արդարադատության իրականացման շրջանակում դատավորների գործունեության նկատմամբ անհարկի միջամտության դեպքերին արձագանքելու արդյունավետ մեխանիզմներ: Կարգապահական վարույթները չպետք է օգտագործվեն որպես ազդեցության կամ վրեժխնդրության գործիք դատավորների նկատմամբ, և դրանց կամայական օգտագործումը կանխելու համար պետք է ներդրվեն անհրաժեշտ երաշխիքներ: Հանձնակատարը հարկ է համարում նշել, որ բոլոր ատյաններում աճում է դատարանների ծանրաբեռնվածությունը, և ընդգծում է Հայաստանի դատական իշխանությանը բավարար ռեսուրսներ տրամադրելու և վեճերի լուծման նպատակով ոչ դատական մեխանիզմների կիրառությանը նախապատվություն տալու կարևորությունը:
Դատավարության կողմերի հավասարության և մրցակցության սկզբունքները հույժ կարևոր են արդար դատաքննության իրավունքների ապահովման տեսանկյունից: Հայաստանյան իշխանությունները, ինչպես նաև քրեական արդարադատության համակարգի բոլոր սուբյեկտները պարտավոր են ապահովել նշված սկզբունքների լիարժեք կիրառությունը պրակտիկայում: Նկատելով, որ դատախազությունը շարունակում է գերակա դիրք զբաղեցնել Հայաստանի քրեական արդարադատության համակարգում, Հանձնակատարը լրջագույնս ընդգծում է դատավորի՝ որպես անկողմնակալ ՙմրցավարի՚ կարևոր դերակատարումը: Հանձնակատարը կոչ է անում հայաստանյան իշխանություններին՝ երաշխավորել պաշտպանության իրավունքը և անվճար իրավաբանական օգնության իրավունքը ոստիկանության կողմից ազատազրկվելու սկզբից ևեթ, ինչպես նաև քննության և դատական վարույթների ողջ ընթացքում: Անվճար իրավաբանական օգնության համակարգը պետք է կատարելագործել: Դատական, պետական և քաղաքական սուբյեկտները պետք է խղճամտորեն հարգեն անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը՝ նախքան իրավասու դատական մարմնի կողմից փաստերի գնահատումը: Հանձնակատարին մտահոգում է այն հանգամանքը, որ մինչդատական կալանքը հաճախակի է կիրառվում Հայաստանում՝ որպես խափանման միջոց: Հանձնակատարը վերահաստատում է, որ մինչդատական կալանքը պետք է լինի ոչ թե նորմ, այլ՝ բացառություն, և կոչ է անում հայաստանյան իշխանություններին անհրաժեշտ բարեփոխումներ իրականացնել օրենսդրության մեջ և պրակտիկայում, որպեսզի հնարավոր դառնա ազատազրկում չառաջացնող խափանման միջոցների արդյունավետ կիրառումը: Ավելին, լրացուցիչ միջոցառումներ է պետք իրականացնել իրավական և գործնական հարթություններում՝ ապահովելու համար քրեական արդարադատության համակարգում հարգանքն առ երեխաների իրավունքները:
